Yuxarı

Beş gün fasiləsiz öpüşmək olmaz... - Video

Ana səhifə Kult
12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto

Lui Araqon və Elza Triole – sevgi və sədaqət hekayəsi

Bacısı Lilya Brik kimi, tale Elza Trioleyə də böyük şairlə məhəbbət macərası yaşamaq kimi bir qismət bəxş edib. Lakin Elzanın məhəbbət hekayəti tamam başqa cür alınıb...

Gəncliyində Elzaya dəlicəsinə vurulan Viktor Şklovskinin "Zoo" romanında bir məktub var. O bu sözlərlə qurtarır: "Mən məşum (bədbəxtlik gətirən) qadın deyiləm, mən – çəhrayı və yumru Alyayam" (Alya deyəndə o, Elyanı nəzərdə tuturdu). Elza doğrudan da, köklüyə meyilli idi və qocalanadək siması yumru və yumşaq olaraq qalmışdı. Lakin o, nə qədər çalışsa da, hiyləgər qadın olmağı bacarmadı.

Əvvəllər Ella deyə çağırılan on yeddi yaşlı bu qız şairlə imperalist müharibəsindən bir il əvvəl tanışlarının evində rastlaşır. Qara məxməri köynək geyinən şair şeir deyə-deyə otaqda var-gəl edirdi. Onun həm özü, həm də "bir təbiət hadisəsi olan, ildırım kimi çaxan şeirləri" gənc qızda böyük təəssürat oyadır. Şairsə ona vurulur. Sonralar Ella yazırdı ki, şairə "nəvazişlə və bir qədər də laqeyd" münasibət bəsləyirdi. Şairin onlara gəlib-getməyinə, hamını təəccübləndirən sarı köynəyinə, kobud rəftarına çox sakit yanaşırdı. Futuristlərin qalmaqalından isə onun xəbəri yox idi. Ella, ümumiyyətlə, sakit temperamentli biri, şair isə - söhbət, əlbəttə ki, Mayakovskidən gedir – çox emosional, çoşqun təbiətli idi. Elə sevgisi də çox çılğın idi. Ellanın anası on yeddi yaşlı qızını bu qəribə dostundan ayırmağa çalışırdı. Atası da bu aralar ağır xəstələnir. Petroqraddan gələn, artıq ailə qurmuş bacısı Lilya isə anasının bu dostluq üzündən hər gün ağladığını söyləyir.

Vəssəlam, Ella şairdən xahiş edir ki, bir daha ona yaxınlaşmasın, lakin Malaxovkadakı dağ evinə köçəndə o, gəlib qızı burada da tapır və görüşə çağırır. Ella adətən tək gələrdi, amma bu dəfə xalası ilə gəlir. Birlikdə onların bağ evinə gedirlər. Ondan bir qədər kənarda dayanan şair iri ovucları ilə havanı yara-yara gah öz-özünə astadan, gah da uca səslə şeirlər deyərdi. Sonralar Elza belə xatırlayırdı:

"Volodyanın şeir yazmasına və ya söyləməsinə adət etmişdim. Lakin həmin gecəyədək onun şair olmasının fərqinə varmamışdım. Sanki o gün məni qəfildən yuxudan oyatdılar..." Və şairin ulduzlu misralarının sədaları altında Elzanın bu yaraşıqlı, şövqlü, zərif nəhənglə "şüurlu dostluğu" başlayır.

O vaxt, artıq 15-ci ildə Mayakovski daha çox Petroqradda yaşayırdı. Atasının dəfnindən sonra bacısının yanına gələn Elza onu şairgilə qonaq aparır. Mayakovskinin şeirləri Lilyanı məftun edir, o da Lilyaya ömürlük vurulur. Elzaya isə yalnız dostluq və şairin həyatı üçün əndişələnmək qalır: o, hələ o zaman anlayırdı ki, ayrılıqlar yaşayan bu adam günlərin birində həyatına qıyacaq. (İki il sonra o, belə bir cəhd etsə də, xoşbəxtlikdən uğursuz alınır). Elza, ümumiiyyətlə, çox anlayışlı qadın idi. Bir dəfə gələcəyin dünya şöhrətli linqvisti Roman Yakkobsonun yanına bir xanım gəlir. (Roman Yakobson Elzanın qohumu idi və ona evlənmək təklifi etmiş, lakin Elza rədd cavabı vermişdi). Qadın beş gün qalmalı olsa da, bir gündən sonra çıxıb gedir. Lilya səbəbini soruşduqda Roman cavab verir ki, "Beş gün fasiləsiz öpüşmək olmaz axı!" – "Sən arada bir söhbət də edəydin". – "Eh, Lilya, mənə yalnız səninlə və Elya ilə söhbət maraqlıdır".

Kiçik bacıya kimlər aşiq olmamışdı ki... Lap elə götürək Şklovskini (Viktor Borisoviç Şklovski – rus sovet yazıçısı, ədəbiyyatşünas və tənqidçi, kinossenarist). O, etiraf edirdi ki, həyatı ondan asılıdır. Elza isə çox ehtiyatla Volodyaya yazırdı ki, tənhadır, həmişə elə alınır ki, sevdiyi adam onu sevmir və ya əksinə... Volodyada baş verən "məhəbbət çevrilişi" onu incitməkdən çox, kədərləndirirdi. Lakin sevgili olmaqdan vaz keçən Volodya onunçün çox böyük dosta və doğma insana, lakin həm də sahib və hökmranlıq səlahiyyətlərinin yetmədiyi bir insana çevrilir. Buradan, belə demək mümkünsə, Ella bir dərs götürür: "Şairi papaq kimi qoltuğa dürtmək mümkün deyil, hətta o özü bunu istəsə belə..."

Yeri gəlmişkən, Şklovski Elzaya – özünün "çilli qızıl balığına" ikinci ad – "Məhəbbət haqqında olmayan məktublar" adını verdiyi romanında hər şeyi söyləmişdi: "Sən mənim qarşımda heç vaxt haqlı olmayacaqsan, çünki nə bacarığın var, nə məhəbbətin..." Sevgiyə gəldikdə isə Elza sevirdi, amma Şklovskini yox...

… O vaxtlar, Elzanın həyatında bu növbəti qeyri-məhəbbət romanı baş qaldıranda, inqilab alovları üzündən o, Vasili Kamenskiyə deyil (daha bir şairlə heç nə alınmır), əksinə, Andre Trioleyə ərə getmək fürsəti əldə edir. Andre Triole Rusiyadakı Fransa hərbi missiyasında xidmət edirdi. Triole bir "sevgi" kimi Elzaya o qədər də gərək deyildi, lakin məhz bu varlı, əhli-kef və donjuan kimi keyfiyyətlərin birləşdiyi fransızla o, inqilabın dəhşətlərindən sivrilib çıxa bilərdi. O, Rusiyanı anası ilə birlikdə tərk edir və yalnız bir il sonra Skandinaviya və Londondan keçməklə Parisə gəlir.

"Andrey əsl fransız kişisi kimi daima məni danlayır ki, corabları çitəmirəm, bifşteks qızartmıram və hər tərəf səliqəsizdir, - Elza bacısına yazırdı. – Nəhayət ki, nümunəvi ev xanımına çevrilməli oldum və indi "hər tərəf tər-təmiz və səliqəlidir". Bütün qalan işlərdə tamamilə sərbət və azadam. Lakin mənim buradakı həyatım yalnız sakitcə davam edir, bundan sonra necə olacaq, hələ heç nə bilmirəm". Elza axırda Trioleni tərk etməli olur, o isə etiraz etmir və Elzaya sonrakı həyatı üçün yaxşı məbləğ bağışlayır.

Parisdə yerləşdiyi "İstriya" otelinə tez-tez Mayakovski gəlib-getməyə başlayır: sovet hökuməti yolları açmışdı. Şair də həmin otelə yerləşir və yazmadığı saatlarda "baldızı" ilə şəhəri gəzməyə çıxır, mağazaları dolaşır, özünə və Lilyaya əşyalar alırdı. Şairlər və rəssamlarla oturduğu kafedə hər kəs Mayakovskiyə heyran olurdu. Dəstə ilə şəhərdə yürüyür, il boyu Parisin bir rayonundan digərinə köçən yarmarkanı veyillənir, fit çalır və qaqqıltı ilə gülüşürdülər. Elza həmişə və hər yerdə "dilsiz""Volsdeçka"nı "tərcümə"edirdi. "Yeznə" hamıya xəbərdarlıq edirdi ki, yalnız "üçlükdə" danışsınlar.

O zaman Monparnasda bütün beynəlmiləl sənət aləmi qaynayıb-qarışmışdı. Onların arasında kimlər yox idi ki: Modilyani, Kokto, Pikasso, Leje, Rivera, Elüar, Şaqal. Bu parlaq kompaniyanın fonunda yaraşıqlı görkəmi olan, plaş, şlyapa və bahalı əl ağacı gəzdirən romantik biri dərhal seçilirdi. Bu, Lui Araqon idi. O, şeirlər yazır və artıq o vaxtlar sürrealist şairlər tərəfindən öz tay-tuşları arasında birinci sayılırdı. Çoxlu məhəbbət macəraları var idi, əbəs yerə dostları onun istənilən qadının başını döndərə bliləcəyini iddia etmirdilər. O vaxtlar Araqon hələ sevgilisi, Amerika Transatlantika şirkətinin varisi Nansi Künar ilə birlikdə idi. Araqon onun ardınca bütüm dünyanı dolaşmışdı. Nansi onu zənci cazistə görə atanda isə Venetsiyada hətta intihara da cəhd göstərmişdi. Sonra şair yuqoslav gözəli, aktrisa Lena Amsellə başını qatır.

Elza Araqonu artıq şeir söyləyəndə də, dostları ilə kafedə oturub yeyib-içəndə də görmüşdü. Onun jurnaldakı "Parisli kəndli" oçerkini də oxuyandan sonra şairlə tanış olmaq qərarına gəlir. Yeri gəlmişkən, bundan bir gün əvvəl Mayakovski də Araqonla "Kupol" barında görüşmüşdü. Kimdənsə xahiş edir ki, Araqonu onların stoluna dəvət etsin. Tanış olmağına olurlar, amma söhbət alınmır – tərcümə etməyə adam yox idi, Elza isə yanlarında deyildi.

Elzanı Araqonla Rolan Tüal tanış edir. Birlikdə şam edirlər, sonra Araqon Elzanı otelə yola salır. Elza da, Araqon da tanış olduqları günü – 1928-ci ilin 6 noyabr gününü ömürləri boyunca unutmayacaqlar. Elza sonralar yazacaq ki, "özünün tarixini" məhz bu gündən başlayır, Araqon isə poemalarından birində heyranlıqdan boğulacaq: "O gündən mənimçün Elzasız Paris mövcud deyil..." Lakin qeyd edək ki, o, bunu dərhal hiss etmir.

Qadın heç vaxt sevdiyi kişinin yalnız dostu ola bilməz, çünki o, həmin kişini artıq sevgili və həyat yoldaşı kimi görür. Bəlkə də Lilya öz ərindən hələ də ona görə bərk yapışmışdı ki, ona həyat yoldaşı lazım idi, Mayakovskinin şəxsində isə o, bu rolu görmürdü.

Elzanın cəsarətini də ancaq bununla izah etmək olar: Araqonun yuqoslav sevgilisi Lena ilə qəti şəkildə danışır və şairin ona daha çox lazım olduğunu söyləyir. Sonra qonaqlıqların birində Araqonu ehtirasla öpür və sanki bununla onun indi Elzaya məxsus olduğunu bildirmək istəyir.

Lakin Monparnasdakı sərbəst və azad həyat Elzanın həyatında yetişməkdə olan ciddi bir münasibət üçün təhlükə yaradırdı. Amma onun əlində Araqonun bütün digər kartlarını vuran kozır var idi: Araqonun Rusiyaya olan məhəbbəti. Araqon artıq Puşkin və Mayakovskinin xəstəsi idi.

Araqon sonralar deyirdi ki, Elza ona daha çox təsir edib, nəinki o, Elzaya. Elzanın planı yox idi, lakin hər ikisinə nəyin lazım olduğunu hiss edən dərkolunmaz bir duyğuya sahib idi. O, hər şeydən öncə, sürrealistlərin həyat tərzini qəbul etməməsinə rəğmən, ona yazılmaq qərarına gəlir. O, hətta sürrealistlərin qalmaqalsız həyatı təsəvvür etməməkləri ilə də razılaşırdı. Əbəs yerə Araqon bir dəfə yazmırdı: "Mən heç vaxt qalmaqaldan başqa heç nə axtarmamışam və mən onu da onun xatirinə axtarmışam".

Elzanın özünə isə bu, bir anlıq da olsa, lazım deyildi: o vaxt, 30-cu illərin əvvəllərində Elza artıq ciddi işlə məşğul olurdu – yazırdı, buna isə onu Qorki təhrik etmişdi. Yazıçı Elzanın Şklovskiyə yazdığı məktubu oxumuş və ona resenziya yazmışdı. Sonralar Mayakovski də ona bəzi şeylər öyrətmişdi. Mayakovskinin öyüd-nəsihəti ilə o, epitet və metaforaları öz məhəbbəti kimi axtarırdı. Elza ağıllı qadın idi və anlayırdı ki, özünü böyük şairlə tən hiss etmək üçün müəyyən "əhəmiyyətə malik olmalısan".

20-ci illərin sonlarında Araqon, fransız şairi Bürmserin sözləri ilə desək, "beş başlı qırmızıya" çevrilir. Pol Elüar və Andre Breton da sürrealizmdən kommunizmə keçirlər. Sürrealistlər yuxunu gerçəkliklə qarışdırmağı arzu edirdilər və kommunizm onların qarşısında belə bir imkan açır. Sonralar Araqon özünün kommunist keçmişindən dəhşətə gəlir və ondan üz döndərir. Hələliksə o, Elza ilə Sovetlərə ilk birgə səfərinə hazırlaşır.

Bu, ilk dəfə 30-cu ilin payızında, Mayakovskinin intiharından yarım il sonra baş verdi. "Mən çox yaxşıyam, - deyə Lilya Brik bacısına yazırdı, - çox nadir hallarda ağlayıram, yeyirəm, gəzirəm, əvvəl necə yaşayırdımsa, indi də hər şey öz qaydasındadır, lakin bir dəqiqəm də, Volodyanı düşünmədən keçmir".

Keçmişdə bohema həyatı yaşayan Araqon proletariatın hüquqları uğrunda, təbii ki, Fransada mübaizə aparırdı. Kommunist baxışlarına görə Araqonu, demək olar ki, nəşr etmirdilər. Elza gah katibə işləyir, gah da rus dilindən dərs deyir və Erenburqun "Mənim Parisim" əsərini tərcümə edirdi.

Lakin o vaxt çörək pulu ən çox muncuqlardan çıxırdı. Elza onları əlinin altında olan hər şeydən (düymə, balıqqulağı, keramika daşlarının qırıntıları, Afrika qozu) düzəldirdi. Onun öz əl işlərini təqdim etməyə, demək olar ki, vaxtı olmurdu. Araqon da əsl ticarət agenti kimi səhər açılan kimi balaca çamadanını götürür və dövlətli evlərini gəzərək Elzanın düzəltdiyi bijuteriyaları təklif edirdi. Sonralar Araqon qeyri-siyasi jurnalların birinə işə düzələndə Elza orada moda səhifəsini hazırlamağa başlayır.

Lilya Brikin şeir zövqü pis deyildi. Xüsusilə də onun Mayakovskinin şeirləri barədə söylədiyi qeydlər dəqiqliyi ilə heyranedicidir. Lakin Elzanın yazmaq istedadı onda yox idi və bu da çox əhəmiyyətli fərq sayılırdı. Lilyanın yaşamaqdan başqa məşğul ola biləcəyi bir peşəsi yox idi, Elza isə onu şübhə, qısqancllıq və bu kimi hislərdən yayındıra biləlcək işlə məşğul olurdu. O, saatlarla stol arxasında oturur və hekayələr yazırdı. Əvvəlcə rus dilində yazır, sonra fransız dilinə çevirirdi, sonrala isə birbaşa fransızca yazmağa başlayır. Araqon isə, özünün zarafatla dediyi kimi, arvadının ruslarla nə danışdığını bilmək üçün onun dilini ikicə aya öyrənir.

Elza Andredən rəsmən ayrıldıqdan sonra onlar nikah kəsdirirlər. Ancaq tezliklə müharibə başlayır...

"...Yağ çatışmazlığından, - deyə Elza yazırdı, - quru yarpaqlar kimi əsməyə başlamışıq..." Lakin bununla belə, qəzer təsis edirlər, əlbəttə ki, qeyri-leqal, onun yayım şəbəkəsini yaradırlar.

Müharibədən sonra Elza sakit bir yerdə, kənddə yaşamaq istəyir. Uzun müddət ev almaq üçün pulları olmur. Lakin günlərin birində Paris kənarında, məşeyə, çaya yaxın yerdə çox rahat bir evə sahib olurlar. Və bundan sonra hər ikisi qızğın yaradıcılıqla məşğul olurlar. Elza saatlarla yazı makinasının arxasından qalxmır. Araqon isə bu günlərdə "Elzaya mübtəla" poemasını yazmağa başlayır. Beləcə, sanki heç ömrün necə gəlib-keçdiyinin, qocaldıqlarının belə, fərqinə varmırlar.

Tezliklə Elzanın çoxdan ağrıyan ürəyi tab gətirmir. Araqon isə, ilk baxışda qəribə də görünsə, Elzanı ilk gördüyü anlardakı həyatına qayıdır: açıq dənizdə üzən, həm də haraya üzmək istədiyini bilməyən gəmiyə bənzər bir həyat... Bu aralar hətta sevgilisi də olur. Lakin o, heç nə ilə təskinlik tapa bilmir. Yəqin ki, Elza onu mühakimə etməzdi...

... Bir vaxtlar böyük bacısı Mayakovskiyə ərə getməməyinin səbəbini belə izah edirdi: "Mən Volodyanı sevirdim, bütün qəlbimlə sevirdim. Lakin həmişə ondan qaçırdım. Ancaq mən ona ərə getsəydim, uşaq dünyaya gətirsəydim, onünçün maraqsız olardı və o, şeir yaza bilməzdi. Ancaq onun bütün həyatı bundan ibarət idi. Axı mən bnların hamısını bilirdim!"

Bir vaxtlar Elzadan rədd cavabı alan Şklovski onun ölümündən sonra Araqona yazırdı: "Əgər o, məni sevsəydi, mən dahi olardım. Bizə rəng və hava lazımdır. Amma o, səni sevdi".

Tərcümə etdi: Təhminə C.B.

Tarix
2015.06.20 / 01:26
Müəllif
Axar.az
Şərhlər
Digər xəbərlər

Qarabağda hansı addımı atdıqsa, qarşımıza... - Ərdoğan

Əli Əsədov qərar imzaladı

Kremldə gərginlik: “Krokus” terrorundan sonra Paşinyan...

Yeni Kaledoniyada Azərbaycan bayrağı qaldırıldı - Video

Bu görüş Cənubi Qafqazda müharibə riskini artırır

Paşinyan terrorla hədələnir - İrəvanda nə baş verir?

Bakının informasiyası var: 5 apreldə nə baş verəcək?

Bakıya qarşı şər ittifaqı qurulur: cavabı olacaq - Video

Konsert zalının qapıları niyə bağlı olub? - Emin açıqladı

Bakıda xanım jurnalistlə şəkli - Musəvi İranda tənqid edildi

KULT
<>
Xəbər xətti
  
  
  
Axar.az'da reklam Bağla
Reklam
Bize yazin Bağla