Ermənilərin Kəlbəcərdən çıxarkən qəbirləri də eşib ölülərini daşıması suallar yaratdı: Bir insan, yaxud xalq öz ölüsünü niyə qəbirdən çıxarır?

Bunun ilk səbəbi yaxınını dəfn etdiyi torpağın onun olmadığını anlamasıdır. Onlar qayıtmayacaqlarını bildikləri üçün arxalarında heç nəyi buraxmırlar. Amma nə olursa-olsun, kütləvi şəkildə qəbirlərin eşilməsi daha çox hannibalizmə uyğun gəlir və bu, ermənilərin tarixdə hannibalizmə meyilli olmalarına dair faktları yada salır. Bu haqda hətta erməni mənbələrində də yazırlar.

“Ermənilər təqribən 326-408 qram ağırlığında adam ətini 100 dеkana satırdılar. Hətta adam ətini konservləşdirilmiş halda da satırdılar”. (Армянские источники о монг).

Məşhur sovet bioloqu Lev Zilberin 1930-cı illərdə Qarabağda taunla mübarizə aparmasına dair xatirələri bu kontekstdə maraqlıdır:

Azərbaycanın Xalq Səhiyyə Komissarlığı təcili şəkildə Lev Zilberi çağırır. Artıq gecə saat 04:00-da professor lazımi avadanlıq və əməkdaşları ilə birlikdə qatarla Qarabağa yola düşmüşdü. Məqsəd taunun qarşısını almaq idi. Daxili İşlər Xalq Komissarlığının Qarabağdakı yerli nümayəndələri bildirirdilər ki, xarici ölkənin bölgəyə atılmış diversantları - kəşfiyyatçıları qəbirləri açır, cəsədlərin ürəyini, qaraciyərini kəsərək, infeksiyanı yayırlar. Lakin Zilber bu versiyanı cəfəngiyat adlandırdı. “Bir neçə gün ərzində laboratoriyada taun virusunu hazırlamaq və minlərlə insanı öldürmək olar. Nə üçün diversantlar cəsədlərin orqanlarını kəsirlər? Axı onların özü də buna yoluxa bilərlər”, – deyə o bildirir.

Zilberi erməni qəbiristanlığına aparırlar. O, məşəllərin işığında 10-a qədər təzə qəbiri açır.

Alim dəhşətə gəlmişdi. Həqiqətən də bir neçə cəsədin başı yox idi, bəzilərinin dalağı, qaraciyəri, yaxud ürəyi çıxarılmışdı.

“Açdığımız üçüncü qəbir qadına məxsus idi. Paltarlarını çıxaranda gördük ki, ay aman, bu nədir belə. Qadının bədənini yarıb ürəyini, ciyərini çıxarmışdılar”, - deyə Zilber yazır.

Zilber ümumi karantin elan edir, lakin o, diversant xəbərinə inanmır. Köhnə tibb jurnallarından tapır ki, bölgədə vaxtilə taun olub və indi həmin xəstəlik yenidən oyanıb.

Bir az rus dilində danışmağı bacaran yerli müəllim Zilberə sirri açır. Bildirir ki, Qarabağda yaşayan erməni əhalisi arasında bir inanc mövcuddur: “Əgər ailədə ard-arda ölümlər baş verirsə, ilk ölənin canlı olmasına inanırlar. Əgər ölü qəbirdə canlıdırsa, deməli, digər doğmaları da “aparmağa gələcək”. Ölünün canlı olub-olmadığını bilmək üçün qəribə üsuldan istifadə olunur. Atı qəbirin üstünə aparır və ona yulaf verirlər. Əgər at qəbrin üstündə yulafı yeməsə, deməli, həmin ölü canlıdır və qəbiri qazıb, həmin ölünün başını kəsmək, yaxud ürəyini və digər orqanlarını çıxarmaq lazımdır. Çıxarılan orqanlar doğranaraq ailənin digər üzvlərinə verilir, onlar yeyir və beləliklə ölümdən xilas olurlar”.

Məhz bu sirrdən sonra Zilber müəyyən edir ki, vaxtilə bölgədə olmuş infeksiya bu yolla yayılır. O, infeksiyanın yayılmasının qarşısını almağı bacarır.

Hadrutda baş verən bu hadisə erməni hannibalizminin XX əsrdə qeydə alınan əsas nümunəsidir.

1977-ci ildə “Lenfilm” kinostudiyası Hadrut taunu mövzusuna çəkdiyi filmdə də erməni hannibalizmindən bəhs olunur. Ermənilərin hannibalizmə yoluxmasının tarixi haqqında da müəyyən versiyalar var. Əsas versiyaya görə, onlar vaxtilə Hindistanda mövcud olan və hələ bu gün də insan əti ilə qidalanan tayfaların arasında yaşayıblar. Sonradan qərbə köç edərkən, hannibalizm ənənələrini Qarabağa qədər gətiriblər.

Umberto Eko “Qızılgülün adı” əsərində yazır ki, orta əsrlərdə erməni kilsəsində hannibalizm “yeres” (yanlış etiqad) səviyyəsində olub.

İndi Kəlbəcərdə qəbirlərin eşilməsi, cəsədlərin daşınması onların təkcə qayıtmayacaqlarını bildikləri üçün deyil, tarixi ənənələrindən də qaynaqlanır.