"Həmişə gözümün yaşı çörəyimin yavanlığı olmuşdur".

"Zəbur"dan

Küləyin altından, az qala, sürünə-sürünə keçib özümüzü birtəhər xəstəxanaya soxduq və axşam saat 22-30-da yeddiillik çaxır tuluğuna dönmüş su dolu qarnımı, yetişmiş əncir kimi saralıb sulanan gözlərimi, təndirdə unudulan, şişib bərkimiş kökəyə bənzəyən qaraciyərimi tibb bacısının vərdiş etdiyi zərif bir kobudluqla gücənə-gücənə xərəkdən qaldırıb xəstəxananın qəbul otağına yıxa bildim. Qəbul şöbəsinin müdiri, sir-sifətində hər xəstədən bir üzüntü xatirəsi qoruyub saxlamış yaşlı qadın qarşısındakı xəstə sənədlərini elə vurhay vərdişlə qarışdırırdı ki, bu görkəmdə əlinə qəfil düşmüş isti soyutma kartofları çeynə-tüpür edərək qabıqlı-qabıqlı gözünə təpən ac dustağa bənzəyirdi, elə bil, kimsə bu dəqiqə gəlib onun qabağında nə varsa hamısını yığışdıracaqdı. Nəhayət, o, masanın üstündəki kağız-kuğuza baxa-baxa alnına qonmuş ağcaqanadı şapalaqlayıb, mənə qoltuq ağaclığı edən, yanımı kötəklənməkdən qorxan sadiq arvad kimi kəsdirib dayanmış köməkçisinə bidirdi ki, yuxarı mərtəbədə palatalardan birini xəstə üçün silib-süpürürlər. Hələlik xəstəni dəhlizdə saxlamayın, üzünə mələfə örtüb böyrümüzdəki doğum şöbəsinə yerləşdirin. Onsuz da, qarnı su ilə doludur, arvadlar elə biləcəklər ki, o da hamilədir. Sonra üzünü mənə tutub əlavə etdi: "sən də zarı, ufulda, palata təmizlənənə qədər özünü zahı arvad kimi apar, amma birdən ciddi-ciddi doğub eləyərsən, rüsvay olarıq. Çalış beş-on dəqiqə arvad olmağa kişi kimi döz". "Qoltuq ağacım" yenidən qoluma girib üstümü başdan-ayağacan ağ mələfəyə bürüyüb doğmaq üçün növbəyə uzanmış hamilə arvadların palatasına gətirdi; hər tərəfdən bir azdan uşağa çeviriləcək ağrıların, sancıların ah-naləsi eşidilirdi. Yüz faiz əmin idim ki, bu zarıltıların, ah-ufların içində kimisi birinci uşağı, öz qoçalığının çörək ağacını doğan kimi ərindən ayrılıb yenidən onun yolunu gözləyən əhlikef keçmişinin yanına dönmək üçün uyduracağı bəhanələri götür-qoy edirdi, Kimisi ərinin indi hansısa yavagəzənlə lüt-üryan yataqda uzanıb sevgi bihuşluğunu uzatmaq üçün siqaret çəkdiyini xəyalında canlandırıb, hikkəsindən dodaqlarını gəmirir, oğraş ərinin acığını ondan doğacağı çağadan elə qarnındaca çıxmaq istəyirdi. Kimisi isə sadəcə, hələ doğulmamşdan atasız qalan uşağı necə böyüdəcəyini fikirləşib mələfənin altında burnunun suyunu axıdırdı.

Külək barmağını kəsib yarasına duz basmış nağıl qəhrəmanı kimi yatmaq bimirdi. Gecənin bir aləmi, xəstəxana vaxtilə götürsək, divin oğurluğa, Məlikməmmədin yuxuya getdiyi alatoranlıqda "qoltuq ağacım" gəlib məni liftlə sanitarların bayaqdan gəlin otağı kimi təmizlədiyi kirli palataya qaldırdı, hətta su dolu qarnımı sığallayıb zarafatından da qalmadı: "indi sənin doğmaq növbəndir". Liftin qapısı ağzında yaşlı bir qadın arıq bədənini yun şalsayağı qucağına aldığı qıza büküb oturmuşdu. Tibb bacısı izah etdi ki, doğuşa az qalmış uşaq qızın bətndə ölüb, həkimlər yarıb götürüblər, çoxlu qan itirdiyindən kəskin böyrək çatışmazlığı yaranıb, heç kimləri yoxdu. Ana-bala qucaqlaşıb əcəlin yolunu gözləyirlər. Yersiz bir sual: "Bəs möcüzə?!" "Əh, möcüzə Musanın dövründə qaldı – o vaxt möcüzələr insanların inamla ümidinin nikahından yaranırdı, indiki bəndələrdə isə bunların heç biri qalmayıb; inamın yerini şübhə, ümidin yerini qorxu tutub. Şükür et ki, sənin xəstəliyin başqalarının ağrılarının yanında toyagetməlidir".

Mən həmişə başqalarının bədbəxtliyinə baxıb, öz xoşbəxtliyinə sevinən, öz xoşbəxtliyini başqalarının bədbəxtliyində axtaran adamlardan iyrənmişəm. İndi də az qaldı ki, yarımcan bədənimi tibb bacısından daha çox tibb nənəsinə oxşayan, gombul gövdəsinin ağırlığı altında şişib göyərmiş ayaqlarını, sanki, arxasınca sürüyən yuxulu bir qadına təhvil verən Hippokratın bu ögey qızının sözlərinə qusam. Palatada üçümüz qaldıq; oturduğu yerdə bir gözü açıq halda mürgüləyən xorultu, mən və küncdə korun-korun öləziyən, laxta qan rəngində işıq lampası.

Külək artıq zingildəməyə, ulamağa başlamışdı. Bu vaxt pəncərənin bozumtul şüşəsində əlində başıaşağı məhlul dolu şəffaf qab tutmuş ikinci, kələ-kötür bir qadının otağa girdiyini gördüm. Dərhal mürgülüyən köməkçisini oyadıb alaqaranlıqda işə başladı və bildirdi ki, məhlulu vena damarıma köçürəcəklər, gərək ağrıdan qorxmayım. Mən isə pəncərə şüşəsində bu iki məxluqun əyri-üyrü kölgələrinin vurnuxmasına baxıb düşünürdüm ki, artıq insan hisslərinin mənə dəxli yoxdur; nə ağrının, nə qorxunun, nə də kimdənsə mərhəmət yolu gözləyən acizlik duyğusunun. Mən artıq xəyalən ölmüşdüm və bu, mənim taleyim. Bu taleni özüm seçmişdim, ona görə də indi şikayətlənməyə, hökm sahibindən mərhəmət dilənməyə haqqım yox idi. Mən bağışlanmaq istəmirdim, bu, mənim üçün ömrümün sonunda ən alçaldıcı təhqir, ələsalma olardı.

Külək kəsənə oxşamırdı. Pəncərə şüşəsindəki kölgələr artıq çarpayıdakı ölümlə mübarizəyə başlamışdılar. Kölgələrdən biri əlində tutduğu iynəni damarıma elə amansız vərdişlə sancdı ki, özündən deyən hər hansı pinəçi bizi cansız ayaqqabıya belə soyuqqanlı qəddarlıqla taxa bilməzdi. Sonra məhlul dolu şüşəni başımın üstündəki qarmaqdan asıb iynənin yerini bərkitdi. İki-üç dəqiqə keçməmiş qolum şişməyə başladı və ikinci yaşlı kölgə pəncərə şüşəsində o biri kölgəyə dedi: "Gəl bunun qolunu da o biri xəstələrin qolu kimi edək, yoxsa bu şişib partlayacaq, gecəgözünə divarlardan nəcis təmizləyəcək halda deyiləm, pox-püsürün içindən yenicə çıxmışam". Sonra o, uşaqlıqda arı sancan uşaqların şişini yatırtmaq, arının zəhərini bədəndən çıxarmaq üçün kənd arvadlarının palçığı, yaxud qənd şirəsini həşəratın sancdığı yerə yaxmasını xoş bir xatirə kimi xatırladı və pəncərənin qabağındakı güldən çox qurumuş yulğun koluna bənzəyən bitkinin dibindən bir ovuc torpaq götürüb palçıq düzəltdi, iynəni çıxarıb palçığı yerinə yaxdı. Xeyiri olmadı, qadın yenə mənim əlacımı özünün eramızdan əvvəlki uşaqlıq xatirələrində axtardı. Sən demə, bir dəfə onların uzunqulağının dal ayağını ilan sancıbmış. Heyvanın dal ayağının mənim qolum kimi şişdiyini görən gələcək tibb nənəsinin babası ilanın zəhərini şişmiş ayağı iplə sıxmaqla çıxarıbmış. "Bu da olsun bizim eşşəyin dal ayağı, gətir o cuna dolabını". Bu dəfə cunadan kəndirəbənzər bir şey düzəldib qoluma doladılar, hərəsi bir tərəfdən dartıb düyün vurdular, sonra boyun-boğazlarının tərini silib pəncərə şüşəsinin qaranlığında qeyb oldular.

Müalicəvi işgəncə bu gecəlik başa çatdı, yalnız bəzi palatalardan ağrıdan yata bilməyən, gözünü açılacaq sabaha dikmiş xəstələrin "Ay ana!", "Ay Allah!" fəryadları eşidilirdi. Ümidlərin son ünvanı idi – ana və Allah!

Mən isə hələ sonra biləcəkdim ki, indi tək-tənha uzandığım bu alaqaranlıq otaq sağalacağına işıq ucu boyda ümid qalmayan xəstələrin son sığınacaq yeri və axşamdan bəri gəlişim "şərəfinə" burada aparılan təmizlik işləri də məndən əvvəl ölmüş kişi meyitinin yolasalma mərasimi imiş.

1937.az