Son günlər Türkiyə
gündəmində mason mövzusu yenidən ön plana çıxıb. Hazırda ABŞ-da
yaşayan hizmət hərəkatının lideri Fəthullah Gülənə aid olan
masonluq bilgiləri bu mövzunu yenidən aktuallaşdırıb. Azad Mason
Lojasının həm cümhuriyyət, həm də Osmanlı dönənimdəki məşhur türk
masonlarının siyahısını tərtib etməsi də bu zərurətdən meydana
çıxıb. Maraqlıdır ki, siyahıda dövlət rəhbərləri, Osmanlı
sədrəzəmlərindən tutmuş sənətçi və ədəbiyyat adamlarına qədər
60-dan çox adamın adı var.
Modern.az saytı Türkiyə mediasına istinadən həmin siyahıda yer
alan məşhurların bir qismini təqdim edir:
Sədrəzəmlər - (sədrəzəm - Osmanlı dönəmimdə sultan adına dövlət
işlərini yönəldən və ən yüksək imtiyaza sahib olan şəxs.
Vəziri-əzəm sözündən götürülüb):
Mustafa Rəşid paşa, Əli paşa, Keçəcizadə Fuad paşa, Xeyrəddin
paşa, Midhət paşa, I Haqı paşa, Tələt paşa;
Baş nazirlər: Hakan Saka (1925-26), Suat Hayri Ürgüplü
(1961-63), baş nazir müavini Akif İyidoğan
Yüksək rütbəli hərbçilər, nazirlər - Zəki Doğan paşa (Hərbi Hava
Qüvvələri komandanı), Qazi Osman paşa,(Osmanlı ordusu), Rəsnəli
Niyazi (Osmanlı ordusu) Rəşid paşa, Səlim sarper (xarici işlər
naziri), Məhmət Cəmil Uybadın (daxili işlər naziri), Şükrü Qaya
(daxili işlər naziri), Həsən Mənəməncinoğlu (ədliyyə naziri);
Təhsil nazirləri və elm xadimləri : Hüseyn Vasf Çinar (1929),
Mustafa Necati (1924), Həsən Əli Yücel (1938-1946),
Professorlar: Nətəş Ömər (tibb), Faiq Səbri Duran (coğrafiya),
Mustafa Tunc (psixologiya), Mustafa İnan (İstanbul Universitetinin
rektoru), Kamal Ökə (tibb), Ömər Akalın (tibb), Saleh Murad Özdilək
(fizika), Kərim Erim (riyaziyyat);
Şair, yazıçı və sənətçilər: Ziya Paşa, Süleyman Asaf, Namiq
Kamal, Tofiq Rza, Rəşad Nuri Güntəkin, Məmməd Əmin Yurdaqul, Ziya
Göyalp, Ayhan İşıq;
Osmanlı dönəmindəki türkiyəli masonların cərgəsində iki erməni
əsilli şəxsin adı da var. Bunlar Güllü Aqop Vartovyan və Diren
Kələkyandır. Vartovyan Osmanlı dönəmində aktyor, rejissor, Diren
Qriqor oğlu Kelekyan isə jurnalist, siyasət tarixi üzrə araşdırmaçı
kimi tanınıb.