Vatikanın gizli arxivində Azərbaycan tarixinin naməlum səhifələrinin əks olunduğu sənəd və əlyazmalar saxlanılır.

Bu sözləri Axar.az-a açıqlamasında Azərbaycan Tibb Tarixçiləri Birliyinin prezidenti, tarix və bioloji elmlər doktoru, Roma Papasının gizli arxivində olmuş yeganə Azərbaycan alimi Fərid Ələkbərli danışıb.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycan alimləri və tədqiqatçıları bu arxivdə əsrlərdir - ən azı 1300-1400 ildir Azərbaycan tarixinə aid ən mühüm əlyazmaların saxlanmasından xəbərdardır.

“Məhz bu səbəbdən bizlərdən hansısa birimiz Papanın arxivinə düşməliydik. Bakıdan Papanın gizli arxivinə düşməyin yolları barədə məlumat toplamaq üçün məni Vatikana göndərməyə qərar verdilər. Hər şeyi öyrəndim: ora düşə bilmək üçün kompleks iş – məktublar, sənədlər və nəhayət, rəhbərlikdən rəsmi nota lazım idi”, - alim bildirib.

Ələkbərlinin sözlərinə görə, bu işlə məşğul olmaq üçün xüsisi qrup yaradılıb.

“Nəhayət, 2 il keçdikdən sonra 2010-cu ildə Azərbaycana dair tarixi faktları tədqiq etmək üçün Vatikanın gizli arxivini ziyarət etməyə icazə ala bildik. Məni göndərməyi qərara aldılar. Xoşbəxt idim, ancaq eyni zamanda məni orada nəyin gözlədiyini bilirdim”, - Azərbaycan Tibb Tarixçiləri Birliyinin prezidenti deyib.

Alimin sözlərinə görə, Vatikanda Azərbaycana aid əlyazmaların axtarışında əlyazmaların dil prinsipi əsasında qruplaşdırılması çətinlik törədib. Burada Azərbaycan əlyazmaları fars, ərəb və ya türdilli əlyazmalar cərgəsində ola bilərdi. Məhz burada onları ayırd etmək lazım gəlirdi, ancaq onların heç də hamısı qeydiyyata alınıb kataloq və kartotekalara salınmamışdı.

Heyrətamiz tapıntı

Ələkbərlinin sözlərinə görə, axtarış zamanı saxlanılan qədim kitablarda qaz lələyi ilə yazılmış qeydlərdən anlamaq lazım gəlib:

“Mən orta əsrlərə aid 80 əlyazma kitabı, Azərbaycana aid 200-ə qədər sənəd, həmçinin Şirvani təxəllüsü daşıyan müəlliflərə aid 4 əlyazma tapmağa nail oldum. Onların əsərləri və nüsxələri Azərbaycanda yoxdur. Onlar ümumiyyətlə elmi dövriyyəyə buraxılmayıb, tədqiq olunmayıb və bu vaxta qədər naməlum olub. Ola bilər ki, Vatikan kitabxanasında kimsə onlardan xəbərdar olub, ancaq bu əlyazmalar barədə tədqiqat aparılmayıb və elm ictimaiyyətinə Azərbaycan əlyazmaları kimi tanıdılmayıb”.

Qeyd edək ki, Vatikan arxivlərindən orta əsrlərdən bu günə qədərki dövrü əhatə edən sənədlər toplanılıb. Buranın “gizli” arxiv adlandırılmasına səbəb isə Papanın xüsusi arxivi olması və ziyarətlərin məhdudlaşdırılmasıdır.