Heç bir jurnalistin üzünə açılmayan arxiv "Gündəlik Teleqraf"da

Eks-prezidentin yayınlanmamış arxivi "Gündəlik Teleqraf"da Elçibəyin arxivinin taleyini araşdırmağa başlayanda təsəvvürümə gətirməzdim ki, uzun illərdir mediadan uzaq gəzən Elçibəy ailəsi onun arxivini fotoaparatın yaddaşına köçürməyimə izn verəcək.

Mərhum prezidentin həyat yoldaşı Həlimə Əliyeva davamlı israrlarımdan sonra "Vorovski"dəki evlərində arxivi çəkməyimə razı oldu. Əslində, bir aydan çoxdur davam edən araşdırmamızın məqsədi Elçibəyin çıxışlarının əks olunduğu kasetlərin üzə çıxmasıdır. Görüntülərin məhv olması ilə bağlı narahatlığa görə o dövrdə kasetləri inventarlaşdıran şəxslərdən tutmuş, Elçibəyin mühafizə xidmətinin əməkdaşlarına qədər çox adamdan soraqlaşdım. Amma bu araşdırmanı təqdir edənlərlə yanaşı, önəmsiz hesab edənlər də tapıldı.

Bütöv Azərbaycan Birliyinin Rəyasət heyətinin üzvü Nəsib Nəsibli kimi. O, bu işin Azərbaycan üçün fövqəladə bir şey olmadığını demişdi. Əbülfəz bəyin kasetlərinin, sənədlərinin, hətta əşyalarının kimdə olduğu barədə ümumi isimlər var: Oqtay Qasımov, Mirmahmud Mirəlioğlu, İsaq Əvəzoğlu, "Doktor" ləqəbli Zakir Məmmədov, Əli Kərimli, Əli Mürsəloğlu, Çingiz Göytürk. Konkret sayı, məzmunu bəlli olmayan materiallar, kasetlər, məktub və sənədlər... Hər kəs də əlindəkilərin göz bəbəyi kimi qorunduğunu deyir. Buna şübhəm yox. İnternet əsrindəykən kasetlərin orijinallarını özündə saxlamağı ilə fəxr edənlər niyə onları "youtube" və digər sosial şəbəkələrə yükləmir? Kim qarant verir ki, həmin kaset sahibləri dünyasını dəyişəndə övladları ona sahib çıxacaq? Gənc nəsil niyə Əbülfəz bəyi ayrı-ayrı şəxslərin xatirəsi, yazdığı kitablar, söylədiyi fikirlərlə tanısın ki? Onun öz səsini dinləmək, ideyaları ilə birbaşa tanış olmaq üçün lentə köçürülmüş video kasetlərə baxmaq şansı varkən.

Keçən il getdiyim həmin evə yollanıram. Elə yazılar var ki, orda jurnalistliyi bir kənara qoymaq lazımdır. Çünki bəzi şeylər millət üçün dəyərdir. Bir materialı hazırlamaq da bəzən tarixi missiya ola bilər.

"O kostyumu şəkildə görmüşəm"

Böyük bir tarixi ağuşuna alan evdə olmaq, tarixi əsərlərin fotosunu çəkmək imkanı yaranmışdı mənim üçün. Həyacanlıydım. İçəri girən kimi Elçibəyin taxta çarpayısı gözümə sataşır. Həlimə xanım məni ordubadlıların məşhur mürəbbəsi- cevizlə çaya qonaq edir. Çay içə-içə apardığım araşdırmadan danışırıq, əşyalardan, kasetlərdən söz açırıq. Evə daxil olan kimi ətrafı gözdən keçirirəm. Ətrafdakı bütün əşyalar obyekt kimi görünür mənə. Hər şeyi fotoaparatın yaddaşına köçürmək istəyirəm. Elçibəyin divardakı fotosunu çəkirəm, Həlimə xanım deyir ki, Əbülfəz bəyin əynindəki həmin kostyumu elə şəkildəcə görüb. Tünd boz rəngli kostyumun aqibətinin necə olduğu ona bəlli deyil.

Çayımı içib mənəvi xəzinəni görmək üçün səbirsizlənirəm. Kitabların evin damında saxlandığını deyən Həlimə xala yuxarının soyuq olduğunu deyib mənə geymək üçün jaket verir. Pilləkənlə yuxarı qalxıram. Diktofona ehtiyac duymuram. Heç qələm-dəftər də götürməmişəm. Bu gün fotolar danışacaq...

Həlimə xanımı şəxsən tanımayan gənc həmkarlarım çox vaxt onun mediadan uzaq qalmasını anlaya bilmirlər. Onunla üç-dörd dəfə həmsöhbət olduğumdan xasiyyətinə bir qədər bələdəm. Bu sadə qadın çox danışmağı sevmir. Vaxtilə ölkənin birinci şəxsinin xanımı olan Həlimə Əliyevadan bir dəfə də olsun giley eşitmədim. Hələ ötən il bu evdə əməkdaşımız Sevil Hilalqızı ilə qonaq olanda ancaq nəvələrindən danışdıq. Qonşularından öyrəndik ki, əslində, ailənin sosial problemləri kifayət qədərdir, amma bir yerə ağız açıb o problemlərdən danışmayıb.

Heç bir jurnalistin üzünə açılmayan arxiv "Gündəlik Teleqraf"da

Hansısa televiziya kanalından Elçibəy arxivini çəkmək üçün müraciət edənlərə də "yox" cavabı verən Həlimə xanım heç bir jurnalistin üzünə açılmayan, dəyərli əşyaların saxlandığı otağın qapılarını açır. Hər divarı tarix olan evdə fotoaparatımın işığı dayanmadan yanıb-sönür. Evin küncünə qalaq-qalaq yığılmış portretləri, mebeldəki əşyaları, son istifadə etdiyi qənd qabını, stəkan-nəlbəkinin belə fotosunu çəkirəm. Mebeldəki bütün əşyaları bir-bir diqqətdən keçirirəm. Az sayda əşyanın üzərində inventar nömrəsini görürəm. Gördüklərimi də obyektivə köçürürəm. Bu tarixi əşyaları, kim bilir, bir də nə zaman çəkmək imkanı yaranar.

Kitab rəfinin bir gözünə toplanan diplomlara baxıram, portretlər içərisində Həlimə xanım bizə Türkiyənin əfsanəvi aktrisası Türkan Şorayın rəsmini göstərir. Deyir, Türkan Şorayın rəsmi "Yasamal"dakı evdən gəlib. "Klassik türk musiqisi" adlı sandıqçanın fotosunu çəkirəm. Kitab rəfinə baxıram: "Həzrəti Məhəmmədin həyatı", Seyid Əzimin "Qəzəllər"i, Atatürkün portretlərinin üstünlük təşkil etdiyi evdə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Nizami Gəncəvinin xalça üzərində əllə işlənmiş portretləri var. Evdəki yazı masası, əsalar, Əbülfəz bəyin istifadə etdiyi odekolon, telefon aparatı, xalçanın üzərindəki qılınclar hamısı otaqdadır. Təqvim vərəqi də olduğu kimi qalır. Elçibəyin son iş günü qeyd olunub: 1 iyul 1999-cu il. AXCP Ali Məclisinin sessiyası.

Həlimə xala evin ortasındakı çemodanı göstərib deyir ki, paltarlara Çilənay Səmədbəyli dərman vurub ki, xarab olmasın.

Yaşar Əliyev əşyaların aparılması üçün 2 maşın ayırıb

İkinci mərtəbə muzeyi xatırladır mənə. Səssiz, tarix qoxuyan əşyalar, kitablar, rəsmlər...Əbülfəz bəyin qızı Çilənay Səmədbəylinin övladları- indi Türkiyədə olan Alpər və Elturanın oyuncaqları kiçik divanın üstünə səpələnib. Üçüncü mərtəbəyə qalxıram. Yeşiklərə yığılmış kitablar, toz basmış faks aparatları, ayaqqabı qoyulan şkaf, "Azadlıq" qəzetinin ofisindən gətirilmiş arakəsmənin pəncərə və qapıları.

Bu əşyaların daşınması üçün Azərbaycanın Daxili İşlər Nazirliyi Baş Mühafizə İdarəsinin rəisi Yaşar Əliyev o zaman iki maşın ayırıbmış. Elçibəyin Türkiyədə müalicə olunduğu xəstəxananın müdiriyyəti müalicə üçün istifadə olunduğu avadanlıqları da ailəyə təslim edib ki, muzeyinə təhvil verilsin. Hazırda faktiki olaraq muzey funksiyasını yerinə yetirən bu damda əşyalar toz içindədir. Həlimə xanım hündür pilləkənləri çıxıb hər gün əşyaları təmizləyə bilmir.

Hazırda qutularda saxlanan 5 mindən çox kitabın yanında, "Xaqani 33"dəki ofisin qabağında asılan və üzərində "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Milli Azadlıq Hərəkatının Lideri və Bütöv Azərbaycan Birliyinin sədri Əbülfəz Elçibəy 1997-ci il noyabrın 1-dən 2000-ci ilin iyunun 1-dək bu otaqda işləmişdir" yazılmış lövhə də qoyulub.

1 saat vaxt keçirdiyim bu evdə çəkdiyim fotoların Elçibəysevərlər üçün maraqlı olacağını düşünüb onları sizə təqdim edirəm.

Həlimə xanımla əşyaların aqibəti barədə söhbətim, əşyalar inventarlaşarkən kasetləri, Elçibəyə məxsus əşya və geyimləri özündə saxlayıb Elçibəyin xanımına verməyən şəxsin kim olduğu barədə növbəti yazımda məlumat verəcəyəm.

P.S. Sağollaşıb yola düzələndə söhbətə başım necə qarışmışdısa, paltomu da Həlimə xanımın verdiyi jaketin üstündə geyindiyimin fərqində olmamışdım. Həlimə xanımın gülümsəyərək: "paltonu jaketin üstündən geyinmisən, özü də Bəyin jaketinin..." sözləri qulağımda cingildəyir, qəribə hisslərlə evi tərk edirəm...