Saleh Məmmədova açıq məktub

Hörmətli Saleh müəllim!

Sizin rus dilinə xüsusi dövlət statusu verilməsi ilə bağlı təklifinizə xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının cavabından sonra bəlkə də bu mövzunu qapatmaq olardı. Lakin həmin məsələyə yenidən qayıdıb öz mövqeyinizi təkidlə müdafiə etməyiniz məni də bu barədə öz mülahizələrimi söyləməyə vadar etdi.

Əvvəla onu deyim ki, müzakirələrdən də göründüyü kimi, burada heç kim çox dil bilməyin və ya rus dilinin əleyhinə çıxış etmir. Söhbət dövlət dili olaraq Azərbaycan dilinin möhkəmlənməsi və inkişaf etdirilməsindən gedir.

Özünüzün də etiraf etdiyiniz kimi, kənd məktəbini bitirməyinizə baxmayaraq, sonradan rus dilini öyrənməyiniz sayəsində elmdə böyük uğurlar qazanmısınız. Əlbəttə, bu alqışa layiq və sevindirici haldır. Lakin buradan başqa bir nəticə də çıxır ki, hər hansı bir dili öyrənmək üçün ölkəmizdə həmin dilə xüsusi status verməyə ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, sovet dövrü ilə müqayisədə indi hər hansı bir dili öyrənib mənimsəmək daha asandır. Çünki müasir dövrün texniki imkanları buna geniş yol acır.

Saleh müəllim, siz özünüz də ingilis dilini beynəlxalq dil statusunda gördüyünüz üçün yaxşı olmazdımı ki, ölkəmizdə fəaliyyətdə olan rusdilli məktəblərin əksəriyyəti ingilisdilli məktəblərlə əvəz olunsun. Axı, ingilis dili vasitəsilə daha sanballı, dürüst və əhatəli informasiya əldə etmək mümkündür.

Siz sovet dönəmində yaxşı təhsilin rus elm ocaqlarında yetişən professorlar tərəfindən verildiyini bildirirsiniz. Məgər başqa cür necə ola bilərdi? Axı, biz rus imperyasının əsarəti altında idik. Dünya ölkələrinə çıxışımız yox idi. Lakin bu gün dünyanın bir çox tanınmış universitetlərində ingilis dilində təhsillərini uğurla davam etdirən yüzlərlə tələbəmiz vardır ki, bu barədə siz daha çox məlumatlısınız.

Yazırsınız ki, türkdilli ölkələrin bir-biri ilə öz dillərində anlaşması üçün yüzillərlə vaxt lazımdır. Məncə, bu, doğru deyil. Türkiyə daxil, bu gün türkdilli dövlətlərin əksəriyyəti böyük basqı altındadır. Öncə çalışmalıyıq ki, Qarabağı rus-erməni hərbi birləşmələrindən azad edək. Türkdilli xalqlar öz azadlıq və müstəqilliklərini möhkəmlədəndən sonra onların bir-biri ilə dil tapması üçün böyük zaman intervalına ehtiyac qalmayacaq.

Qazaxıstan dövlətini misal gətirərək qeyd edirsiniz ki, bir vaxtlar burada əhalinin yalnız 35 faizi qazax dilində danışırdı. Lakin rus dilinə ikinci rəsmi dövlət dili statusu verildikdən sonra bu rəqəm 80 faizə yüksəldi. Burada sizinlə heç cür razılaşmaq olmaz. İcazə verin, bir faktı da mən sizin diqqətinizə çatdırım. Sovet dönəmində bir çox respublikalardan fərqli olaraq, ölkəmizdə dövlət dili Azərbaycan dili idi. Yəqin ki, zamanı gəlib çatsaydı, bizim də Konstitusiyada dövlət dili kimi rus dilini qeyd edəcəkdirlər. O vaxt Qazaxıstanda orta məktəblərin demək olar ki, hamısı rusdilli idi. Bəlkə də o zaman qazaxlar öz dillərini xarici dil kimi öyrənirdilər. Qazax dilinin sonradan vüsət almasının və rus dilinə ikinci rəsmi dövlət dili statusu verilməsinin əsas səbəbi yalnız və yalnız Qazaxıstan dövlətinin müstəqilliyinin qorunub saxlanması ilə bağlı idi. Əgər bir az da uzağa getsək, ölkə paytaxtının əksəriyyəti ruslardan və rusdilli başqa xalqlardan ibarət olan Alma-atıdan Astana şəhərinə köçürülməsi də gələcəkdə ölkəni rus dili işğalından qorumaq üçün atılan bir addım idi.

Hörmətli Saleh müəllim, indisə icazənizlə, Sinqapur haqqında mülahizələrinizə nəzər salaq. Əlbəttə, iqtisadi sahədə mən sizinlə mübahisə edə bilmərəm. Ancaq elə məqamlar var ki, onlara münasibət bildirmək zorundayam. Bu ölkənin iqtisadi inkişafında dil amili müəyyən rol oynaya bilərdi. Ancaq Sinqapur kimi kiçik bir dövlətin sürətli inkişafının açarı 4 dilin rəsmi ünsiyyət dili elan edilməsində deyildi. Əsas səbəb bu ölkədə mükəmməl qanunların işlənib hazırlanması, onların aliliyinə hörmətlə yanışılması, nizam-intizama və qayda-qanuna əməl edilməsi idi. Məhz bunun sayəsində Sinqapur dövləti yüksək iqtisadi göstəricilərə nail olmuşdur. Hətta bu gün də Sinqapurda küçədə və digər ictimai yerlərdə siqaret çəkən insanlar gözə dəymir. Siqaret kötüyünü, yaxud çeynədiyi saqqızı yerə atan hər hansı bir adama rast gəlməzsən. Əks təqdirdə bu adamlar böyük məbləğdə pul cəriməsi ilə üzləşməli olurlar.

Əlbəttə, ölkəmizdə istənilən xarici dili öyrənmək üçün şərait var və marağı olanlar bunu həyata keçirirlər. Kənd məktəblərində təhsil almağımıza baxmayaraq, bir çox yaxınlarım və ailə üzvlərim rus və ingilis dillərini öz səyləri hesabına mənimsəyə biliblər. Belə olan halda, rus dilinə xüsusi statusun verilməsinə hər hansı bir ehtiyac görmürəm. Əgər fikirləşirsinizsə bunun müqabilində Rusiya dövləti öz qüvvələrini Qarabağdan çıxaracaqdır - yanılırsınız!

Mənim fikrimcə, bu gün əsas diqqətimizi dilimizin inkişafına yönəltməli, onun hörmətdən düşməsinə imkan verməməliyik. Dil dövlətin əsas atributlarından biridir. Dilin məhvi sonucda dövlətin və millətin məhvi deməkdir. Müasir elmi dünyagörüşdən geri qalmamaq üçün xarici dil bilməyən vətəndaşlarımız üçün də çıxış yolu var. Bunun üçün biz müasir texnalogiyanın imkanlarından maksimum yararlanmalı, bu sahədə dövlət proqramlarının hazırlanıb həyata keçirilməsinə nail olmalıyıq. Əgər belə olarsa, hər bir Azərbaycan vətəndaşı istənilən informasiyanı dövlət dilimiz olan Azərbaycan dilində asanlıqla əldə edə bilər.

Hörmətli Saleh müəllim, bu gün dünya xalqları ingilis dilində bir-biri ilə rahat şəkildə təmas qurub fikir mübadiləsi apara bilir. Mənim fikrimcə, Rusiya dövləti başqa xalqlara qarşı öz işğalçılıq siyasətindən əl çəkməyənə qədər ölkəmizdə rus dilinə xüsusi status verilməsi təklifini gündəmə gətirmək düzgün addım deyil.

Qaldı ki dinimizlə bağlı mülahizələrinizə, bu barədə bir çox məsələlərdə Sizinlə razıyam. Dövlətimiz və xalqımız üçün vacib olan bu mövzu barədə televiziya və mətuatda müzakirələr açmağa böyük ehtiyac var. Əlbəttə, dinin təhrifi, düzgün anladılmaması sonucda millətin faciəsinə çevrilə bilir. Bildiyiniz kimi, islam dininin davamlı və kütləvi halda təbliği əsasən yas mərasimlərində həyata keçirilir. Məclisi idarə edən mollalarımız mərasim evlərində dinimizin mahiyyətini müxtəlif şəkildə, ağızlarına necə gəldi izah etməklə camaatda caşqınlıq yaradırlar. Yas mərasimlərinə təşrif buyuran qonaqlar isə məclisə və yas sahibinə hörmət əlaməti olaraq lal-dinməz oturub mollaların çıxışlarına qulaq asmaq məcburiyyətində qalırlar. Bununla əlaqədar mənim də bir təklifim var. Ancaq bunun cəmiyyət tərəfindən necə qarşılanacağını bilmirəm. Məncə, yaxşı olar ki, məscid və yas mərasimlərində Quran ayələri və surələri ərəb dilində deyil, bizim üçün doğma olan Azərbaycan dilində oxunsun.