Axar.az-ın "Cəbhə xətti" layihəsinin budəfəki qonağı daxili işlər orqanlarının tərkibində Qarabağ müharibəsində yaxından iştirak etmiş təqaüddə olan polis polkovnik-leytenantı Adil Sərdarovdur.

- Adil bəy, zəhmət olmasa özünüz barədə məlumat verin, müharibədən əvvəl nə işlə məşğul olurduz?

- 1956-cı ildə Füzuli rayonunda anadan olmuşam, orta məktəbi bitirdikdən sonra bir il texniki peşə məktəbində təhsil almışam, daha sonra SSRİ silahlı qüvələrinin tərkibində hərbi xidmət keçmişəm. 1975-ci ilin mayında Ukraynanın Lvov ali hərbi məktəbinə daxil olmuşam. 4 il təhsil aldıqdan sonra 1979-cu ildə öz istəyimə əsasən o vaxt Naxçıvanda yerləşən diviziyada xidmətimi davam etdirmişəm. Amma xidmətim Naxçıvanla məhdudlaşmayıb, Özbəkistanda, Türkmənistanda, Altay vilayətində xidmət etmişəm. 1990-cı ildə Dağlıq Qarabağ məsələsi başlayanda, televiziyada gördüm ki, SSRİ-nin o vaxtkı Daxili İşlər naziri deyir ki, nəyə görə ruslar, ukraynalılar gedib Qarabağda döyüşüb həlak olmalıdır, öz torpaqlarını azərbaycanlılar özləri qorusunlar. Bu sözləri eşitdikdən sonra raport yazaraq Azərbaycana göndərilməyimi xahiş etdim. 6 ay mənim sənədlərimi ora-bura atdılar. Azərbaycanda mənim sənədlərimi qəbul etmirdilər. Yalnız 6 aydan sonra mənim göndərişim baş tutdu və Zəngilanda xidmətə başladım.

- Bəs döyüşlərə qatılmağınız necə başladı?

- O vaxt Azərbaycanın Daxili İşlər naziri olan Məhəmməd Əsədov polis əməkdaşlarının müharibədə könüllü iştirak etməsinə imkan verilməsilə bağlı əmr imzaladı. Mən də Füzulidən olduğuma görə müraciət edərək Füzuli polisinə gəldim. Həmin ərəfədə ermənilərə qarşı vuruşmada polislər iştirak edirdi. 1992-ci il martın 16-da ermənilər ilk dəfə Füzulini bombardman etdilər və bundan sonra könüllülərdən ibarət batalyon yaradılmasına başlandı. Həmin vaxt Müdafiə Nazirliyi yox idi, o vaxta qədər hər şey Daxili İşlər Nazirliyinin tərkibində idi. Nazirlik AXC-Müsavat hakimiyyəti dövründə formalaşdırıldı. Ordunun ordu kimi formalaşıb hərəkət etməsi isə 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra başladı. Çünki o bu sahədə geniş təcrübəyə malik idi və ordu üçün nəyin lazım olduğunu yaxşı bilirdi.

- İştirak etdiyiniz döyüşlərdən yadda nə qalıb?

- O qədər döyüş səhnələri olub ki, seçim etmək bir qədər çətindir… Füzulidə xidmət üzrə inspektor idim, rayon polis şöbəsinin rəisi Bünyat Məmmədov idi. Ona dedim ki, OMON bura gəlir, onlarda bir dəfəyə 1300 atəş açan N-1 pulemyotu görmüşəm, sizin nazirlikdə tanışlarınız var, mən yazacam, siz də telefonla zəng vurub deyin ki, bizə silah lazımdır. Mən nazirliyə yazandan sonra soruşdular ki, belə bir silahın olduğunu sən hardan bilirsən, mən də dedim ki, görmüşəm. Dedilər ki, sənin rəisinlə münasibətlərimiz yaxşıdır, sizə bir silah verə bilərik. Əlavə olaraq bir dənə də snayper tüfəng aldım. Həmin dövrdə bizdə silahla işləyə bilən adamlar yox idi. Mən hərbi məktəb bitirdiyimə görə silhaları yaxşı tanıyırdım və istifadə edə bilirdim.

Bir dəfə posta gedirdik, erməni bilirdi ki, onların qazdığı səngəri vurmaq üçün bizdə elə bir silah yoxdur. Ona görə də bir erməni qazdıqları səngərin üstündə oturmuşdu. Mən də silahı hazırlayıb bir güllə atdım, güllə başının üstündən keçəndə bir qədər yuxarı qalxdı, həmin vaxt bunu növbəti atəşlə vurub saldım səngərə. Bizimkilər rəhbərliyə mənim ermənini vurduğumu bildirəndə, ordan bir nəfər dedi ki, gərək meyiti də sürüyüb gətirərdin. Bir dəfə də gördük ki, ermənilər eşşəkləri yükləyərək gedir. Mən əvvəlcə bunun qarşısından bir güllə atdım, gördüm cəld irəli hərəkət etdi, sonra da başladı müxtəlif hərəkətlər etməyə, bu zaman bayaq qeyd etdiyim pulemyotu götürüb bunların 4-nü də sıradan çıxartdım. Amma mənimçün əsl döyüş 1993-cü ildə Füzuli rayonunun Böyük Bəhmənli və Beyləqan rayonunun Harami düzənliyində olub. Burda ən yaddaqalan döyüşlərdən biri Böyük Bəhmənlinin Tutlu bağ deyilən hissəsində olub. Dekabrda ermənilər hücuma keçmişdi, tankalrın arxasına çəlləklər bağlamışdılar, hərəkət zamanı səs-küy salmaqla əhalini qorxuya salmaq istəyirdilər. Həmin vaxt polkun komandiri məni çağırıb dedi ki, Böyük Bəhmənliyə kəşfiyyata getmək lazımdır. Baxmayaraq ki, mən qərargah rəisi idim, amma demək olar hər yerdə iştirak ediridm. Gecə Böyük Bəhmənlinin aşağı hissəsində yerləşən 18-ci zastavaya gəldik. Həmin vaxt da ermənilər səhər hücum etməyə hazırlaşırmış, amma heç kəsin xəbəri yox idi. Gecə ikən gələn səsləri eşitdikdən sonra yanımdakılara dedim ki, Böyük Bəhmənliyə tanklar girir. Bəziləri dedi ki, ola bilməz, inanmayanlar da oldu. Mən həmin vaxt irəli getməyin təhlükəli olduğunu bildirdim və insanları nahaqdan qırğına verməyin əleyhinə çıxdım. Mənimlə birlikdə gedən kəşfiyyat qrupunu həmin ərazidə yerləşən dəmir yolunun yanındakı posta apardım.

Sabir Şabanov var idi, rəhbərliyi əvəz edirdi, ordan guya qorxaqlıq göstərdiyimə gərə həbsə alınmağımla bağlı göstəriş vermişdi. Mən də yanımdakılara bildirdim ki, mövqelərimizdə möhkəm durmalıyıq, ermənilər tezdən hücuma keçəcək və bir qədər yatıb istirahət etməyi qərara aldım. Həmin vaxt mənim həbs olunmağımla bağlı bizim rəisə məlumat veriblər, o da piyada gəlib bizim yanımıza, görüb yatmışam, deyib ki, ayılanda Sərdarova deyin, geri qayıtsın. Erkən qalxıb hamıya ermənilərin hücuma keçəcəyini bildirib, geri qayıdırdım, elə 300 metr aralanmışdım ki, güclü atışma başladı. Düşündüm ki, mənim aradan çıxmağımı fikirləşənlər olacaq, ona görə də yenidən geri döndüm. Qarşıdan tank gəlirdi, bizim səngərin qabağında gizli post var idi. Bir də gördük, tank endi aşağı, başladı yerində fırlanmağa. Soruşdum ki, qabaqda postda olanlar oranı tərk ediblərmi, dedilər - yox. Tank səngərdə olan 5 nəfəri diri-diri basdırdı. Tank bizə doğru gələndə dedim ki, buraxın, bu tankı özüm vuracam. Tankı vurmaq istəyəndə arxadakı səngərdən necə atəş açdılarsa, az qala məni vuracaqdılar. Mən arxa səngərdə dayanan naşı hərbçilərin gülləsinə tuş gəlməmək üçün geri çəkildim. Amma bununla belə, tankı vurduq. Mən rəhbərliyə bununla bağlı məlumat verib artilleriya köməyi istədim. Dedilər, sən səngəri qoyub qaçmısan. Həmin vaxt briqadanın artilleriya rəisi Drakon ləqəbli Nizami Məmmədov mənə öz artilleriyaçılarının olmadığını bildirdi və və bu işi nizamlamağı məndən xahiş etdi. Bir neçə mərmi atıldıqdan sonra, ermənilər Tutlu bağa tərəf qaçmağa başladı. Bizimkilər həmin əraziyə 112 mina basdırmışdılar, bunlardan da 12-si gizli idi, yəni tank əleyhinə minanın altından piyada əleyhinə minalar basdırılmışdı. Tank əleyhinə minalardan çox vaxt çəkinmirdilər, çünki onun partlaması üçün üzərinə təxminəın 250 kq ağırlıqda qüvvə çıxmalı idi. Erməni piyadaları da Tutlu bağa girəndə partlayış baş verdi, beləliklə də biz ermənilərin hücumunu dəf edə bildik.

İkinci yaddaqalan döyüşlərdən biri isə, Horadizin alınmasın zamanı olub. Deməli, Horadizin girəcəyində ermənilər səngərdə oturub Daxili Qoşunların 9 əsgərini vurmuşdu, heç kəsə başını qaldırmağa imkan vermirdilər. Polk komandiri mənə dedi ki, sən həmin ərazini yaxşı tanıyırsan, dəstəni də götür gəl. Gəldim ora, qarşı tərəfdən qrantamyotçu atəş açmaq istəyəndə, mən pulemyotu işə saldım. Bundan sonra ermənilər tərəfdən bir daha atəş açılmadı.

Bildirdim ki, Mil-Muğan su ambarının üstündə "Platina" adlandırılan bəndə tərəf getməliyik, hansı ki, ordan yol Horadizin ortasına gedir. Biz həmin bəndin üstündə müdafiə xətti tutduq. Horadizə gedən yolun sol tərəfində ermənilər güclü mövqe tutmuşdu. Bizə dedilər ki, tutduğunuz mövqedə dayanın, yuxarıdan zərbə endiriləcək. Bundan sonra xüsusi təyinatlılar Asfaltzavod deyilən yerdən erməni mövqelərini məhv etdi və beləliklə, biz Horadizə girdik. Amma orda da dayanmadıq, aşağı yolla ermənilərin mövqe tutmaması üçün onların arxasınca getdik. Mən qərargaha olduğumuz yerlə bağlı məlumat verdikdə, mənə bildirdilər ki, Qazaxlar və Əhmədalılar kəndləri arasında qəbiristanlıq var, orda özünə mövqe tut. Amma qəbiristanlıqda da mövqe tutmağa bir imkan yox idi. Qəbiristanlığın arxasından çay axırdı, həmin ərazidə mövqe tutduq və arxadan gələn qüvvələrin bizimlə bərabərləşməsi üçün gözləməli olduq. Axşamtərəfi bizə əmr gəldi ki, burdan çıxıb Füzuli istiqamətində hərəkət edin. Əsas hücum isə 1994-cü il yanvarın 8-də baş verdi ki, həmin hücumu dayandırmasaydılar, indi Füzuli və Cəbrayılın böyük hissəsi geri alınmışdı. Artıq həmin dövrdə Milli Ordu qüvvələri də təlimlərdən sonra cəbhəyə gəlmişdi və döyüşləri davam etdirib qələbə qazanmaq imkanımız böyük idi. Amma atəşkəs məsələsi ortaya düşdü və bizim hücumumuz yarımçıq qaldı. 1993-cü ilin sonlarında ermənilərin tanklarla Arazboyuna hücumu oldu, həmçinin Beyləqanın Harami düzündə 30 tankla hücum edildi, amma bizim müdafiəni yara bilmədilər və o zaman anladılar ki, onların hücuma keçmək üçün qüvvəsi yoxdur. Çünki artıq Azərbaycan Ordusu cəbhədə möhkəmlənmişdi.

- Müharibədən sonra nə işlə məşğul oldunuz?

- 1998-ci ilə qədər Füzuli rayonunun Cəbrayılla sərhəddə yerləşən Çocuq Mərcanlı kəndinin Lələtəpə postlarında polis kimi xidmət etdim. 1998-ci ildə Füzuli əhalisinin bir hissəsi geri qayıtdıqdan sonra Füzuli rayon polis şöbəsində xidmət üzrə rəis müavini kimi cinayətkarlığa qarşı mübarizə aparmışam.

Yadıma düşmüşkən bir şeyi qeyd edim - bəzən jurnalistlər, tanınmışlar torpaq uğrunda, vətən yolunda şəhid olmağı aşırı dərəcədə təbliğ edirlər. Mən bir çox hallarda buna qarşı çıxıram. Təbii ki, müharibədə ölmək, şəhid olmaz bəzən qaçılmaz olur. Amma biz torpaq uğrunda ölməyi deyil, döyüşüb qəhrəman olmağı, düşməni məhv etməyi təbliğ etməliyik. Şəxsən mən müharibə dövründə heç vaxt ölmək deyil, öldürmək, irəli getmək, qəhrəmanlıq göstərmək barədə düşünmüşəm.

Ailənin tək övladı olmuşam, evdə yaşlı ata-anam, ailəm, 3 uşağım var idi, amma müharibə dövründə mən bunları düşünüb geri qayıtmaq, ölümdən qorxmağı ağlıma gətirməmişəm.

Müharibənin bir qanunu var – sən öldürməsən, səni öldürəcəklər. Ona görə də bütün fikirləri kənara atıb irəli getmək, qalib gəlmək barədə düşünmək lazımdır.

- Adil bəy, müharibənin sonu necə olacaq? Sizcə sülh yolu ilə ermənilərin torpaqları qaytarması mümkündürmü?

- İndi müharibə aparıb torpaqları geri almaq mümkündür. Amma sülh yolu ilə torpaqların qaytarılması mümkün ola bilməz. Atəşkəsin elan olunmasından 20 il keçib, əgər sülh yolu ilə bu işin həlli mümkün olsaydı, indiyə qədər baş verərdi.