"Cəbhə xətti" layihəsində

Jurnalist və astroloq kimi tanıdığımız Səbuhi Rəhimli çox zəngin həyat yolu keçib. Uşaqlıqdan aktyor olmaq istəyən Səbuhi hələ 6-cı sinifdən Tərtər rayon mədəniyyət evində dram dərnəyinin ən fəal üzvlərindən olub.

Eyni vaxtda yerli qəzetdə müxtəlif səpkili məqalələr də yazıb. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin dram-kino aktyorluğu fakültəsini bitirib. Mərhum parapsixoloq Etibar Elkinin mətbuat xidmətinin rəhbəri olub. 1988-90-cı illərdə Sovet ordusundan xidmət edib və xidmətdən öncə poçtalyon işləyib. Bəlkə də oxucularımızın çoxu bilmir ki, o, şeirlər də yazır. 4 şeir kitabı çıxıb. Onun jurnalistlik və astroloqluq peşəsinə dərindən bələd olduğunuz üçün ətraflı şərh vermək istəmirəm. Bu gün Səbuhi Rəhimlidən müharibə mövzusunda söhbətimiz olacaq. Axı o, həm də 1992-ci ildə könüllü olaraq Qarabağ savaşında iştirak edib. Müsahibimə ilk sualım da ibtidai oldu: "Müharibəyə getmək zərurəti sizdə necə yarandı?"

- O vaxt ikinci kursda təhsil alırdım. Mərhum Çingiz Mustafayevin Xocalıda çəkdiyi dəhşətli kadrları görəndən sonra içimdə qəribə hisslər yarandı. İndikindən fərqli olaraq o vaxt gənclərin, xüsusən də tələbələrin daxilində bir vətən yanğısı, intiqam hissi tüğyan edirdi. Hamı dəstə-dəstə, bəzən də fərdi şəkildə döyüşə yollanırdı. Bir səhər universitetimizə yollananda o vaxt çox populyar olan "Səhər" qəzetində (6 mart, 1992) oxudum ki, boya-başa çatdığım Seydimli kəndinə atılan bir mərmi iki körpə uşağın yaralanmasına səbəb olub. Xəbərdən çox sarsıldım. Dərsə getməyib Fəvvarələr bağında yarım saatdan artıq oturdum, götür-qoy elədim. Kirayədə qaldığım evə qayıdıb Tərtər və Bərdədən olan tələbə tanışlarımı aradım, əksəriyyəti döyüşə yollanmışdı. Həhayət, martın 10-da öyrəndim ki, Suraxanı rayonunda kapitan Fərman Quliyevin rəhbərliyi ilə könüllülər batalyonu hazırlanır. Dərhal gedib yazıldım. Martın 22-də (həmin gün həm də ad günüm idi) Tərtər bölgəsinə yollandıq.

- İlk döyüşünüz nə vaxt oldu?

- Açığı, o vaxt Xocalıya görə hamının içində dəhşətli bir qisas duyğusu yaranmışdı. Səngərdə keşik çəkməklə kifayətlənmirdik. Könüllülərdə hərbi qaydalar bir qədər yumşaq olduğu üçün tez-tez komandirlərə irad bildirib nə olursa-olsun, hücuma keçməyi tələb edirdik. Burada bir qədər naşılıq və itaətsizlik elementləri olsa da, hər halda bütün bunlar ifrat vətənpərvərlikdən doğurdu. Çünki o dövrdə erməni səngərlərini tutmaq istəyi daha populyar idi, nəinki pul verməklə və ya dəlilik kağızı almaqla ordudan yayınmaq istəyi.

1992-ci il aprelin 10-da Ağdərənin Marağa və Marquşevan kəndinə, bəlkə də, "yuxarıların" xəbəri olmadan qəfil hücum etdik. Yüzlərlə erməni terrorçusunu öldürdük. Bu döyüş Azərbaycan ordusunun ilk və ən parlaq qələbəsiydi. Yüzdən artıq əsir götürüb Xocalıdan olan əsirlərlə dəyişdik. Amma hər iki kənd tam nəzarətimizdə olduğu halda qəfildən geri çəkilmək əmri verildi. Mən sıravi əsgər olduğum üçün əslində, bunun doğru olub-olmadığını anlamırdım. İlk dəfə insan meyitlərinin, bir kənara düşmüş bədən parçalarının, fəryad və nalələrin şahidi olurdum. Elələri var idi ki, üç qardaşdan ikisi şəhid olmuşdu. Amma ümumi götürəndə düşmənlərə o qədər böyük zərbə dəymişdi ki, Ermənistan üç günlük matəm elan elədi.

- Bilmək istərdim, müharibə adamın psixologiyasına necə təsir edir?

- Mütəxəssislər deyir ki, hətta xəsarət almayan döyüşçülər də müharibə xəstəliyinə tutulurlar. Tələbə kimi ara-sıra Bakıya gəlirdim. Bir qədər romantik şair kimi tanınan, aktyor olmaq istəyən bir adama "vəhşiləşmisən" deyəndə müharibənin hansı fəsadlar törətdiyini təsəvvür etmək elə də çətin deyil.

- Bəs minaya necə düşdünüz?

- Döyüşlərin ən ağır dövründə - 1992-ci ilin iyulunda Ağdərədə piyada əleyhinə minaya düşdüm. Həm boya-başa çatdığım Seydimli kəndindən, həm də ümumiyyətlə, Tərtərdən çoxlu sayda minaya düşənlər tanıyırdım ki, hamısı həlak olmuşdu. Ən yaxşı halda isə ayaqları kəsilmişdi. Biz də bir neçə nəfərlə düşdük. Hər şey bircə anda baş verdi. Bəlkə də, saniyədən də qısa vaxtda zərblə yerə dəydim. Ayaqlarımda kəskin ağrılar başladı. Biixtiyar qışqırmağa başladım, buna qışqırıq yox nalə, fəryad da demək olar. Çiynimdəki hərbi çanta özümdən 5-6 metr kənara düşmüşdü. Təxminən, 30 sm hündürlükdə olan yam-yaşıl otlar sanki pambıq kimi sürətlə yanırdı. Ayaqqabımın biri ayağımdan çıxmışdı. Nə qədər vaxt keçdiyini bilmirəm, bir də gördüm, tanımadığım 4-5 döyüşçü yanımıza gəldi. Digərlərindən xəbərim olmadı, çünki yerimdən tərpənə bilmirdim. Məni isə qucaqlarına alıb apardılar. Qan şalvarımdan fontan kimi vururdu. Bir neçə dəqiqədən sonra məni bir yük maşınına qoydular, artıq ağrı hiss etmirdim. Mənə elə gəlir, həmin anlar həyatımın an rahat anları idi: heç nə düşünmür, heç bir narahatlıq keçirmirdim. Ara-sıra "tez sür, öləcək", "ayağını bərk sıx", "hansı batalyondandır, görəsən?" kimi ifadələri eşidirdim. Tədricən gözlərim yumulur, huşum gedirdi. Tərtər rayon xəstəxanasının həyətində qucaqlarına alanda bir qədər ayıldım. Məni cərrahiyyə otağına apardılar. Döyüşlərin qızğın vaxtı olduğundan demək olar ki, hər saatda neçə-neçə yaralı gətirilirdi. Artıq bədənimdə sakit bir dinclik vardı. Sanki hər şeyi yuxuda görürdüm. Hətta ağ xalatlılar şalvarımı, ayaqqabılarımı çıxaranda da heç nə hiss etmirdim, hər şey röya kimi gəlirdi.

- Həmin anda nə düşünürdünüz?

- Açığını deyim ki, heç nə. Yenə də təkrar edirəm, heç vaxt yaşamadığım rahatlığın içindəydim. İnsan dəhşətli dərəcədə yorğun olsa və bu dünyanın ən səfalı təbiətində, füsunkar bir bulağın qırağında mışıl-mışıl yatsa belə, inanmıram ki, dediyim rahatlığı yaşaya bilər...

- Davam edin.

- Məni uzatdılar. Yusif Quliyev adlı bir həkim yaxınlaşıb baş barmaqları ilə göz qapaqlarımı açıb gözümün içinə baxdı, onun barmaqlarını da hiss etmirdim. Bir neçə saniyə baxdı və yanındakılara "Gecdir, aparın morqa" dedi... Son eşitdiyim sözlər, son duyduğum hisslər bu oldu. Gözlərimi yumub şəhid olmağıma sevindim...

- Bəs sonra?

- Sonrası lap kinolardakı kimidir. Bunun üçün xırda bir haşiyə çıxmaq istəyirəm. O zaman Tərtər rayon xəstəxanasının baş həkimi işləyən, şəhid bacısı Məhəbbət Paşayevanı bütün döyüşçülər yaxşı tanıyır və sevirdi. Bəxtimdən mən onu uşaqlıqdan tanıyırdım. Hətta bir dəfə rayon qəzetində ondan məqalə də yazmışdım. Ailəvi münasibətlərimiz vardı. Döyüşlər gedəndə hər dəfə xəstəxanaya yaralı gətirəndə Məhəbbət xanım məndən bərk narahat olduğunu bildirir, ehtiyatlı olmağımı xahiş edirdi. Hətta bir dəfə "sən aktyorluqda oxuyursan, qoluna-başına güllə dəyib şikəst olsan, necə olacaq?" da demişdi. Amma o vaxt belə sözlərə əhəmiyyət vermirdik. Bunları ona görə deyirəm ki, yaxşı münasibətlərimiz var idi. Y.Quliyevin sözlərindən sonra məni xəstəxananın dəhlizinə qoyurlar. Çünki ölənlər çox olduğu üçün morqda yer yox imiş. Elə bu vaxt qardaşı təzəcə şəhid olan Məhəbbət xanım ağlaya-ağlaya meyitlərə baxırmış. Birdən məni görüb hönkürtü ilə "meyitimi" bağrına basır. Bu zaman üst dodaqlarımın titrədiyini görür. Boğaz nəbzimi yoxlayıb ölmədiyimi biləndə həm Allaha şükür edir, həm də bəlkə də, ömründə ilk dəfə ağzından söyüş çıxır. Tez rentgen otağına aparıb ilkin müayinəyə başlayırlar. Amma işıqların sönməsi işi yarımçıq qoyur. Məhəbbət xanımın şəxsi səyi nəticəsində təcili-tibbi yardım maşını ilə məni Bərdəyə aparırlar, amma yer olmadığından təzədən geri qaytarırlar. İşıq hələ də yanmadığından təzədən, təxminən, saat yarımlıq məsafədə yerləşən Mingəçevir xəstəxanasına çatdırırlar. Əməliyyat 6 saata yaxın çəkir. O vaxta qədər valideynlərim və qan qrupumuz uyğun gələn əksər sinif yoldaşlarım özlərini xəstəxanaya yetirirlər. Təxminən, üçüncü sutkada özümə gəldim.

- Çox maraqlıdır, ayılanda ilk təəssüratınız necə oldu?

- Gözlərimi açanda gördüm ki, rəhmətlik anam çarpayımın başında oturub gözlərimin içinə baxır. İlk sözü "Allaha şükür!" oldu. Amma bir dəqiqəyə yaxın o dünyanı görüb gəldim. Beynim tam ayılanda ayaqlarıma baxdım və sağ ayağımı görmədim. Anam duymasın deyə, guya söhbət edə-edə üstümə örtülən adyalı yavaş-yavaş sinəmə tərəf çəkməyə başladım ki, ayağımın haradan kəsildiyini görüm. Həmin anlarda nələr çəkdiyimi, nələr düşündüyümü, hansı hallara düşdüyümü heç bir insan övladına arzulamıram. Təsəvvür edin ki, başdan-başa sarıqlı olan sol ayağım dizə qədər görünsə də, sağ ayağımdan "əsər-əlamət" yox idi. Sanki içimdə dəfn etdiyim arzularımı anam başa düşdü və tez "Narahat olma, ayaqların yerindədir" dedi. Sən demə, mina partlayanda sağ ayağımı qatlamışam və böyük bir qəlpə də təxminən dizimin yanından budumun ortasına qədər ətimi yarıb. Buna görə də dizim qatlanmadan tikiş vurmaq mümkün deyilmiş. Həmin yara o qədər dərin idi ki, oraya bəlkə də bir siqaret qutusu yerləşdirmək olardı. Çox əzab çəkdim. Bütün ayaq sinirlərim sıradan çıxmışdı, əgər bu gün - üstündən 23 il keçəndən sonra da ağrıdan bəzən gecələr inildəyirəmsə, indi görün, o vaxt hansı vəziyyətdə olmuşam.

- Tibbi diaqnozunuz yadınızdadırmı?

- Əlbəttə, amma çox uzundur. Təkcə nevroloji diaqnozum belə idi: "Hər iki oturaq sinirin travmatik nevriti, kəllə-beyin kontuziyası".

- Müalicəniz necə keçdi?

- Təxminən, 8 ay çarpayıdan dura bilmədim, 22 yaşlı gənc üçün bunun nə demək olduğunu yəqin ki, təsəvvür edirsiniz. Bir il ərzində iki ay Mingəçevir mərkəzi xəstəxanasında, 6 ay fasilələrlə Respublika Klinik Xəstəxanasında, daha sonra keçmiş Kirov İnstitutunda, "Günəşli" sanatoriyasında, Neyro-cərrahlıq xəstəxanasında ağır müalicə kursları keçirdim. Amma daha bir il də normal müalicə lazım idi, təəssüf ki, alınmadı.

- Niyə?

- Həmin ilin payızından mənə və mənim kimilərinə münasibət elə dəyişdi ki, özüm də təəccüb qaldım. Məsələn, РKX-da 6 ay fasiləsiz yatdığım üçün hamı məni tanıyırdı. Hər dəfə müalicəyə gələndə qəbul şöbəsində oturan bir kişi qarşıma gələr, qoluma girib 3-cü mərtəbəyə qaldırar, bizim kimilərlə fəxr etdiyini deyər, palatada rahatlamamış geri dönməzdi. Amma 1993-cü ildə, avqustun sonlarında qoltuq ağacları ilə bir daha oraya gedəndə heç yerindən də tərpənmədi. Cəmi iki həftə əvvəl ayrılsam da, o, məni tanımadığını söyləyib, məndən 10-a yaxın sənəd və arayış istədi. Onun dediyi sənədləri isə düzəldə bilməzdim. Çünki artıq könüllülər batalyonları ləğv olunmuşdu. Hətta tibb bacılarının da münasibətləri dəyişmişdi, qulağımla neçə dəfə eşidirdim ki, "Bu qırılmış əsgərlər getsəydilər, adam kimi çörəkpulu qazanardıq". İlin sonunda qoltuq ağaclarımla o qədər get-gəl elədim ki, axırı bezib oturdum evdə.

- Hazırda vuruşduğunuza görə nə qədər alırsınız?

- Bayaqdan keşişi söymürəm ki?! 23 il ərzində bir qəpik də pul almamışam. Bunun da özəl səbəbləri var. Birincisi, mən də digər vətənpərvər qardaşlarım kimi döyüşə hər hansı təmənna güdmədən, yalnız ölkəmizin xilası üçün yollanmışdım. Yaralı olduğum vaxt batalyonumuz ləğv olunmuşdu. Bir dəfə mənə baş çəkən komandirim Fərman Quliyev hərbi biletimə vuruşmağımı təsdiqləyən qeydləri yazdı. Dedi ki, Tərtər Hərbi Komissarlığından və ya 703 saylı hərbi hissədən möhür vurdur, qurtarsın-getsin. İnanın ki, 1993-dən 1999-cu ilə qədər məni get-gələ saldılar. Hətta Tərtərdə qərargah rəisi olan Pənah adlı bir zabit açıq-açığına məndən 200 dollar rüşvət istədi. Bəhanəsi də bu oldu ki, gec gəlmişəm. Bəlkə də, tapıb vermək olardı, amma mən teatrda işləyirdim və cəmi 24 min manat (indiki pulla 4 manat 80 qəpik) məvacib alırdım... Bu barədə çox danışmaq istəmirəm, çünki əhəmiyyəti yoxdur. Bir möhürün olmaması səbəbindən bu günə qədər normal sənədlərim yoxdur. Komandirim dəfələrlə təklif edib ki, bu problemi ANS-in "İç Xəbər" proqramında qabardaq. Amma razı olmamışam. Çünki bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Hazırda əlimdə Tərtər İcraiyyə Komitəsinin 1992-ci ildə döyüşdüyümü təsdiqləyən arayışından və xəstəxana kağızlarımdan başqa heç bir sənəd yoxdur. İndiyə qədər bu problemi həll etmək üçün 40-dan çox nüfuzlu və ziyalı insanlara, keçmiş döyüşçülərə müraciət etmişəm. Amma bacarmayıblar. Hətta öz komandirim də hərbi biletimə möhür vurdura bilməyib. Bu yaxınlarda Qarabağ savaşının igid zabitlərindən olan, ziyalı dostumuz, Veteran Jurnalistlər Birliyinin sədri Tahir Paşa da problemimin çözülməsi üçün çalışacağını bildirdi. İnşallah, məsələnin həll olunacağına inanıram.

- Sizinlə maraqlanan olubmu?

- 2004-cü ildə "Anama" Təşkilatından Yaqut xanımın təşəbbüsü ilə onunla görüşmüşdüm. Həvəsləndirici bir anket doldurdu və nəyə ehtiyacım varsa, hamısını yazdı. Təəssüf ki, bu, bizim ilk və son görüşümüz oldu.

- Erməni əsgəriylə bizim əsgərimizin fərqi nədədir?

- Əslində, bizim dönəmdə əsgər deyilən bir anlam yox idi. Hər iki tərəfdən daha çox könüllülər döyüşürdü. Əksəriyyətinin heç hərbi geyimi də yox idi. Səmimi deyim ki, bizim döyüşçülər daha cəsarətli və quru döyüşlərində çox fədakar idilər. Fikir verirsinizsə, ermənilər daha çox artilleriya və ağır texnikaların atəşindən sonra – bizimkilər geri çəkiləndən sonra gəliblər. Amma Azərbaycan ordusu piyada döyüşlərində irəli atılıblar. Şahidi olduğum Ağdərə döyüşlərində belə olub.

- Gerçək savaşla filmlərə çəkilən savaşların fərqi nədədir?

- Gerçək savaşlarda bir nəfərin göz şahidliyi olur, filmlərdə isə bir qədər şişirtmələr. Gerçək döyüşlərdə yalnız hücum hayqırtıları olur, filmlərdə isə fərqli mənzərələr canlandırılır. Məsələn, mühasirədə qalan və ya ağır döyüş gedən məqamlarda guya hətta zarafatlar edilir, xatirələr danışılır. Real döyüşdə bunlar olmur. Bir məqamı da deyim ki, Qarabağa aid filmlərimizdə heç vaxt bir reallıq göstərilmir. Döyüş meydanında olan meyitlərin hamısının şalvarı dizə qədər aşağı çəkilirdi. Bu, onun müsəlman olub-olmamasını bilmək üçün idi. Hər iki tərəf öz dininə uyğun meyitləri aparır, qalanları isə meydanda qalırdı.

- Bu gün hansı kitabları oxuyursunuz və rejissor olsanız, Qarabağ savaşını necə çəkərdiniz?

- Türkçülüyə, islama və zərdüştiliyə aid kitabları müntəzəm oxuyuram. Təbii ki, astroloji kitablar da daima yanımda olur. Ara-sıra bədii kitablar da oxuyuram. Onu da deyim ki, döyüş vaxtı mən gündəlik yazırdım. Hər günü, hər saatı detallarına qədər qeyd edirdim. Bundan başqa, yaralandığım, yataqda qaldığım aylarda da iki ədəd 96 vərəqli dəftərə bütün olanları yazmışdım. Amma bir çox məsələlərə görə onları dərc etmək istəmirəm. Çox cüzi şəkildə bəzi mətbu orqanlarda paylaşmışam. Amma tam şəkildə bu gün üçün istəmirəm. Aktyorluq və rejissorluq bacarığım olduğu üçün elə öz yazdıqlarımı çəksəm, məncə, yetərlidir. Əslində, bu gün də çəkərəm, sponsor və yersiz müdaxilələr olmasa. Mənə imkan verilsə ki, aktyorları, məkanı, bəstəkar və operatoru özüm seçim, məncə, ən yaxşı film yarada bilərəm. Meyerhold demişkən, "film hazırdır, qalıb onu çəkmək".

- Bugünkü gənclərə nə deyərdiniz keçmiş hərbçi kimi?

- Mən hərbçi deyiləm, sadəcə, könüllü olaraq döyüşmüşəm, əmrə tabe olmuşam – sıravi əsgər timsalında. Gənclərə nəsə deməyim heç nəyi dəyişməz. Bu, insanın ruh halıdır. Bilirsiniz, biz də gənc yaşlarımızda diskotekalara getmişik, avaralanmışıq, vətəni və vətəndaşı bəyənmədiyimiz məqamlar da olub. Amma içimizin bir küncündə gizlənən bir milli ruh var ki, məqamı çatanda bütün vücudumuzu bürüyür və meydana atılırıq. Yuxarıda dediyim kimi, Xocalıdan sonra məndə və mənim kimi minlərlə oğulda da bu əlamət üzə çıxdı və cəbhəyə getdik. İndiki gənclərdə də belə olacaq. Qorxaq olanlar arxa cəbhədə çalışarlar. Müğənni olan zərif kişilər də döyüşçülərin asudə vaxtında konsertlər verəcəklər. Döyüşə hər adamı aparmazlar. Döyüşə döyüşçülər gedər.

- Səbuhi bəy, döyüşə gedəndə astrologiya ilə məşğul idiniz? Döyüşlərdə öncədən nəsə hiss edirdinizmi?

- Astrologiya ilə 1991-ci ildən məşğulam. Amma o vaxt yeni öyrənirdim və proqnozlaşdırma mərhələsinə yetişməmişdim. Keçmiş döyüş yoldaşlarım da təsdiqləyərlər ki, xarakteristika və digər məqamlar barədə çox danışırdım. Hətta dəstələrə bölünəndə kimlərin hansı dəstədə daha yaxşı olacağını təyin edirdim. Demirəm ki, dediklərimlə durub-otururdular, amma nəzərə alırdılar. Bir də ki, məndə elə hissiyyat yoxdur ki, döyüşləri öncədən hiss edim. Onu öncəgörənlər, ekstrasenslər deyə bilər.

- Son olaraq, ulduzlar nə deyir, Qarabağ bizə qayıdacaqmı?

- Qarabağ milli məsələdir. Əgər astroloji yanaşma burada 30 faiz rol oynayırsa, siyasi iradə, beynəlxalq aləmin yanaşması və digər amillər də 70 faiz rol oynayır. Astrologiya bir elm kimi hücum vaxtını, hansı cinahdan hərəkətə keçib, hansı zaman kəsiyində müdafiə olunmağı göstərə bilər. Burada məsuliyyət yalnız fərdin üzərində dayanır.