"Biz akademiya bitirməmişik", - sərkərdə Vasili İvanoviç
Çapayev eyniadlı əfsanəvi filmdə deyirdi. O özü haqqında bu sözləri
söyləyə biləcək yeganə adam deyil. Böyük şəxsiyyətlərin çoxu nəinki
ali təhsil, heç lazımi ibtidai təhsil də almayıblar. Lakin
anadangəlmə istedad və təbiətlərindəki zəhmətkeşlik onları şöhrətin
zirvəsinə qaldırıb.
Axar.az belə dahilərin onluğunu oxucularına təqdim edir.
Bəstəkar
Volfvanq Amadey Motsart. Atasının musiqiçi və
pedaqoq olmasına baxmayaraq, hələ heç kəsin onun təhsili ilə məşğul
olmağı ağlına belə gətirmədiyi bir vaxtda, 3 yaşında balaca oğlanın
istedadı üzə çıxır. Böyük bəstəkar sonralar da məktəbə getməyib.
İlk vaxtlar onun təhsili ilə atası evdə məşğul olur, ancaq 12 yaşı
olanda bu dərslər də başa çatır və bununla da dahi musiqiçinin
"təhsil aldığı universitetlərin" siyahısı bitir. Lakin bu, müxtəlif
janrlı çoxsaylı musiqi əsərləri yatarmaqda Motsarta mane olmur. Bu
gün də onun əsərləri dünyanın hər bucağında ən çox ifa edlən
musiqilər hesab olunur.
Modelyer
Koko Şanel. Dərziliklə məşğul olaraq böyük
fransız modelyerinə çevrilən Koko Şanelin heç bir təhsili yox idi.
O, yetimxanada böyüyür, sonra kafeyə işə düzəlir. Burada həm tikiş
işləri ilə məşğul olur, həm də oxuyur. Şanelin stil və dəbə
tamamilə qeyri-adi baxışları var idi. Kişilərin dəstəyindən
istifadə edərək özünün ilk şlyapa emalatxanasını açır. Onun ilk
müştəriləri gənc istedadın həm də ilk reklamçıları olur. Kiçik
şəxsi biznes sonradan böyük modalar evinə çevrilir. Koko Şanel –
qadın necə görünməlidir haqdakı təsəvvürləri tamamilə dəyişdirərək
baxışlarda inqilab etdi. Onun sərbəst, eleqant, universal
geyimləri, demək olar ki, təkcə görkəmi deyil, planetin
qadınlarının xarakterini də dəyişdirdi. Şaneli XX əsrin 100 ən
nüfuzlu şəxsiyyətlərindən biri hesab edirlər.
Musiqiçi
Cimmi Hendriks – Amerika musiqiçisi, müğənni və
bəstəkar Cimmi Hendriks 2009-cu ildə "Time" jurnalı tərəfindən
bütün zamanların və xalqların böyük gitaraçısı seçilib. Rok
musiqiçilərinin əksəriyyəti peşəkar təhsil almayıblar. Doğrudan da,
"rok" və "məktəb" sözlərinə bir yerdə çox nadir hallarda rast
gəlmək olur. Ancaq Hendriks onların arasında fenomenal nümunə idi.
Onu hələ sağlığında rok tarixində böyük vitruoz adlandırırdılar.
Hendriks təbiətin ona bəxş etdiyi istedad sayəsində elektrik
gitarasında yeni səslənmə imkanlarının sonsuz elementlərini kəşf
etdi. Solaxay olan Hendriks sadəcə çalmırdı, gitara ilə elə
hərəkətlər edirdi ki, bunu yalnız musiqi aləti ilə vahid bir
mövcudiyyət təşkil edən musiqiçi edə bilərdi. Tənqidçilər
Hendriksin yeniliklərindən danışarkən qeyd edirlər ki, o, elektrik
gitarasının diapazonunu və lüğət ehtiyatını genişləndirdi, rok
musiqisinin simasını dəyişdirdi.
Yazıcı
İvan Alekseyeviç Bunin – rus yazıçısı və şairi,
1933-cü ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı İvan
Alekseyeviç Bunin 11 yaşınadək evdə tərbiyə alıb, sonra isə cəmi 4
il gimnaziyada oxuyub və yenidən böyük qardaşının rəhbərliyi ilə
evdə dərs almağa qayıdıb. 17 yaşında şeir yazmağa başlayır. Gələcək
Nobel mükafatı laureatı əmək fəaliyyətinə Oryol şəhərində yerli
"Orlovskiy vestnik" qəzetində sadə korrektor kimi başlayıb.
Siyasətçi
Avraam Linkoln – Böyük prezident, Amerikanın
milli qəhrəmanı, qulların xilaskarı Avraam Linkoln kasıb fermer
ailəsində dünyaya gəlib. Bu səbəbdən də cəmi bircə il məktəbə gedib
və yalnız oxumağı öyrənib. Birləşmiş Ştatların bəxtindən Linkoln
böyük oxucu idi. Kitablara olan məhəbbət sayəsində əldə etdiyi
bilikləri siyasi karyerasında tamamilə həyata keçirməsi onu ən
görkəmli siyasi simalardan birinə çevirib.
Alim
Henrix Şliman – Kiçik Asiyadakı axtarışları,
xüsusilə də qədim Troyadakı qazıntı işləri sayəsində dünya şöhrəti
qazanmış həvəskar arxeoloq Henrix Şliman ağır ailə vəziyyəti
ucbatından (Şliman dayısının yanında böyüyüb) gimnaziyada cəmi üçcə
ay təhsil ala bilib. Tarixə və klassik dillərə olan marağını orada
gerçəkləşdirə bilməyən gənc Şliman realnı məktəbə (orta məktəb –
tərc.) keçməli olur. 14 yaşında isə təhsilini başa vurub bakaleya
dükanında xidmətçi işləməyə başlayır. İşi o qədər də çətin deyildi
və vaxtını çox almırdı. Odur ki, Şliman xarici dilləri öyrənmək
üçün bu imkandan istifadə edir. Aydın olur ki, onun bu işə xüsusi
qabiliyyəti var imiş. Tamamilə müstəqil məşğul olaraq üç ildən də
az müddətdə holland, ingilis, fransız, italyan və portuqal
dillərini, sonra isə rus dilini tam mənimsəyir.
Rəssam
Vinsent Ban Qoq – dünya şöhrətli
postimpressionist rəssam Vinsent Ban Qoq Niderlandın cənubundakı
balaca bir kənddə kənd pastorunun (protestant keşişi – tərc.)
ailəsində dünyaya gəlib. Uşaqlıqdan qeyri-adi, qapalı və kədərli
xasiyyəti ilə seçilən rəssam 7 yaşında kənd məktəbinə getsə də, bir
ildən sonra oranı tərk edir. Bir neçə ay evdə təhsil aldıqdan sonra
balaca Vinsenti evdən 20 km-lik məsafədə yerləşən internat məktəbə
göndərirlər. Bu gediş - sürgün uşağı dərindən yaralayır və rəssamın
qəlbində ömürlük iz buraxır. Van Qoq bu məktəbdə xarici dilləri
öyrənməyə başlayır – bu işdə xüsusi qabiliyyəti var idi – və ilk
rəssamlıq dərsləri alır. 12 yaşında gözlənilmədən təhsilini
yarımçıq qoyur, evə qayıdır və bir daha heç vaxt məktəbə
getmir.
Müğənni
Fyodor İvanoviç Şalyapin - rus opera müğənnisi,
Respublikanın (1918) ilk xalq artisti kəndli oğlu Fyodor İvanoviç
Şalyapin Kazanda anadan olub. Fedya hələ lap uşaqkən əvvəl
çəkməçinin, sonra isə xarratın yanında sənət öyrənir. Nəhayət,
valideynləri onu məktəbə düzəldə bilirlər. Fyodor burada 4 il
oxuyub ibtidai təhsil alır. O, çox xeyirxah insan olan müəllimi,
böyük musiqi həvəskarı N.V.Başmakova da burada rast gəlir.
İncəsənətə marağı da bu yaşlarında yaranır. Atası onunçün bazardan
iki manata skripka alır və o, musiqi haqqındakı ən bəsit
məlumatları mənimsəməklə bərabər öz-özünə çalmağı öyrənir. Bir dəfə
Şalyapinin qonşusu onu kilsəyə aparır. O vaxtdan Şalyapin kilsə
xorunda oxumağa başlayır, eyni zamanda da toylarda, dəfn və ibadət
mərasimlərində oxuyaraq pul qazanır. Fyodor, sözün əsl mənasında
teatrları sülənir. Müəyyən məqsədə doğru ağılla addımlaması
sayəsində 16 yaşında dramatik teatrın səhnəsinə düşə bilir, 17
yaşında özünün ilk solo opera partiyasını ifa edir, 23 yaşında isə
Şalyapin Savva Mamontovun rus özəl opera teatrının ulduzuna
çevrilir. Şalyapin öz yaradıcılığında "fitri musiqi qabiliyyəti və
parlaq vokal istedadı ilə qeyri-adi aktyorluq məharətini"
birləşdirən sənətkar kimi böyük şöhrət qazanıb.
Şair
İosif Brodski – XX əsr Amerika (rus) yazıçısı,
1987-ci ilin Nobel mükafatı laureatı İosif Brodski 1940-cı ildə
Leninqradda dünyaya gəlib. Onun uşaqlığı hərbi mühasirə illərində
keçib. Böyük şair səkkiz il məktəbə getsə də, yeddillik təhsili
olub, çünki sinifdə qalaraq 7-ci sinfi iki dəfə oxuyub. Təhsil heç
vaxt İosifin ürəyinə yatmırdı, odur ki, səkkizinci sinifdə
məktəbdən ayrılır və "Arsenal" zavodunda frezerçi (frezer
dəzgahında işləyən fəhlə - tərc.) kimi işləməyə başlayır. Eyni
zamanda da, çoxlu mütaliə edir, ingilis və polyak dillərini
müstəqil öyrənir. Brodski gənc yaşlarında işini tez-tez dəyişir,
səyahətə çıxır, 17 yaşında şeir yazmağa başlayır. Yazıçı və
şairlərin dərnəyinə düşən gənc ömürlük ədəbiyyat xəstəliyinə
yoluxur. Sovet hökuməti onun yaradıcılığına qiymət vermir, şair
tüfeyli həyat sürməkdə ittiham olunaraq həbsə və sürgünə məhkum
edilir. Həbsdən azad olunduqdan sonra isə ABŞ-a mühacirət edir.
Yazıçı
Mixail Aleksandroviç Şoloxov – təhsilsiz
dahilər siyahısındakı üçüncü Nobel mükafatı laureatı. Yazıçı bu
mükafata 1965-ci ildə kazakların həyatından bəhs edən görkəmli
eposları "Sakit Don" və "Oyanmış torpaq" əsərlərinnə görə layiq
görülüb. Miхail Aleksandroviç Şoloхov Rusiyanın cənubunda, Rostov
vilayətindəki Veşenskaya stanitsasının Krijilino adlı kazak
хutorunda, kiçik sahibkar ailəsində doğulub. Ali təhsil ala
bilməyən yazıçı yük daşıyan, fəhlə, daş yonan işləyib. Bununla
yanaşı çoxlu mütaliə edir, müstəqil məşğul olur, "Gənc
qvardiyaçılar" ədəbi dərnəyində iştirak edir, ustad yazıçılar –
Şklovski və Aseyevin məşğələlərinə gedirdi. Yazıçıya dünya şöhrəti
qazandıran "Sakit Don" əsəri Birinci Dünya və Vətəndaş müharibələri
illərində Don kazaklarının faciəvi həyatından bəhs edir. Bu əsəri
çox vaxt XX əsrin "Hərb və sülh"ü adlandırırlar.
