Ana səhifə Reportaj |
"Dahilərin qadınları" layihəsində:
Çoxsaylı məhəbbət macəralarında adları hallanan yaradıcı
insanların əksəriyyətindən fərqli olaraq, Aleksandr Sergeyeviç
Qriboyedov yalnız bir qadını sevmiş, onunla evlənmiş, gənc zövcəsi
ilə cəmi bircə il yaşamış və ölümə belə təslim olmayan yüksək
duyğuların ölməz nümunələrini qoyub getmişdir.
Nina Qrioyedova – Çavçavadze soyundan olan knyaz qızı idi. O,
Kaxetiyada, atası Aleksandr Çavçavadzenin irsi mülkü Sinandalidə
böyümüşdü. Ailə şən, mehriban və xeyirxah qızlarını çox
sevirdi.
Qriboyedov Gürcüstana Xarici İşlər Nazirliyinin göndərişi ilə
gəlmişdi. Bu, faktiki olaraq sürgün idi, gənc zadəganı Yakuboviçlə
duelə çıxdığı üçün cəzalandırmışdılar. Yakuboviçlə duellərin (iki
dəfə duelə çıxmışdılar) bütün mürəkkəb tarixçəsini ayrıca
araşdırmaq olar. Yalnız onu qeyd edək ki, bu duellərin səbəbi heç
də qadın deyil, şəxsi ədavət və Yakuboviçin hamıya məlum olan
qalmaqallı xarakteri idi. Qriboyedov özü gülləni havaya atmış, amma
Yakuboviç onu əlindən yaralamışdı. Sonralar Qriboyedovun dini
fanatiklər tərəfindən tanınmaz hala salınmış cəsədini məhz bu
yarasından ayırd edirlər.
Beləliklə, Tiflisə gələn Aleksandr Sergeyeviç təhsilli, şair,
ruhən Qriboyedova çox yaxın olan general Çavçavadzenin ailəsi ilə
dostlaşır. O, Çavçavadzenin evində onlarla birlikdə xeyli vaxt
keçirir və bu ünsiyyət gedişində generalın kiçik qızı Ninoya musiqi
dərsi verir.
Deyirlər, Nina çox gözəl idi: sərv qamətli, zərif, qarabəniz, üzünün cizgiləri düzgün və məlahətli, tünd qonur gözlü... Bütün bunlara əlavə olunan mehribanlıq və həlimlik onu görən hər kəsi heyran qoyurdı.
İranda nazir rütbəsində xidmətə təyin olunan Qriboyedov Gürcüstanı tərk edir, qayıdanda isə gözlənilmədən qarşısıında artıq bir uşaq deyil, "Madonna Murilo"nun dayandığını görür. Bəli, o öz sevgilisini məhz belə adlandırırdı: "Madonna Murilo". Romantizm və sentimentallığa yad olan, bir çox baxımdan öz qəhrəmanı Çatskiyə bənzəyən, onun kimi inadcıl, davakar və kobud olan Qriboyedov günlərin bir günü ağlını itirir və xaç atasından Ninanı istəyir. 22 avqust 1828-ci ildə Tiflisdə Sion kilsəsində nikah kəsdirirlər. Kilsə kitabındakı qeyd qorunub saxlanılıb: "Əlahəzrət imperatorun İrandakı səlahiyyətli naziri, milki müşavir və kavaler (ordenlə təltif edilmiş adam – tərc.) Aleksandr Sergeyeviç Qriboyedov knyaz general-mayor Aleksandr Çavçavadzenin qızı Nino ilə nikah bağlayıb..."
Qriboyedovun 33 yaşı vardı, Ninanın isə hələ heç on altı yaşı tamam olmamışdı. Şahidlərin dediyinə görə, güclü malyariya tutmasından sonra Qriboyedovun əlləri əsirdi və nikah zamanı nişanlısına taxacağı üzük yerə düşür. Bunu bəd əlamət hesab edirlər.
Çox da uzun sürməyən bal ayından sonra gənc cütlük İrana
yollanır. Ninanı Tehranda təhlükələrin içinə atmaq istəməyən
Qriboyedov onu müvəqqəti olaraq Təbrizdə - Rusiya imperiyasının
səlahiyyətli səfirinin iqamətgahında qoyub paytaxta, şahın hüzuruna
təkcə gedir. Gənc Nina üçün Təbriz həyatının nə demək olduğunu
anlamaq o qədər də çətin deyil. İqamətgahın darvazalarından kənara
çıxmaq olmazdı, dörd divar arasında otururdular, yalnız ən yaxın
insanlarla ünsiyyətdə olurdular. Qriboyedov Tehranda gənc zövcəsi
üçün darıxır, onunçün narahat olur (Nina hamiləliyi çox çətin
keçirirdi), ingilis səfiri olan dostundan xahiş edirdi ki, hər gün
ona baş çəksin, əyləndirsin, ürək-dirək versin. Nina da ərindən
ötrü çox darıxır, hər gün məktub yazır və həsrətlə yolunu
gözləyirdi.
Məlum olduğu kimi, Qriboyedov və daha 50 nəfər rus təbəəsi dini
fanatik kütləsi tərəfindən paramparça edilmişdilər. Qriboyedov
İranda təzminat ödənilməsi və rus əsirlərinin azad edilməsi tələbi
ilə bağlı konkrek tapşırıq yerinə yetirirdi. Son zamanlar fars
tarixində Qriboyedovun roluna münasibət bir qədər dəyişib: siyasi
korrektəyə meyil edən tarixçilər deyirlər ki, Qriboyedov çox qəddar
idi, müsəlman əhalisinə qarşı amansız davranır və onları
provakasiyaya təhrik edirdi. Ancaq vəhşicəsinə qətlə tarixə heç bir
müasir baxışla bəraət qazandırmaq olmaz.
Doğmaları və dostları hamilə Ninanı hər sür qorumağa,
Tehrandakı
dəhşətli hadisələrdən xəbər tutmamasına çalışırdılar. Ancaq qadın
ürəyi bədbəxtliyi hiss edirdi. Nina hamını və hər kəsi sorğu-suala
tuturdu, bəhanələrə inanmırdı və nəhayət, boşboğaz qonaqlardan
birindən ərinin ölüm xəbərini eşidir. O, isteriya tutması keçirir
və körpəsini itirir. Körpəsini – ərinin həlakından sonra onu
Qriboyedovla bağlaya biləcək yeganə bağdan məhrum olur.
Qətldən yalnız 3 ay sonra, aprelin 30-da Qriboyedovun cənazəsini Gergerə gətirirlər. Bu barədə "Ərzurum səyahəti"ndə bəhs edən A.S.Puşkin də onun meyitini burada görür ("Kimi aparırsınız? – Qriboyedovu…"). Nəhayət, iyunda şairin cənazəsi Tiflisə gəlib çıxır və Qribayedovun arzusu ilə Müqəddəs David kilsəsinin yanında torpağa tapşırılır. Belə ki, şair bir dəfə zarafatla sevimli Ninasına vəsiyyət etmişdi: "Əgər İranda ölsəm, sümüklərimi orada qoyma, məni Tiflisdə, Müqəddəs David monastırında dəfn etdirərsən".
Nina ərinin istəyini yerinə yetirir. Onu istədiyi yerdə dəfn
etdirir, qəbrin üzərində kiçik kilsə, kilsədə isə çarmıxa çəkilmiş
İsanın qarşısında dua edib ağlayan qadın – özünün təsvir edildiyi
heykəl qoydurur.
Nina Qriboyedova 16 yaşında, gözəllik və gəncliyinin çiçəklənən çağında dul qalır. Bir çox zəngin və məşhur kişilər onun iltifatını qazanmağa çalışırlar, lakin o, ərinin xatirəsinə heç vaxt xəyanət etmir. Nina özünü ailəsinə - qardaş və bacılarına, onların uşaqlarına həsr edir, körpələrin böyüyüb tərbiyə alması ilə məşğul olur. Onun köməyinə isə doğrudan da ehtiyac var idi. Qardaşının arvadını Şeyx Şamilin adamları oğurlamışdılar.
Nina Qribayedovun ölümündən sonra dövlət xidmətində həlak olmuş
məmura kəsilən təqaüd alırdı. O, heç düşünmədən bu pulu qardaşının
arvadını almaq üçün verir. Ninanın bacısı Yekaterina Dadiana
Minqreliya hakimi olan ərinin qəfil ölümündən sonra dörd azyaşlı
uşaqla tək qalmışdı. Şərq müharibəsinin qaynar çağında Nina dövlət
işlərində və ailə məsələlərində bacısına yardım etmək üçün onun
yanına yollanır.
Nina Aleksandrovna çox sadə yaşayırdı. Əlində olan bütün
var-dövlət və gəlirlərini ailəsinə və dostlarına xərcləyirdi.
Gürcüstanda onu təmiz və ləyaqətli bir insan kimi çox gözəl
xairələrlə yad edirlər. Müasirlərinin dediyinə görə, "onda kədərli
dul qadına xas ola biləcək qərarsızlığın, sünilik və
sentimentallığın zərrəcə əlaməti yox idi; onun çox zərif səs tonu,
ən yüksək dairələrin qadınlarına məxsus tərbiyənin sirlərindən olan
düzgün davranışı var idi. Və bütün bunlarla da özü də istəmədən hər
kəsin rəğbətini qazanırdı. Belə ki, o, yüksək rütbəli məmurların
heç birindən öz xahişlərinə rədd cavabı almamışdı. Bu, hamıya məlum
idi və hər kəs öz işlərini onun vasitəsilə həyata keçirməyə
çalışır, o isə hər kəsin istəyini yerinə yetirməyə macal
tapırdı".
Nina Aleksandrovna ərindən sonra 28 il yaşayır, 1857-ci ildə 45 yaşında vəba xəstəliyindən vəfat etdi və sevimli ərinin yanında torpağa tapşırıldı.
Sevimli zövcəsi Aleksandr Sergeyeviç Qriboyedovun abidəsində yaddaşlarda həkk olunmuş bir cümlə yazdırır: "Sənin zəkan və əməllərin rus xalqının yaddaşında əbədi qalacaq; bəs mənim məhəbbətim nədən səndən çox yaşadı?"
Nina bu sehrli sözlərlə öz gələcəyinə münasibətini bildirmiş
oldu. Bu gələcəkdə isə heç kim və heç vaxt Qriboyedovun onun
qəlbindəki yerini tuta bilmədi.
Tərcümə etdi: Təhminə C.B.
Tarix
2014.12.22 / 08:00
|
Müəllif
Axar.az
|