Finlandiyanın "Aamulehti" qəzetindən (20.11.2013) Kari Salminenin filosof Slavoy Jijek haqda yazdığı "Finlandiyanın Jijeki, hardasan?" başlıqlı yazını təqdim edirik.

Müasir dövrün ən ünlü filosoflarından biri Slavoy Jijek 1949-cu il martın 21-də Sloveniyanın Lüblyana şəhərində doğulub, indi də orada yaşayır. Freyd-Marks yönlü kulturoloqdur. Jak Lakanın əsərlərinin tərcüməçisi və təfsirçisi, nəzəri psixoanaliz məktəbinin rəhbəri, sosial tədqiqatlar institutunun prezidentidir.

Finlandiya filosofları qorxaq "ana uşağı", paxıl və dünyada tanınmayan biridirlər. Onlar ictimaiyyət arasında olurlarsa, deməli, əsil filosof ola bilməzlər — filosofların dəyərləndirmələrinə görə.

Populist və performans aktyoru

Çiçəklənmə ssenaristi Pekka Himanen, fantastika elçisi Esa Saarinen, peşəkar mütəfəkkir Kristi Lonka, iqtidarın düşüncə yardımçısı İlkka Niiniluoto da – hamısı yanılır. Çünki tanınırlar, gördükləri işlərin müqabilində də şirkət və dövlətdən pul alırlar.

Hansısa bir universitet idarəsinin zirzəmisindən axşam TV ulduzu, Slavoy Jijek kimi bir nərildəyən aslan çıxsa, görəsən, Finlandiyada buna necə reaksiya verərlər? Fəlsəfə peşəkarlarının fikrinə görə, Sloveniyalı Jijek — "Stalin hələ çox da dərinə getmədi" və "Lenin haqlıydı" deməklə kommunist totalitarizmi ilə naz-qoz eləyən populist və performans aktyorudur.

Jijekin dediklərini düzgün anlamırlar

O, paradokslar vurğunudur. Bundan başqa, gərək bu adamı fəaliyyət başında görəsən, o zaman Jijek püskürən bir insan vulkanına dönür. "Filmin gizli dili" (2006) adlı filmin davamı olan "Jijek və filmin gizli ideologijası" Tv-serialına bu gün bir bütün olaraq baxmaq gərəkdir. Millət belə filosoflar istəyir. Hər halda — millətin əsasən müdrikləri dinləyən bölümü.

Jijekin əlləri bir an olsa belə, bir yerdə durmur. Onun əlləri düşüncə selini nevrotik stereotip jestlərlə ritmlərə bölür. Saçları daranmamış, ağzı köpüklü, gözlərindən od yağır. Jijek, məhşər gününün artıq gəldiyini və bunu liberal kapitalizmin gətirdiyini deyən apokalipsis peyğəmbəridir.

Jijeksayağı mütəfəkkirlər özəlliklə aktiv solçu gəncləri cəlb edir. Bu insan az qala hər şeyə qarşı çıxır, çünki hər şey yalnız ideologiya, yanlış maariflənmə, bir də sistemə və onun lordlarına xidmət edən süni gerçəklikdir. Bu sapıq — başqa cür düşünməyə, ideologiyanın qücünü qırmağa cəsarət edən sağlam bir insandır.

Nifrət edilən mütəfəkkir

Son zamanlar Jijek Pussy Ruot hərəkatındakı Nadejda Tolokonnikova ilə məktublaşırdı. Filosof büsbütün məktubdaş və "cinayət yoldaşı"dır, bununla belə o da ya yandaş, ya qarşıdaş qaydaları hökm sürən toplum diqqəti altında yaşayandır.

Filosofa görə, Pussi Potun fəaliyyətini avtoritar hakimiyyətə qarşı yönəlmış liberal protest sayırlar. Əslində isə məsələ daha da ciddidir və bu da liberallara mane olur.

Jijek məktubunda yazır:

"Siz stalinizm və müasir qlobal kapitalizmin arasındakı fasiləsizliyi nümayiş etdirirsiniz".

Fəlsəfəni dadsız-duzsuz sayan mədəniyyət tədqiqatçısı Hanna Kuuselaya görə, Jijek bir çox cəhətdən nifrət edilən mütəfəkkirdir, bu üzdən də Jijeki çox asanlıqla lətifə söyləyənlər cərgəsinə qoşmaq olar.

Bir-birini görkəmli filosof kimi qələmə vermək

Finlandiyada media fiquru və fəlsəfə klounluğunu bacaran Jijek kimi birisi hansı gözümçıxdılara, linçlərə məruz qala bilər?

Bizdə fəlsəfi fikir birliyini fəlsəfə nəzəriyyəsi dosenti Panu Raatikainen səsləndirir. O, demək olar ki, ilboyu Pekka Himanenə qarşı savaş açıb. Noyabr ayının əvvəlində öz köşəsində Finlandiyada fəlsəfənin dik duruşa ehtiyacı olduğunu yazır. Raatikaineni qıcıqlandıran odur ki, filosofları az qala toplum masqarası və ictimai zarafat kimi qəbul edirlər. Deyəsən, Raatikainen özünün çalışqan lətifəçi olduğunu görmür: "Hal-hazırda Finlandiyanın ictimai fəlsəfə imicində bir-birini görkəmli filosof kimi qələmə vermək adəti hökm sürür. Bunlar üçün önəmli olan özlərini toplumun projektorları hesab etmək, siyasi və maliyyə elitalarına yaxın olmaq və əlbəttə ki, öz pul kisələrinin ağırlaşmasını yəqinləşdirməkdir. Asta, əziyyətli akademik fəlsəfi araşdırma və onun nəşri bunları maraqlandırmır".

Hakimiyətdəkilər üçün statistika

Tənqid başadüşüləndir, amma Himanen kimilərinin elmi araşdırmaları hansı yolla, nə cür əngəlləmələrini anlamaq olmur. Hakimiyyətin "Gələcək 2013" adlı proyektinə aid raportları hazırlamağa Himanen də qoşulmuşdu. Bu proyektdə Finlandiyanın iqtisadi, ekoloji və mənəvi cəhətdən daha yaxşı yönəldilməsi üzərində düşünülmüşdü. Bundan daha da pis günahlar kəşf etmək heç də çətin iş deyil.

İlin ortasında İlkka Niiniluoto Ahonun hakimiyyəti zamanı 1993-cü ilin iqtisadi durumu haqda "Finlandiyanın ruhsal durumu və gələcəyə baxış" adlı raport hazırlayıb. Hər iki dialoq peşəkarca nokauta göndərildi. Göründüyü kimi, filosof, qəddar elmi fəlsəfədən başqa heç bir işlə, xüsusilə də hakimiyətdəkilər üçün statistika ilə məşğul ola bilməz.

Bəlkə hər şeyi tərsinə və dəli notlarla söyləyən Jijek kimi daha cəsarətli filosoflara ehtiyacımız var? Fəlsəfə zövqsüzlük, utanmazlıq və təhlükə donuna da girə bilər.

Beləsi katalizator, ya da yeni növ oyun açarı qismində çıxış edə bilər. Fəlsəfi araşdırma önəmlidir, amma müqəddəs məcnunlar və ya dəbli şarman çalğıçıları oradan kənarlaşdırılmamalıdır. Onlar heç nə aparmır, əksinə - meydana əlavə nələrsə gətirir.