Almaniya Faşizm dövrünün hər sahəsi kimi bu dünyavi imperiyanın əsas emblem nişanəsi də hamının daima marağına səbəb olub.

Belə ki, əsas dövlət atributlarında, imperiyanın əsas güc strukturlarında geniş istifadə edilən nişan – "Svastika" və ya "qamalı xaç" idi. Bəs bu əsrarəngiz işarənin tarixi mənası nədir?

Svastika adı yunan qamma (Γ) hərfinə və xaç şəklinə (+) istinadən verilmişdir. Svastika sözü sanskritcədəki su (yaxşı) və asdı (olmaq) sözlərinin birləşməsindən meydana gəlib. "Yaxşı olmaq, xoşbəxt və sağlam olmaq" mənalarına gəlir.

Svastika xəyali bir kvadrat formanın içinə yerləşir. Ancaq növünə görə dairə kimi hər cür həndəsi forma ilə çevrilə bilər. Sağa dönük svastikalar, ümumiyyətlə, "saat istiqamətində" ya da "saat istiqamətinin tərsi" deyə təyin olunur. Svastikalar nizamsız 20 kənarlı çoxbucaqlı olaraq qəbul edilib, 5×5-lik ölçüsündə, 17 kvadrat metrlik bir kompozisiya meydana gətirməkdədir. Svastika motivi üzərindən bərabər böldüyümüzdə hər kənar 60, 36, 12 və 12 dərəcə düşür.

Bu simvolu təbii olaraq, bir çox xalq öz mədəniyyət istifadə edib. Məsələn, Honk Konk İncəsənət Muzeyində olan və Majiyao mədəniyyətinə, yəni e.ə. 2200-2000-ci illər tarixinə aid edildiyi güman edilən neolitik dövrə aid həndəsi naxışlı torpaq qab üzərində Svastika naxışları tapılıb. Hindistanda çox fərqli din və mədəniyyətlər Svastika işarəsini müxtəlif şəkildə istifadə ediblər. Svastika hinduizm, buddizm və caynizmə görə müqəddəsdir. Bir çox antik sivilizasiyada rast gəlinir. Məsələn, Orta və Cənubi Amerika mədəniyyətlərində xüsusilə mayalayar, navarrolarda bu işarəyə rast gəlinib. Mesopotamiyada olan bir çox sikkələrin üzərində svastika simvolu olub. Erkən dövr xristianlıqda və Bizans İmperiyasında da həmçinin, "Svastika" adı Bizans dövründə istifadə edilməyə başlanılıb.

İslamda və türk dünyasında Svastika – Svastika simvolu islam mədəniyyətində də görülməkdədir. Xüsusilə Səlcuqlu və Osmanlı dövrlərində xalça kilim motivləri ayrıca bəzəmə şəkillərində və xətt sənətində istifadə edilib. İslam mədəniyyətində bu simvoldan bəzəmə sənətində naxış və motiv olaraq istifadə edilib. İrandakı Cümə məscidi və Livandakı Taynal məscidlərinin hər ikisində də svastika motivləri vardır.

Qazaxıstanın Türküstan şəhərində olan Əhməd Yəsəvi Türbəsi, ana qapının sağ tərəfində müxtəlif formalı svastika, ana qapının sol tərəfində isə geniş olaraq bilinən halıyla bir svastika var.

Svastika, bir çox dünya mədəniyyətində olduğu kimi, prototürklər (ön türklər) tərəfindən də istifadə edilib. Svastikanın türk mədəniyyətindəki adı "oz damğası"dır. Bu damğa ön türklərdə özləşərək Tanrıya çatmağı təmsil edir. "Oz" damğası o biri dünyaya keçərək orada şəkil dəyişdirərək (metamorfoz) yenidən meydana gəlmə düşüncəsini ifadə edir.

Mövləvi və Bektaşilerin insanların qrup halında öz oxları ətrafında dönərək "göyə" yüksəlmə inancı ayini ilə məşhurdur. Saz şairləri də sazları ilə canları ozlaştırır. Tanrıya yaxınlaşırlar. Bu səbəblə saz şairlərinə ozan deyilməkdədir. Ozlaşma anlayışının atəş kül mərasiminə (gün çıxma mərasimi) qədər gedib çıxdığı düşünülməkdədir. Bu anlayış, günəş kül idinə aid müqəddəs hesab etmə mərasimində də görülməkdədir.

Bir günəş simvolu olan Oz damğası – Svastikanın söz mənası öz-özünə var olandır. Ön türklərdə istifadə OZ deyə oxunan damğa harada nə zaman ortaya çıxdığı qəti bilinməsə də əksəriyyətlə "svastika" olaraq adlandırılıb. Svastika sözü holland olub "si" (yaxşı) və "as" (olmaq) sözlərindən ibarətdir. Bu şəkliylə söz "xoşbəxtlik" və "xəyal" mənalarına gəlir.

Svastika türkçülükdə dörd istiqamətə sallanan qollarıyla Dış Oğuz tərəfindən dünyanın dörd bir yanına yayıldığını ifadə edər və bütün kainatı işarə ilə göstərər. Bu simvola aid tapıntılar İndus Vadisi mədəniyyətinə qədər uzanmaqdadır. Xüsusilə, Harappada edilən qazıntılarda möhürlərdəki qabartmalarda olduqca tez rast gəlinib. Uğur şans gətirməsi üçün istifadə edilən bir simvoldur. Panininin məşhur qrammatika çalışması "Ashtadhyayi"nin 8-ci hissəsində də Svastikanın adı keçməkdədir. Son illərə qədər mənşəyinin Arilər dayandığı düşünülməkdədir (e.ə II minillik). Lakin son illərdə edilən elmi araşdırmalar vasitəsilə mənşəyinin ön türk mədəniyyətinə söykəndiyini və onlar vasitəsi ilə dünyanın müxtəlif istiqamətlərinə yayıldığı istiqamətində əhəmiyyətli məlumat və sənədlər ortaya qoyulub.

(T.PARLAK, Turan Yolunda Aral’ın Sırları, Ankara, 2007, s. 33.)

Konyada olan Çatalhöyükdə edilən qazıntılardan əldə edilən e.ə. 7500-ci illərdə cilalanmış Daş və Mis dövrünə aid daş lövhələrdə və ev bünovrələrinin bir qisimində svastika simvolu istifadə edilib.

Tanınmış arxeoloq Ceyms Mellaarta görə, "Bütün qamalı xaç çölə doğru yayılan olan mərkəzi bir hərəkətlə göstərilir. Öz statik mərkəzi kainat və Tanrısal gücün mərkəzini təmsil edir. Svastika bilinən bir nişan olaraq Avrasiyanın bütün parçalarında istifadə edilib".

Amasya Hatuniyə məscidi çeşməsi başında da 5 ədəd (daha çox diqqətə çarpanı 3 ədəd) Svastika simvolu var.

Svastikanın dörd qolu, dörd kosmik gücü (atəş, su, hava, torpaq) simvollaşdırır. Həmçinin, bəzi qaynaqlarda bildirilir ki, qədim dövrlərdə bu simvol sayəsində dörd kosmik gücün təsir altına alınıb cadu edilirdi.

Svastika I Dünya müharibəsindən sonra qurulan Nasional Sosialist Alman İşçi Partiyası və hökuməti tərəfindən emblem olaraq istifadə edilib. Nasional sosialistlərin (nasistlər) istifadə etdikləri qamalı xaçın adı Almancada "Hakenkreuz"dur. Daha sonra Nasist Almaniyasının bayrağında da istifadə edilib. Svastikanın bu mənada istifadəsi 1945-ci ildə Nasist Almaniyasının məğlub olması ilə birlikdə sona çatmışdır və bəzi ölkələrdə svastika istifadəsi cinayətdir. Hal-hazırda bəzi neo-Nasist qruplar svastika istifadə etməyə davam edillər.

Senet.az