Fransuaza Saqanın ölümündən üç il yarım keçəndən sonra
Fransada onun şəxsiyyətinə yenidən maraq yaranmağa başlayır. Onun
bioqrafiyası haqqında iki kitab nəşr olunur, tezliklə məşhur yazıçı
haqqında bədii film ekranlara çıxır. Müəllifi qadın olan kitablarda
da, kinolentdə də ilk dəfə olaraq "Salam, kədər!"in müəllifinin
həyatının naməlum tərəfləri üzərindəki pərdə açılır. Fransuaza
Saqanın yeganə oğlu – 45 yaşlı fotoqraf Deni Uesthoff
"İzvestiya"nın Paris müxbiri Yuri Kovalenkoya anasının
narkotiklərə, alkoqola, ruletka oyununa və öz cinsindən olanlara
aludəliyindən danışıb.
Saqan heç də pis yazmırdı
- Fransuaza Saqan cəmi neçə kitab yazıb?
- Qırxa yaxın. Romanlar, hekayələr, teatr
pyesləri, ssenarilər. O, film də çəkib, ancaq çox uğursuz alınıb.
1950-ci illərin ortalarında rejissor Roje Vadimlə birlikdə balet
tamaşası hazırlayır. Bu da heç bir uğur qazanmadan "Şamz Elize"
teatrının səhnəsində nümayiş etdirilir. Bir sözlə, o özünü müxtəlif
sahələrdə sınayıb, ancaq hər şeydən əvvəl, əlbəttə ki, yazıçı
olub.
- Saqan şedevr ola bilmədiyi üçün əzab çəkirdi. Etiraf
edirdi ki, o, Stendal, Dostoyevski, Prust, Folkner, Sartrın...
qələmindən çıxan kitablar səviyyəsində güclü əsərlər yazmağa qadir
deyil.
- Demək lazımdır ki, anam özünün yaradıcılıq imkanlarını kifayət
qədər təvazökarlıqla qiymətləndirirdi və bilirdi ki, heç vaxt
klassiklər səviyyəsinə qalxa bilməyəcək. Ancaq bu gün tənqidçilər
etiraf edirlər ki, Saqan heç də pis yazmırdı.
Dərc olunmamış əlyazma
- Hələ də naməlum Saqan mövcuddurmu?
- "L' Ern" nəşriyyatı anamın ömrü boyu yazdığı məqalələri nəşr
etməyə başlayıb. İlk olaraq "Salam, Nyu-York!" toplusu çıxır. Bu
topluya onun ELLE jurnalında müxbir işlədiyi vaxtlar yazdığı
məqalələr daxil edilib. Nəhayət, biz onun evində heç vaxt dərc
olunmamış əlyazma tapdıq. Anam bu məqalə üzərində həyatının ən son
dönəmində işləyib. Onun çox pis xətti var idi, biz indi onu
araşdırmağa çalışırıq.
- Onun arxivi harada qorunur?
- Onun əlyazmaları hər yana səpələnib. Anam heç vaxt hər işini
mütəşəkkil görən bir qadın olmayıb və onun çoxsaylı səfərləri
zamanı əlyazmalarının çoxu itib. O, nə əşyalarına, nə öz əsərlərinə
əhəmiyyət verirdi və manuskriptlərini (əlyazmalarını - tərc.)
səxavətlə paylayırdı.
Onda narkotikaya qurşanmamışdı
- Yəqin ki, yazıçı Saqanın oğlu ilə məşğul olmağa vaxtı
olmayıb?
- O mənə çox diqqətlə yanaşırdı. Ancaq o, uşağının corablarını
çitəyən analardan deyildi. Mənim məktəbdəki qiymətlərimi izləyirdi,
məni müxbirlərdən və hər cür dedi-qodudan qoruyurdu, yaxşı təhsil
almağım üçün hər şey edirdi, onda narkotikaya qurşanmamışdı, az
içirdi.
- Nə üçün atanızla – amerikalı Bob Uesthoffla onun ailə
həyatı baş tutmamışdı?
- Atam çox yüngülxasiyyət adam idi. O, əvvəlcə orduda xidmət
etmişdi. Sonra isə Birləşmiş Ştatlarda ilk model-kişilərdən biri
olur və işləmək üçün Avropaya yollanır. Elə anamla da orada tanış
olmuşdular. Onun heç bir sənəti-peşəsi yox idi, heç nə etməyi
bacarmırdı və yalnız anamın tay-tuşlarının yanında qayğısız vaxt
keçirirdi.
- Deyəsən, heykəltəraş olub da o?
- O özünə bir məşğuliyyət fikirləşib uydurmalı idi və madam ki,
Monmartrda – gilin bişirilməsi üçün soba olan emalatxanada
məskunlaşmışdı, özünü heykəltəraş adlandırırdı. Doğrudur, sonra
atam Fransuaza Saqanın kitablarını tərcümə edir... Anam hamilə
qalanda onlar evlənirlər. Bir-birlərini sevmələrinə baxmayaraq,
anam ayrılmağı qərara alır – o, nişan üzüyü gəzdirməyi sevmirdi.
Ancaq ayrılandan sonra birlikdə daha yeddi il yaşadılar. Atam 17 il
əvvəl xərçəngdən öldü və anamla bir sərdabədə, onun vətəni Karjakda
dəfn olundu.
Saqan böyük bir yaltaq bandası saxlayır
- Saqanın bioqraflarının yazdığı kimi, o, bohema həyatı
(daima gəliri olmayan, sərsəri həyat keçirən ziyalılar təbəqəsi:
aktyorlar, şairlər, rəssamlar və b.; bu mühitdə yaşayan adamların
pozğun həyatı – tərc.) sevirdi...
- Əslində bu, belə idi. Ancaq bu, anamın ilk romanının gətirdiyi
ağlagəlməz uğurdan sonra taxmalı olduğu maskadan başqa bir şey
deyildi. O, birinci qanorardan sonra özünə "Yaquar" alanda
söz-söhbət gəzirdi ki, Fransuaza rolun arxasında ayaqyalın oturur
və maşını saatda 200 km sürətlə uçuraraq sürür. Deyirdilər ki,
Saqan böyük bir yaltaq bandası saxlayır, gecə klublarında içki
məclisləri təşkil edir...
- Anan çox əliaçıq idi.
- O, pula heç bir dəyər vermirdi və onu sağa-sola səpələyirdi.
Anam dostlarını səyahətlərə dəvət edir, pulunu da özü ödəyirdi.
Yadımadır ki, 1974-cü ildə bütöv bir dəstə onunla birlikdə
Nyu-Yorka getmiş və ən bahalı mehmanxanada - "Uoldorf-Astoriya"da
yerləşmişdi... O, küçədə dilənçi görəndə çox vaxt üstündə olan
bütün pulunu verirdi. Anam bu və ya digər məbləğin göndərilməsini
xahiş edən çoxlu məktublar alırdı. Kimsə ütü almaq üçün yalvararaq
ondan yüz frank xahiş etmişdi, köhnəsi sınmışdı. Anam çek göndərdi.
O, daima təkrar edirdi ki, pul pis sahibkardır, amma yaxşı
xidmətçidir.
Qumarda 8 milyon frank udur
- Və bununla yanaşı ömrü boyu qumarda həmişə bəxti
gətirərdi. O, gülərək deyərdi ki, oyuna olan bu həvəsi, guya əslən
rus olan ulu nənəsindən keçib.
- Həddi-buluğa çatan günü anam ilk dəfə Monte-Karlodakı kazinoya
gedir. O, əmin idi ki, oyun məhz ona görə yaxşıdır ki, pulu
qiymətdən salır və onu hər cür mənadan məhrum edir. Ona görə də
böyük məbləğdə pula oynayırdı. Ruletkada eyni rəqəmləri seçirdi –
3, 8, 11. Bir dəfə 1980-ci ilin 8 avqustunda (ilin bu səkkizinci
ayında) o, kazinoda 8 milyon frank udur və bu pula özünə
Normandiyada ev alır. O biri dəfə Londonda oynayır. Bir neçə
saatlıq oyundan sonra oyunu idarə edən şəxs uduzduğu məbləğ – 3
milyon funt yazılmış vərəqi ona göstərir. Anam hətta mənzil də
daxil olmaqla hər şeyini satsaydı belə, yenə bu məbləği ödəyə
bilməzdi. Ancaq o, ustalıqla işin içindən çıxaraq uduzduqlarını
yenidən qaytarır.
Dəhşətli avtomobil qəzasından sonra
- Bəc neçə oldu ki, narkotiklərə qurşandı?
- Dəhşətli avtomobil qəzasından sonra o, möcüzə ilə sağ qaldı.
Ancaq qolları, ayaqları, qabırğaları sınmışdı və dəhşətli
ağrılardan əzab çəkirdi. Ona dərman verməyə başladılar – morfinin
digər növlərindən... Görünür o, bu dərmanı uzun müddət qəbul
etmişdi və artıq onsuz keçinə bilmirdi.
- Saqan nəinki bütün ömrü boyu kokain qəbul edirdi, həm
də çoxlu içirdi.
- O belə hesab edirdi ki, alkoqol insanlarla ümumi dil tapmağa,
həmişə yaxşı əhvali-ruhiyyədə olmağa kömək edir. Onun mədəaltı
vəzində ciddi problemlər yarananda həkimllər içməyi qadağan etdilər
– o, alkoqoldan ölə bilərdi. Və anam yenidən güclü narkotiklər
qəbul etməyə başladı. Biz heç vaxt onunla bu mövzuda danışmırdıq,
bu, tabu (qadağan – tərc.) idi.
- Narkotiklər üzündən az qala həbsə
düşəcəkdi.
- Bir dəfə polis xırda narkodileri həbs edir, onun qeyd
dəftərçəsində Saqanın da adı çıxır. Evimizdəki axtarış zamanı da
narkotik tapılır. Anamı bir aylıq həbs cəzasına və 600 min frank
cəriməyə məhkum edirlər.
Məşhurlarla məhəbbət macəraları
- Bu gün bütün məqamlarda Fransuaza Saqanın Ava Hardner,
Jüliet Qrekko və digər məşhurlarla məhəbbət macəraları haqqında
dedi-qodular gəzməkdədir. Bildiyim qədərilə, o özünün
biseksuallığını nümayiş etdirmirdi?
- Bu, doğrudur. Onun qadınlarla çoxlu romanları olub, ancaq
onların heç biri haqqında təfsilatı ilə bilmirəm. Anam təmkinli,
ədəbli adam idi və özünün şəxsi həyatı haqqında mənə az danışırdı.
Mən yalnız bir dəfə Ava Hardneri görmüşdüm, Jüliet Qreko ilə tanış
idim. Ancaq mən uzun illər bizimlə yaşayan Peqqi Roşu yaxşı
tanıyırdım. Bir vaxtlar Peqqi maniken idi, sonra dizayner oldu.
Hökmlü xarakterə malik olduqca gözəl və zərif qadın idi. O, müəyyən
mənada ev sahibəsi rolunu oynayırdı. Peqqi anamın bütün
zəifliklərini, qüsurlarını bilirdi və anamı ovcunda saxlamağı
bacarırdı. Anam yalnız ona qulaq asırdı. Və Peqqi ona deyəndə ki,
"Fransuaza, bu gün axşam Siz içməyəcəksiniz", anam tabe olurdu.
Anam və Peqqi bir-birilərinə qarşı olduqca nəzakətlə davranırdılar.
Bəli, onlar birlikdə yatırdılar, ancaq bunun mənə dəxli yox idi.
Peqi 1991-ci ildə vəfat etdi. O mənim valideynlərimlə eyni
sərdabədə dəfn olunub. Ancaq qəbirüstü daşda onun adı yoxdur.
Saqan və Mitteran
- Məşhur qadın düşkünü olan prezident Fransua Mitteranı
Saqanla nə bağlayırdı?
- Onlar necəsə, aeroportda tanış olmuş və hələ Mitteran
prezident seçilməmişdən əvvəl dostlaşmışdılar. Anam tez-tez onu evə
şam yeməyinə dəvət edərdi. Mitteranın qadınları özünə cəlb etməkdə
məşhur olmasına baxmayaraq, onların arasında heç nə yox idi. Onlar
bir-birilərinə qarşılıqlı heyranlıqla yanaşırdılar.
- Mitteran ətrafına intellektualları toplamağı
sevirdi.
- O, Saqanı öz səfərlərinə dəvət edirdi. Bir dəfə o, prezidentlə
Boqotaya uçmuş və orada halı pisləşmişdi. Bəziləri deyirdilər ki,
buna səbəb şəhərin yerləşdiyi yüksəklik olmuşdu, digərləri isə
yazıçının kokain üzündən bu hala düşdüyünü söyləyirdilər. Xidmətçi
otağa daxil olanda anamı döşəmədə huşsuz vəziyyətdə görmüşdü. Onu
dərhal hərbi qospitala göndərirlər. Bu barədə öyrənən prezident
bütün görüşlərini təxirə salmış və ona baş çəkməyə getmişdi. Anamı
müayinə edən prezident həkimi demişdi ki, Saqan ölür. Onda Mitteran
öz təyyarəsində anamı Fransaya göndərmiş və bununla da onun
həyatını xilas etmişdi.
Özbəkistanda neft axtarışları
- Necə oldu ki, Saqan neft fırıldağına ilişdi və bu da
ona çox baha başa gəldi?
- 90-cı illərdə o, Sardina Dədə təxəllüslü məşhur iş adamı Andre
Gelfi ilə tanış olur. O, bilirdi ki, anamın Mitteranla yaxşı
münasibətləri var və xahiş etmişdi ki, prezidentlə onun görüşünü
təşkil etsin. Söhbət Özbəkistanda neft axtarışlarından gedirdi. Bu
işlə fransız şirkəti "Elf-Akiten" məşğul olmaq niyyətində idi.
Nəticədə anam prezidentə məktub yazaraq xahiş etdi ki, yüksək
vəzifəli özbək emissarını (siyasi təşkilat və ya dövlət təşkilatı
tərəfindən məxfi tapşırıqla başqa bir ölkəyə göndərilən şəxs; gizli
agent – tərc.) qəbul etsin. Mitteran əvvəlcə imtina etdi və anama
belə bir cavab yazdı: "Mən bilmirdim ki, Siz Mata Hari (XX əsrin
məşhur casusu – tərc.) rolunda çıxış edirsiniz". Ancaq sonra görüş
baş tutdu.
- Elə həmin Andre Helfi deyirdi ki, vasitəçilik
xidmətinə görə Fransuaza Saqana bir neçə milyon avro - əgər müasir
valyuta ilə hesablasaq – ödəyib.
- Prezident Jak Şirakın seçilməsindən iki ay sonra vergi
müfəttişliyi anamın işlərini yoxlamağa başlayır. Yoxlama
nəticəsində məlum olur ki, o, dövlət xəzinəsinə bir milyon avro
borcludur. Aydındır ki, onun bu qədər pulu yox idi. Onda vergi
xidməti anamın bütün hesablarını bağladı. Anam bütünlüklə
müflisləşdi. Onun evini, mebelini, ayrı-ayrı nəşriyyatlardan aldığı
pulları müsadirə etdilər...
Yazıçı Frederik Beqbeder hökuməti
lənətləyir
- ...Nəticədə Saqan dilənçi kimi ölür. Yazıçı Frederik
Beqbeder onun vəfatına az qalmış hökumətə heç bir səmərəsi olmayan
müraciət etmişdi: "Fransa özünün sonuncu ədəbi dahisini məhv edir.
Mən öz ölkəmə görə utanıram. Saqan öləndə hamı onun cənazəsinə baş
əymək üçün qəbrinə gələcək. Qanacaqsız hökmdarlar! Sizin hamınız
çoxdan unudulanda Saqanı xatırlayacaqlar!"
- Təəssüf, heç nə kömək etmədi. Baxmayaraq ki, o, dövlət
xəzinəsinə təxminən bir milyon avro borclu qalmışdı, varisliyi
qəbul etməyə və müvafiq olaraq onun borclarını üzərimə götürməyə
razı oldum. Bu gün mən büdcə nazirliyindən vergilərin ödənilməsi
üçün möhlət almağa çalışıram. Əlbəttə, onlar heç vaxt silinməyəcək,
ancaq belə bir möhlət mənə kitabların nəşri üçün hansısa məbləği
almağa imkan yaradardı. Fransuaza Saqanın ədəbi irsi ilə bağlı
problemin həlli üçün mənə vəsait lazımdır. Hələ ki, məsələ divara
dirənib. Mən iki dəfə prezident Nikola Sarkoziyə yazmış və çox
iltifatlı bir cavab almışam. Hər şeyin yaxşı qurtaracağına ümid
edirəm. Necə olsa da, verginin ödənilməsinə illər sərf
olunacaq.
- Bəs vergi problemlərini həll etməyə müvəffəq olandan
sonra nə işlə məşğul olacaqsınız?
- Mən Fransuaza Saqan Fondu yaratmaq niyyətindəyəm. Bu fond
yazıçının kitablarının nəşri, tərcüməsi, ekranlaşdırılıması,
pyeslərin qoyulması məsələləri ilə məşğul olacaq. Mən həmçinin
Saqan adına mükafat da təsis etmək istəyirəm, bu mükafat gənc
yazıçılara veriləcək.
- Siz son nəfəsinədək ananızın yanında
idinizmi?
- Mən daima Onfler şəhərindəki klinikada onun yanında idim. Anam
orada vəfat etdi. Ölümün səbəbi ağciyərlərin şişməsi və bir çox
digər xəstəliklər idi. O, bütün ömrü boyu öz orqnizmini narkotiklər
və alkoqolla taqətdən salmışdı. Anamın 69 il yaşaya bilməsi,
sadəcə, möcüzə idi.
06 fevral 2008-ci il
