Axar.az iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli ilə söhbətin
ikinci hissəsini təqdim edir (Əvvəli BURADA):
- Millət vəkili Zahid Oruc Energetika Nazirliyinin
ləğvinin məqsədəuyğunluğunu bildirib. Bu təklifə necə
baxırsınız?
- Əslində, Azərbaycanın neft-qaz dövründən sonrakı mərhələdə
alternativ enerji ilə məşğul olan bir quruma ehtiyacı var. Bununla
bağlı hər hansı qurum mütləq olmalıdır. Dünyada texnoloji inqilab o
qədər sürətlə gedir ki, biz istəsək də, istəməsək də indi
yaşadığımız neft-qaz dövründən mütləq alternativ enerjilərə keçid
etməliyik. Bir müddət sonra bizim neft hasilatımız kəskin şəkildə
aşağı düşəcək və ona görə də bu dövrə hazırlaşmaq lazımdır.
Azərbaycanda isə həm külək, həm də günəş enerjisi üçün ideal şərait
var. Məsələn, Danimarka Avropanın ən şimalında yerləşən ölkələrdən
biridir və demək olar ki, günəş üzünə həsrətdir. Bu il onlar
fantastik nəticə əldə etdilər. Ölkənin istehlak etdiyi elektrik
enerjisinin 71%-i alternativ mənbələrdən əldə olundu. Hətta günəş
enerjisi ilə bağlı yeni texnologiyalar yaranır. Bu yaxınlarda
İsrailin təqdimatı oldu. Enerjinin əldə olunması üçün artıq heç bir
panelə ehtiyac olmayacaq. Bunun üçün yeni nano boyalar yaranıb. Bu,
günəş enerjisinin maya dəyərini çox ucuzlaşdıracaq. Məsələn,
əvvəllər günəş enerjisinin 1 kilovatı 20 sentə başa gəlirdisə, indi
bu rəqəm 1,6 sentə düşüb. Ona görə də Energetika Nazirliyinin adını
dəyişdirib, nə qoyursunuz-qoyun, lakin bunun siyasəti ilə məşğul
olan quruma ehtiyac var. Bu qurum böyük olmamalıdır. Burada söhbət
mütəxəssislərdən və beyin mərkəzindən gedir. Burada 50-60 nəfərlik
bir kollektiv olmalıdır ki, onun strategiyasını hazırlasın.
Məsələn, Türkiyə də alternativ enerjiyə keçidlə bağlı gecikdi, amma
son 3-4 ildə böyük nəticələr əldə edir. Antalya, Egey bölgəsində
dövlət təşviq proqramları var idi. Damına günəş batareyası
quraşdırmaq istəyən Türkiyə vətəndaşına faizsiz kredit verilir. Bu
tip proqramlar Avropada da var. Azərbaycanda da belə bir proqrama
ehtiyac hiss olunur. Bunu strategiyasını hazırlayan bir qurum
olmalıdır. Bu, nazirlik və ya onun tərkibində hansısa qurum da ola
bilər.
- Prezident son müşavirədə geniş özəlləşmədən danışdı.
Hətta bəzi ekspertlər bir sıra dövlət şirkətlərinin
özəlləşdiriləcəyini söylədilər. Sizcə, əgər bu proses başlayarsa,
həmin şirkətlərdə pay bölgüsü necə həyata keçiriləcək?
- Əslində, dünyada qəbul edilən bir model var: dövlət
iqtisadiyyatda pis menecerdir. Dövlətin dominant rol oynamağa
başladığı ölkələrdə iqtisadi effektivlik aşağı düşür. Məsələn, SSRİ
bunun əyani sübutudur. Dövlət o zaman iqtisadiyyatda yeganə hegemon
oyunçu idi və bunun da nəticəsində çox qeyri-effektiv bir iqtisadi
model quruldu. Özəlləşdirmə olmalıdır, lakin burada çox ciddi
məsələlərə önəm verilməlidir. SOCAR Azərbaycanda ən sonda
özəlləşdirilməsinə ehtiyac olan qurumdur. Çünki istəsək də,
istəməsək də Azərbaycan iqtisadiyyatının lokomotivi SOCAR-dır.
İlkin mərhələdə Azərsu, Azərenerji, AZAL, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi
kimi dövlət şirkətləri özəlləşdirilə bilər. Sinqapur rəhbərliyi
"Sinqapur Eyəlaynsı" "start ap" kimi yaratdı və daha sonra özəl
şirkətlərə verdi. Hazırda bu şirkət dünyanın 5-ci ən böyük
aviakompaniyasıdır. Azərbaycanda təəssüf ki, rəsmi milyonçu yoxdur.
Əgər yoxdursa, özəlləşmədə kim iştirak edəcək? Bu məsələdə əsas
hədəf xarici investor olmalıdır, çünki ölkənin dollara ehtiyacı
var. Xarici investorun ölkəyə gəlməsi üçün özəlləşmənin elan
edilməsi kifayət etməyəcək. Özəlləşmə ilə bərabər güvən mühitinin
yaranması vacibdir. Bunun üçün isə iqtisadi məhkəmələr
yaradılmalıdır. Bu, Cənubi Koreya, Sinqapurda olub və indi də ondan
Qazaxıstan istifadə edir. Bu, sırf investorlarla məşğul olan xüsusi
məhkəmə sistemi olacaq. İnvestor bilməlidir ki, onun bütün
hüquqlarını o məhkəmə qoruyacaq. O məhkəmənin başında da çox vaxt
xarici vətəndaş olur. Məsələn, Qazaxıstan belə bir şəxsi Böyük
Britaniyadan dəvət etdi. Həmin şəxs Britaniya Ali Məhkəməsinin üzvü
olub və təqaüdə çıxdıqdan sonra Astana onu ölkəyə dəvət edib.
Qazaxıstanın iqtisadi məhkəmələrindəki bütün hakimlər də
ingilislərdir. Sinqapur da 60-cı illərdə bu yolu getdi. Mən demirəm
ki, Azərbaycan da bu yolu getsin. Bizdə kifayət qədər savadlı və
xaricdə təhsil almış hüquq mütəxəssisləri var. Sadəcə, bunu sistemə
salmaq lazımdır. İnvestorun bir psixologiyası var, o heç vaxt
siyasətlə maraqlanmır. İnvestoru maraqlandıran şeylər onun
investisiyasının və mülkiyyətinin təhlükəsizliyidir. İnvestisiya
istəyiriksə, kapital dövriyyəsini liberallaşdırmalıyıq. Bunun
yolları çox sadədir. Birinci addım kimi xarici banklar Azərbaycana
dəvət edilməlidir. Bu çox vacibdir. Ona görə ki, yaxın zamanlarda
bank sektorunun yarıdan çoxu sıradan çıxacaq. Orada minlərlə işçi
işsiz qalacaq. Qoy həmin şirkətlər gəlib, o işçiləri qəbul
etsinlər. Bu zaman onların maaşları çox olacaq, hətta verilən
kreditlərin faiz dərəcələri də aşağı düşəcək. Məsələn, "Bank of
Amerika"nın kapitallaşması 400 milyard dollardır. Bu bank
Azərbaycanda 5% kreditlə çox rahat çalışa bilər. Çünki ABŞ-da 1,
Avropada isə 2,5%-lə işləyir. Əgər "Bank of Amerika" bilsə ki,
Azərbaycanda 5%-lə kredit vermək olar, o zaman bura uça-uça gələr.
Sadəcə bunun ölkəyə gətirilməsi üçün təşviq proqramlarına ehtiyac
var. Tiflis artıq bunun bəhrəsini dərir. Gürcüstanda biznes
kreditləri 4-5%-dir. Ölkədəki istehlak kreditləri 8%-i keçmir.
Burada bir-birini tamamlayan addımlar olmalıdır ki, həm investoru
cəlb edə bilək, həm özəlləşdirməni aparaq, həm idarəetmənin
effektivliyini artıraq, həm də büdcəmizə pul toplayaq. Biz
özəlləşməni ona görə etmək istəyirik ki, büdcədəki problemlərin bir
hissəsini həll edək. Bunun həlli üçün isə özəlləşmədə mütləq xarici
investor çalışmalıdır. Bizim investor həmişə uzağı yox, yaxını
düşür. Ölkədəki tikinti bumunun səbəblərindən biri də budur. Biz
investoru cəlb etməliyik ki, nə isə burada istehsal etsin və bizə
qalsın.
- Rəsmi mediada bəzi rayonlarda, bölgələrdə azad ticarət
zonasının yaradılması haqqında fikirlər səslənir. Bunun mahiyyəti
nədir?
- Məncə, Azərbaycanın özünü bütövlükdə azad ticarət zonası
etməliyik.
- Xarici bankların ölkəyə gəlişi yerli banklar üçün
problem yaratmayacaq ki?
- Bu rəqabətdir. Bazar iqtisadiyyatının gözəlliyi və çətinliyi də
budur. Rəqabətdə kim sağ qaldı, qalib odur. Azərbaycanda 42 bank
var idi və xarici investor gəlməsə belə onun yarıdan çoxu sıradan
çıxacaq. Xarici investorun gəlməsi rəqabətlilik və yerli bankların
menecmentini artıracaq, onların təmərküzləşməsinə gətirib
çıxaracaq. Mərkəzi Bankın rəhbəri də dedi ki, bu qaçılmazdır. Bu
çoxdan olmalı idi. Azərbaycanda ən yaxşı halda təqribən 10 yerli
bank qalacaq. Bu banklar da xarici banklarla rəqabət apara
biləcəklər.
- Bir də Beynəlxalq Bank var. Burada əsas pay sahibi
dövlətdir. Ən böyük banklarımızdan olan Beynəlxalq Bankın
effektivliyinin artırılması üçün dövlət bu bankı da özəlləşdirməyə
çıxara bilərmi?
(Ardı var)
