Çoxdandır onunla görüşüb yazı hazırlamaq istəyirdim. Ortaq tanışlarımızdan durumunun pis olmasını, səfil həyat keçirirmiş kimi dolanmasını eşitmişdim. Lakin onu tapmaq o qədər də asan olmadı. Baxmayaraq ki, evinin ünvanını, başını girələdiyi iş yerini yaxş tanıyırdım. Elə özünü də.

Dənizçi həmrəyliyi

Uzun müddət dənizdə işləmişdi. Bosman idi. Dənizlə vidalşdığı zamanlarda isə mənim vaxtıyla kapitanı olduğum "Aktau" gəmisində növbətçi matros işləyirdi. İndi o gəmi də istismar müddətini başa vurub, "haqqın dərgahına qovuşub" – doğranıb metal qırıntısı kimi "Poladəritməyə" göndərilib. Yaşının çox, səhhətinin isə ürəkaçan olmadığına görə ona lazım olan şəraiti yaratmışdım. Günlərlə gəmiyə gəlmədiyi vaxtlar olurdu. Onun növbədə olacağı vaxtı o biri matroslar arasında "bölürdüm". Ona çatacaq ərzaq payını isə evinə göndərərdik. Təki dolana bilsin, bir tikə çörəyə görə kimlərəsə möhtac olmasın. Bu, ağır dəniz şəraitində günləri birgə yaşamış dənizçi həmrəyliyi idi.

Nəhəng

Onun sərt, kobud görnüşündə də, mis rəngi almış sifətinə bir az da bədheybətlik, zəhm verən qalın və uzun bğlarında da, əynindən heç vaxt çıxarmadığı dənizçi uniformasında da qəribə bir doğmalıq vardı. Mənə məndən yaşda böyük olmasına baxmayaraq, həmişə "dədəm" deyərdi. Bu onun ən çox işlətdiyi kəlmə idi… Sonra da yarı Azərbaycan, yarı rus dilində üyüdüb tökərdi…

Hə, onunla yaxından tanış olmağın vaxtı çatdı. Nəsirov Rafiq Rufulla oğlu, keçmiş dənizçi, işsiz və s. 1946-cı ildə anadan olub. "Dostluq" kinoteatrının yanında, Bakıxanov küçəsində yaşayır. Bütün gününü bu evin həyətindəki ocaqxanada keçirir. Səliqə-sahmanına baxır. Bir növ dalandarlıq edir. Qonşuların su nasosunun təmiri və işlək hala salınması, qorunması da ona baxır.

Niyə görünmürdün

- Məni qonşular çox istəyir, elə mən də onları çox istəyirəm. Hamı məni adımla tanıyır, mən isə onların çoxunu sifətindən. Mənə hörmət edirlər, salamımı alırlar. Çox vaxt da birinci salamı onlar mənə verir, - 12 illik ayrılığımızın ilk görüşündə dedi. Bu sözləri deyənə qədər isə məni yuxarıda ünvanını göstərdiyim binanın həyətində görəndə gözlərinə saf bir sevinc parıltısı çökmüşdü:

- "Yolki-palki", komandir, sən harda idin? Niyə görünmürdün? – İri əllərini çiyinlərimə qoydu…

Bir-neçə dəfə burdan keçərkən həyətə fikir verdiyimi, hətta həyətə daxil olub onu soruşduğumu da dedim. İnandı. İnanmaya bilməzdi. Onunla mənim aramda heç vaxt şübhə doğuracaq məqam olmayıb. Arada mən onunla zarafat etsəm də, heç vaxt inciməmişdi... Məni bağrına basdı. Tütün qoxusu bığlarının arasından xalça-kilimi çırparkən qalxan toz kimi havaya püskürdü, ürəyim sıxıldı…

Məni dəniz böyütdü...

- Necəsən, ay Rafiq, necə yaşayırsan? – qüvvətli qollarının arasından tıncıxmış halda çıxa bildim.

- Səfil günüdə. Nə olsun ki, evim var? Yaşayışım ki, adam yaşayışı deyil…

- Nə olub e sənə, maşallah, hələ də nəhəngsən. Bığları da heç qısaltmamısan...

Gülümsəyir, əllərini bığına çəkir, sonra məni yenə də sinəsinə sıxır:

- Rafiqin ölmüşünə, yadıma düşürdün. Çox adamlar yadıma düşür... Darıxıram...

- Ən çox kimdən ötəri?

- Dənizdən sarı darıxıram. Axı məni dəniz böyütdü... Bilirsən də, mən yetimxanada böyümüşdüm.

- Axı sənin ata-anan vardı. Onlar haqda danışmaqdan yorulmazdın…

- Vardı. Atam "voenni" olub da. Kabardin-Balkariyada olanda evlənmişdi. Mən doğulmuşdum.

- Kiminlə evlənmişdi - Kabardin qızı ilə?

- Yox azərbaycanlı ilə. Anamın adı Uruxsara idi... atam onu atandan sonra o da məni Bakıya gətirib yetim evinə qoymuşdu. 14 yaşımdan "morşkola"da oxudum. Sonra əsgərliyə, sonra da işləməyə getdim. Bosmana qədər qalxdım.

Qaysın Quliyevin bacısı qızı

- Sənin arvadın deyəsən kiminsə qohumu idi axı? – yaddaşını yoxlamaq istəyirəm.

- Qaysın Quliyevin bacısı qızı idi. O böyük adam idi, şeir yazırdı, deputat idi… Anam bəyənmişdi o qızı, mənə xəbər elədi, getdim Beslana. Toyumu elədi. Oxumuş qız idi. Bir oğlum oldu.

- Bakıda yaşadız?

- Harda yaşamalı idim ki?.. Yoldaşım Yelena Borisovana idi. Onun işə düzəlməyinə Mirzə İbrahimov kömək elədi. Dayısı ilə yaxın dost idi… Əvvəlcə "jenski kalon"un "otryadniki" oldu. Sonralar "Qaqarin mostu"nun yanında "detski dom" vardı ha, bax, oranın "zamnaçalnik"i işlədi. Yaxş qadın idi. Dözmədi getdi…

- Hara getdi?

- Vətəninə. Oğlumu da apardı. Rəhmətə gedəndən sonra oğlum da anamın yanında qaldı. Mən dənizdə olurdum. Məni dəniz böyüdüb axı. Ata-ana istəyi görməmişəm. Atam anamdan ayrılıb getmişdi. Ev anama qalmışdı.

Mən it günündəyəm, sən də arvaddan danışırsan

- Görüşürsən?

- Kiminlə?.. Həəə… yox, hardan, mən hara minə bilirəm ki? Evin qapısını dağıdıb genişləndirmişəm ki, içəri sərbəst keçə bilim. Qatarla getmək olar. Amma stansiyadan maşına da minməliyəm axı...

- Rafiq, arvadlar sənə ona görə dözmür də, bu boyda bədəni yaxalamaq, çimizdirib, yuyub təmizə çıxarmaq, bığlarına sığal vermək lazımdır axı... – zarafat etmək istəyirəm.

- Sən düzəlmədin də, Faiq... Həmişə beləsən. Mən it günündəyəm, sən də arvaddan danışırsan, sənin xəbərin yoxdu, təzə arvad da doğdu...

- Necə yəni doğdu? Arvadın peşəsi doğmaqdır da... (dənizçi şuxluğum qayıdıb). Gülümsəyir, əllərini bığına çəkir:

- Sən bosmanı nə bilmişdin…

Üzü Qara dənizdən bəri

- Rafiq, gəl bu uşaq məsələsində ortaya bir şübhə qoyaq.

- Nə şübhə? Qalx yuxarı, Valentina Aleksandrovna evdədir, ondan soruş, həm də səni görsün, bir dəfə necə oldusa səndən söz düşdü, qaranca deyindi.

- Əşşi, mən sənin arvadından nə soruşum, deyim, Rafiq deyir uşağı DNT testi etdirəcəm?

Ləzətlə gülür:

- Sən bilirsən ki, üzü Qara dənizdən bəri, mən mindiyim atlar büdrəməyib...

- Rafiq, atlar büdrəməz, aydındır, axı süvari də hər zaman olduğu kimi mindiyi atı mahmızlaya bilmir...

Rafiq məni həyətədəki balaca hücrəsinə dəvət edir:

- Burda oluram çox vaxt. 190 manat mən, 140 manat arvad pensiya alır, oğlumun da 8 yaşı var. Utanıram, məktəbinə getsəm, uşaqlar lağ edər ona. Oğlum da ki "bıkdı, bık" (öküz). Söhbətimiz gəlib, Rafiqin durumunun niyə pis olmasına çatır.

- Bilirsən də, Hacıbala məni səfil gününə qoydu, evimizi sökdürü, satdı "Amerkanski posolstva"ya, bizi də atdı küçəyə, pulumuzu vermədi.

- Axı bu Rəfael Allahverdyevin vaxtında olmuşdu bu.

- Rəhmətlik, "mujik" idi, Hacıbala onun tayı ola bilməz. Gəldi, bizi pis günə qoydu. "Verxovnı sud"a (Ali Məhkəmə.- F.B.) qədər qalxdıq. "Sud" dedi, qərar çıxartdı ki, pulları qaytarın! Bu bizə iki otaqlı ev Verdi, qalan pulumuzu yedi. Bizimlə "posolstva" müqavilə bağlamışdışdı. Mənim evimə 150.000 verəcəkdilər. Hacıbala amerkanlara dedi ki, pulu sakinlərə verməyin, filan hesaba köçürün, biz verərik. Hərəmizə ucuz qiymətə ev aldılar, "i vsyo". Mənim 128.000 dollarımı yedirər. Bu evi 22.000 dollara almışdılar. 9.000 dollar da əlavə pulumuzdan sildilər ki, guya "oformleniya"ya çıxıb. Kimin adamı vardı, pulunu geri ala bildi. Hacbaladan pul almaq olar?

- Qonşular yığışıb şikayət etmədi bəs?

- Etdik, amma xeyri nədir.

Söhbətimiz uzun çəkdi. Dərdlərini, yaşantılarını, başına gələnləri danışdı. Hiss etdim ki, özünü gümrah göstərmək istəsə də, əslində elə deyil. Dostluq etdiyi, bir yerdə işlədiyi adamların adını çəkdi:

- Pullar xərcləmişdim e onlara, amma hamısı da olmasa, çoxu zay çıxdı. O gün bulvara getdim, oturdum sahildə, dənizə baxdım. Xoşum gəlmədi. Dəniz, sahildən vannaya tökülmüş su kimi göründü mənə. Mən öləcəm e, komandir, öləcəm, amma mənim heç kimim yoxdur qəbrimin üstündə yasin oxutsun. Mən də atamın qəbrinin yerini bilmirəm, heç bilmirəm, ölüb, yoxsa qalıb… Anam isə, qoca arvaddı. Atam onu da bədbəxt etdi. Azərbaycanlı qızını Beslanda tək qoyub getdi o vaxt… Mən kökü kəsilmiş adamam...