Divanəlik və istedad arasındakı bağlılıqdan çox danışılıb. Biz onları təkrarlamaq istəmirik. Ancaq istedadlı divanələr tamamilə ağıllı bəşərəiyyətə çox böyük, həm də olduqca pozitiv təsir göstərirlər. Dünya fikri tarixinə nəinki təkcə gözəl ədəbi əsərlər, həm də dahiyanə yaradıcılıq tapıntıları bəxş etmiş bu şəxsiyyətlərin bədii örnəklərini psixi baxımdan tamamilə sağlam, lakin o qədər də istedadlı olmayan qələm sahibləri az və ya çox uğurla təxmis etmiş, onlara bənzəməyə çalışmışlar. Bu ənənə dünya durduqca beləcə də davam edəcək.

Axar.az belə yazarların xəstəlik tarixçəsini və bəşəriyyətə bəxş etdikləri dəyərləri silsillə şəklində oxucularına təqdim edir.

Gi de Mopassan (1850-1893), fransız yazıçısı

Diaqnoz

Beyinin proqressiv (tədricən artan, güclənən, şiddətlənən, inkişaf edən) iflici.

Simptomlar

İpoxondriya (xəstələnməkdən qorxma nəticəsində baş verən ruh düşkünlüyü; ümidsizlik, məyusluq – tərc.), suisidal (intihara) meyllilik, dəlilik tutmaları, sayıqlama, hallüsinasiya.

Xəstəlik tarixi

Əvvəla qeyd edək ki, yazıçının anası – Laura le Puatven bütün ömrü boyu nevroz xəstəsi olub, həkim olan qardaşı isə ruhi xəstələr müalicəxanasında vəfat edib. Gi de Mopassan özü isə daima ipoxondriyadan əziyyət çəkib: o, ağlını itirəcəyindən çox qorxurdu. 1884-cü ildən başlayaraq Mopassanın tez-tez əsəbi tutmaları və hallüsinasiyaları olurdu. O, hədsiz əsəbi vəziyyətdə iki dəfə intihara cəhd etmişdi (bir dəfə tapança ilə, ikinci dəfə isə bıçaqla özünü öldürmək istəyib). 1891-ci ildə yazıçı çox ağır, huşunu itirmiş vəziyyətdə doktor Blanşın Passidəki klinikasına yerləşdirilir.

Bəşəriyyətə bəxş etdiyi ideyalar

Ədəbiyyatda fiziologizm və naturalizm. Mənəviyyatsız cəmiyyətlə yorulmaz mübarizə ehtiyacı ("Əziz dost"un özünəməxsus meyllərini müasir fransız yazıçıları Mişel Uelberk və Frederik Beqbeder və qismən də rus yazıçısı Serğey Minayev davam etdirməyə çalışırlar).

Müasir kiçik hekayənin banisi olan XIX əsr Fransa yazıçısı Henri Rene Albert Gi de Mopassanın hekayələri lakonikliyi ilə seçilir. Onun hekayələrində daha çox 1870-ci illər Fransa-Prussiya müharibəsi dövrü öz əksini tapıb. Gi de Mopassan həm də altı kiçik romanın müəllifidir.

Yazıçı 1850-ci il avqustun 5-də Dyeppa yaxınlığındakı Miromenildə zadəgan əsilli Qustav de Mopassanın ailəsində dünyaya gəlir. Uşaq vaxtında ata-anası ayrıldığından iki qardaş – Gi və Hreve anasının himayəsində yaşayıb. Klassik ədəbiyyatla maraqlanan anası Mopassanın həyatında mühüm rol oynayıb. Gi seminariyada bir qədər oxuduqdan sonra buradan qovulur və təhsilini Ruan liseyində davam etdirir. Burada özünü poeziya və teatr sənəti ilə maraqlanan qabiliyyətli şagird kimi göstərir, Ruan liseyinin kitabxanaçısı şair Lue Buye ilə və sonralar həyatında böyük rol oynayacaq görkəmli yazıçı Qustav Floberlə tanış olur. Yeri gəlmişkən, onun anası Floberin qohumu idi. 1869-cu ildə liseyi bitirdikdən sonra anası və müəllimi Floberlə məsləhətləşərək hüquq sahəsində təhsilini davam etdirmək məqsədilə Parisə yollanır. Lakin müharibə başlayır və bütün planlar alt-üst olur. Müharibədən sonra Dəniz Nazirliyində işə düzəlir və düz on il burada işləyir. Ədəbiyyata meyli getdikcə daha da artır. Altı ildən çox Floberlə yaxınlıq edən Mopassan əsərlər yazır, yazdıqlarının üzünü köçürür, sonra isə cırıb atırdı. Yalnız Flober onun əsərlərini görüb kifayət qədər kamil bədii nümunələr olduğunu söyləyəndən sonra gənc onların çapına qərar verir. Mopassanın ilk hekayəsi 1880-ci ildə "Les soirées de Médan" toplusunda Zolya, Aleksis, Sear, Ennik və Hüismanın povestləti ilə bir yerdə nəşr olunur. Yazıçı "Boule de suif" əsərində incə ironiya və yüksək sənətkarlıq göstərərk, həmçinin dolğun, məzmunlu, parlaq xarakterlər yaradaraq ədəbi dərnəklərdə maraq oyadır. Elə həmin il "Şeirlər" ("Des vers") poeziya toplusunu nəşr etdirir. Topludakı "Le mur", "Au bord de l’eau", "Désirs" və "Vénus rustique" şeirləri oxucu və tənqidçilərdə xüsusi maraq oyadır. Bu şeirlərdə ("Histoire du vieux temps") sərgilənən dramaturji təcrübə Mopassanın "Gaulois" qəzetində iş almasına şərait yaradır, odur ki, yazıçı xidməti işini tərk etməli olur.

Mopassan on bir il ərzində bir neçə povestlər toplusu nəşr etdirir (16 cild). Eyni zamanda böyük romanlar da yazır: "Həyat" (Une vie) (1883), "Əziz dost" (Bel Ami) (1887), "Pyer və Jan" (Pierre et Jean) (1888) "Ölüm kimi güclü" (Fort comme la mort) (1889) və "Bizim qəlbimiz" (Nôtre coeur) (1890). Onun səyahət zamanı qələmə aldığı əsərləri də məşhurdur: "Günəş altında" (Au Soleil) (1884), "Suda" (Sur l’eau) (1888) və "Səfil həyat" (La vie errante) (1890). Bu əsərlər sayəsində Mopassan müasir fransız novellistikasında birinci yerlərdən birini tutdu. Ən yaxşı fransız tənqidçiləri onun yaradıcılığı haqqında heyranlıqla danışırdılar. Lev Tolstoyun fikrincə, "... çətin ki, həyatın bütün mənasının, hər cür səadətin qadınlarda, məhəbbətdə olduğuna qəlbən inanan ikinci belə bir yazıçı olsun... və çətin ki, nə vaxtsa ən yüksək və həyati xoşbəxtlikləri bəxş edən bir varlığın bütün dəhşətli tərəflərini onun qədər aydın və dəqiq təsvir edən başqa bir yazıçı olub".

Mopassanın əsərləri böyük uğur qazanır: onun illik gəliri ildə 60 min frank təşkil edirdi. O, anasına və qardaşının ailəsinə baxmağı özünə borc bilir. Həddindən artıq əqli gərginlik yazıçının səhhətinə çox pis təsir edir. Bundan başqa, Mopassan sifilis xəstəliyindən də əziyyət çəkirdi. 1884-cü ildən onda əsəb tutmaları başlayır.

Nə qazandığı uğurlar, nə "Revue des Deux Mondes"də (liberal istiqamətli fransız jurnalı – tərc.) əməkdaşlıq, nə Gymnase səhnəsində "Musotte" komediyasının uğuru, nə "La Paix du ménage" komediyasına görə təqdim olunan akademik mükafar Mopassanın pozulmuş ruhi aləmini sağalda bilir. 1891-ci ilin dekabrında əsəb sarsıntısı intihar həddinə çatır, xəstəxanada huşu nisbətən özünə gəlsə də, tutmalar təzədən başlayır və yazıçı proqressiv beyin iflicindən vəfat edir.

Mopassan həmişə intim həyatını çox böyük vasvasılıqla kənar gözlərdən, nəzərlərdən uzaq tuturdu. Odur ki, yazıçının həyatının məlum olan təfsilatı hər hansı bir dəqiq və ətraflı tərcümeyi-hala imkan vermir.