"Kəsmə şikəstə"ni hamı oxuyub, amma onun kimi oxuyan olmayıb... O səs bir başqa idi. Çox adam oxuyur, amma o qadın bir başqa idi...

Xalq rəssamı Ağəli İbrahimov ANS TV-nin studiyasından "Baku Film"ə qədər bu cümlələri dəfələrlə təkrar edir, maşında səslənən bayağı mahnı isə onun sakit səsinə kobud notlarla çırpılırdı. Hər cümləsində işlətdiyi "o qadın" Azərbaycan musiqisində dərin iz qoymuş və ömrünün sonlarını faciəli şəkildə keçirən Fatma Mehrəliyeva idi.

Üzeyir Hacıbəylinin sevdiyi qız

Fatma Mehrəliyeva 1926-cı ildə Quba rayonunda anadan olub. Hələ kiçik yaşlarından öz səsi ilə qohum-qonşunun, müəllimlərinin sevgisini qazanan bu balaca qız sonralar Üzeyir Hacıbəylinin qəlbini fəth edəcək qədər böyüyəcəkdi. Üzeyir bəy səsi böyük, özü balaca olan bu qızı çox sevir, onun gələcəkdə peşəkar sənətçi olacağına inanırdı.

Onların ilk tanışlığı da bir festivaldan başlayır. 11 yaşında ikən onu festivalda çıxış etmək üçün Bakıya göndərirlər. "Qubanın ağ alması" xalq mahnısını ifa edən balaca Fatma dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin diqqətini cəlb edir. Bu hadisə onun taleyində mühüm rol oynayır. Üzeyir bəy ona əsil ata qayğısı göstərir. Fatmanı məktəbdə oxudur, ona musiqi təhsili almaq üçün şərait yaradır. Beləcə, Üzeyir bəyin xeyir-duası Mehrəliyeva üçün uzun həyat yolunda ilk pillə olur.

Lent yazısı itmiş şəfqət bacısı

F.Mehrəliyeva böyük bəstəkarın qayğı və himayəsi altında yaradıcılıq fəaliyyətinə 1940-cı ildən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində "Sazçı qızlar" ansamblında başlayır. Geniş konsert salonlarında bir-birinin ardınca uğurlu çıxışlar edən Fatma Mehrəliyevanın sorağı bütün Azərbaycana yayılır. 1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən Müharibəsi də Fatma xanımın həyatına təsirsiz ötüşmür. O, tez-tez cəbhədə hərbçilərin qarşısında çıxış edib, onlara öz səsi və nəğmələri ilə mübarizə əzmi aşılayır. Fatma xanımın cəbhə repertuarında Ü.Hacıbəylinin vətənpərvərlik nəğmələri geniş yer tuturdu. Bəstəkarın Səməd Vurğunun sözlərinə bəstələdiyi "Şəfqət bacısı" mahnısının ilk ifaçısı məhz F.Mehrəliyeva olub. Lakin həmin ifanın lent yazıları qalmayıb. Fatma xanım müsahibələrində bunu təəssüflə qeyd edib.

Onun Böyük Vətən Müharibəsi illərində ifa etdiyi mahnılar Azərbaycan Milli Radiosunun qızıl fonduna daxil olub. Bir çox muğamları məharətlə oxuyub, "Kəsmə şikəstə"nin əvəzsiz ifaçısı olub.

"Arşın mal alan"ın Tellisi

Sənət yolunda uğurla addımlayan F.Mehrəliyeva muğam, xalq mahnı və təsniflərinin, eləcə də bəstəkar nəğmələrinin məharətli ifaçısı kimi şöhrət qazanır. Rejissor Rza Təhmasib 1945-ci ildə "Arşın mal alan" filmini lentə alanda Vəli rolunda kimi çəkəcəyi üzərində çox düşünmədi. Bu filmdə böyük ustalıqla Vəli rolunda oynamış Lütfəli Abdullayev və Telli obrazını canlandıran xanəndə Fatma Mehrəliyeva yüksək diqqət görürlər. Fatma xanımın bu filmdəki ifası ekran əsərinə fərqli bir çalar qatmaqla yanaşı, dillər əzbərinə çevrilir.

Azərbaycan ifaçılıq sənətində adı hörmətlə çəkilən F.Mehrəliyeva 1960-cı ildə əməkdar artist fəxri adına layiq görülür. Ondan bizə yadigar qalan və qorunan nəğmələri – "Qubanın ağ alması", "Azərbaycan maralı", "Ahu kimi", "Qaragilə" hələ də sevilir. Amma bu lent yazıları içərisində "Kəsmə şikəstə"nin müstəsna yeri var. O, bu zərbi muğamı çox ustalıqla, məharətlə ifa edib. Fatma xanım şikəstə ilə sanki içi özü qarışıq bütün nakam talelərin, şikəst ömürlərin, yarımçıq sevgilərin hekayətini dilə gətirib.

Elə ona görə də sənətkarlar bəzən bu muğama "Fatma şikəstəsi" də deyirlər.

Ömrünün son illəri

Fatma xanım uşaqlıqdan çox çətinliklər görüb. 3-4 yaşlarında olarkən anası vəfat edib. Onu bir müddət Quba rayonunun İspik kəndində yaşayan xalası Əsməgül himayə edib. Xalasını yaddan çıxarmayan sənətkar gənclik illərində tez-tez onu yad edər, İspik kəndinə qonaq gələrmiş. Axırıncı dəfə onun bu evə gəlişi 1987-ci ilə təsadüf edib.1980-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərində hökm sürən ictimai-siyasi gərginlik incəsənətdən də yan keçmir. Qohumları deyir ki, bu illərdə Fatma xanım da bir qədər diqqətdən kənarda qalır və səhnədən uzaqlaşmağa başlayır. Böyük sənətkarın qohumu Balaşirin Hacıməmmədov o illəri belə xatırlayır:

"Sonuncu dəfə o, dayım oğlunun toyunda iştirak edib. Səhv etmirəmsə, 87-ci il idi. Gözəl bir mahnı oxudu, rəqs də etdi. Sonradan heç yerdə görünmədi. Bir dəfə televiziyada hansısa kanaldan onun evinə çəkilişə getmişdilər. Qapını gələnlərin üzünə çırpıb demişdi ki, məni bu vaxta qədər yada salmayıblarsa, bundan sonra da ehtiyacım yoxdur".

Fatma xanım xəstə olanda onu heç kim axtarmırdı. Qubadakı evinə gedib, özünə qapıldı. Həyatının son günlərini yaşadığı zaman sənət dostları onu görməyə getmişdilər. Ancaq o sənət dostlarına da dedi ki, siz mənə hansı qapını açdınız ki, bu gün mən də sizin üzünüzə qapı açım?

İçərişəhəri susduran qadın

Xalq artisti, rejissor Vasif Babayev Fatma xanımla bağlı xatirələrini Axar.az-la bölüşüb:

"Fatma xanım həm qayğısızlıqdan, təklikdən əziyyət çəkirdi, həm də onun maddi problemləri var idi. Həyat yoldaşı yox idi, aldığı məvacib də ona çatmırdı. Çox pis vəziyyətə düşmüşdü. Hətta bayıra çıxmağa da utanırdı. O, möhtəşəm qadın idi. Təsəvvür edin, öz evində oxumağa başlayanda hamı – bütün İçərişəhər sakit dayanıb onun səsinə qulaq asırdı. Bütün İçərişəhər onun hörmətini saxlayırdı. Fatma xanım həm sənətkar, həm də insan kimi böyük idi. Mənim bildiyimə görə, o, sənətinin zirvəsində olanda belə bəzi toylara təmənnasız gedirdi. Qeyri-adi adam olub Fatma xanım. Təəssüf ki, onun evinin üstündə bir dənə balaca yazı da yoxdur ki, burada Azərbaycanın görkəmli müğənnisi Fatma Mehrəliyeva yaşayıb, yaradıb. İnanıram, yaxın zamanlarda bu baş verəcək və biz ölkəmizə gələn turistlərə göstərəcəyik ki, bizim belə bir ilahi səsə malik sənətkarımız olub".

Ömrünün son illərini faciəli şəkildə yaşayan unudulmaz sənətkar – Fatma xanım Mehrəliyeva 2000-ci il yanvarın 4-ündə vəfat edib.