"Cəbhə xətti" layihəsinin bugünkü qonağı Cəfərov Rəhman Tapdıq oğludur. 1968-ci ildə Ağdam rayonunun Muğanlı kəndində anadan olub, orada boya-başa çatıb.

1986-88-ci illərdə Sovet ordusunda hərbi xidmət keçib. İki illik hərbi xidməti başa vurduqdan sonra vətənə qayıdıb. Qarabağın üstünü "qara buludlar" alanda o da bir çoxları kimi ovaxtkı AXC könüllülər batalyonuna üzv olaraq (1991) vətənin müdafiəsinə - döyüşə yollanıb.

Hazırda ehtiyatda olan əsgərdir. Ailəlidir, üç övladı var.

"Tamerlan Qarayev silah göndərdi"

– Rəhman bəy, istərdik ki, keçdiyiniz döyüş yolu haqda xatirələrinizi danışasınız...

– 1988-ci ildə hərbi xidmətdən döndüm. Hamı kimi bizim də evimizdə ov tüfəngi vardı. İstədim onu götürüm, baxdım ki, tüfəngimiz evdə deyil. Anamdan soruşdum ki, bəs bizim tüfəngimiz hardadı, dedi ki, təhvil vermişik hökumətə. Mən əvvəl elə bildim ki, anam məni aldadır. Bəlkə, fikirləşir ki, əlimdən bir xəta çıxar. Sonra məlum oldu ki, yox, həqiqətən də, vəziyyət belədir. O vaxtlar müharibə yeni başlayırdı. Mənim də uşaqlıqdan ermənilərə nifrətim vardı. Çünki ermənilər dəfələrlə bizim sərhədyanı kəndlərə hücum edərək mal-qaranı qarət etmiş, çobanlarımızı öldürmüşdülər. Ona görə də camaatdan tüfəngləri müdafiə məqsədiylə yığmışdılar. Həmin vaxt mən də AXC-yə üzv oldum. Onlar dayaq dəstələri yaratmışdılar. Biz bu dayaq dəstələriylə kəndlərimizi qoruyurduq, amma silahımız yox idi. Sonra rəhmətlik polkovnik-leytenant Şirin Mirzəyev bizim kəndə gəldi ki, könüllülər batalyonu, yəni normal ordu yaratsın. Bura kəndin cavanları üzv oldu. Mənə isə ailəm icazə vermirdi. Amma mən Xuraman Abbasovaya orduya çağırış vərəqəsi yazdırıb, atama göstərdim. Ondan sonra evdən mənə də icazə verdilər və beləcə, biz ilk ordunun yaranmasını bu şəkildə etdik. Ona görə də ordumuz ilk dəfə bu şəkildə yarandı desəm, yanılmaram. Şirin Mirzəyev bizə sivil geyimdə təlimlər keçirdi, amma Prezident Aparatında çalışan ruslar vardı ki, ordu yaratmağımızın əleyhinə idilər. Elə buna görə də inamsızlıq yarandı, 27 nəfərdən cəmi üç nəfər qaldı. Amma mən dedim ki, burda bir Şirin Mirzəyev, bir də mən qalsam, yenə də qaçmayacam, bu işin sonuna qədər gedəcəm. Elə də oldu. Onda hələ bizim bir xarab, atanda qabağında bir dəqiqə tüstü verən avtomatımız vardı. Amma yavaş-yavaş ordu yarandı. Bizim ilk hərbi geyimimizi rəhmətlik Xuraman Abbasova aldı. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin! Amma dediyim kimi, silahımız az idi, vermirdilər silah. Bir gün oraya Tamerlan Qarayev gəlmişdi. Bizə söz verdi ki, sizə silah verəcəm və belə də oldu. O, Bakıya qayıdan günün sabahı bizə 555 ədəd silah göndərdi, onun 500 ədədini Qarabağda könüllü dayaq dəstələrinə payladılar. Yerdə qalan 55 ədəd silah bizə qaldı. Bizim 10 nəfərlik komandamız yarandı. Jurnalist Rey Kərimoğlu da bizimlə idi.

"Ermənilər bizimlə məzələndilər..."

– Rəhman bəy, ilk döyüşünüz nə vaxt olub?

– İlk döyüşə bizi Şirin Mirzəyev göndərdi. Orada bir erməni Janna vardı. Meşələrdə sülənirdi, snayper idi. Bizimkiləri tək-tək vururdu, getdik onu tutmağa. Amma erməniləri tam texnikayla ruslar qoruyurdu. Biz üç dəfə meşəyə girdik ki, onu müasirəyə alaq, tələ qurub tutaq, amma onu tuta bilmədik. Orada bizim çoban uşaq vardı, ermənilər uşağı qoyun sürüsüylə birgə tutub aparırdı. Oranı atəşə tutduq, kənd camaatı ilə köməkləşib uşağı da, qoyun sürüsünü də ermənilərdən aldıq. Şirin Mirzəyevə dedik ki, artıq burda heç nə edə bilmirik. Ermənilər çox güclü idilər. Tankları, BTR-ləri orda dayanmışdı. Bizi Xocavənd rayonunun Muğanlıq kəndinə apardılar. Orda bizi "Beş qardaş" deyilən qardaşlar qarşıladı. Onlar Xocavəndin ilk döyüşçüləri idilər. Onlar Əbülfəz, Füzuli, İbad, rəhmətlik İlyas, biri də Xocavənd rayonun indiki icra başçısı Eyvaz Hüseynov idi. Biz ora kömək üçün getmişdik. Orda bizim uşaqlardan çoxu şəhid oldu. Bizim 10 nəfəri ermənilər əsir götürmüşdü, amma Şirin Mirzəyev o uşaqları qarşılıqsız olaraq ermənidən aldı. O vaxt bizim qumbaraatanımız yox idi. "Molotov"lar düzəldib tankların qabağına çıxırdıq. Nəsə, getdik ki, "Tək qəbir" deyilən yerdə erməni, rus əsgəri tutaq. Amma elə oldu ki, ermənilər bizi gördü deyə, üstümüzə tanklarla hücum etdilər. Biz kəndə tərəf qaçmadıq ki, ermənilər kənd camaatını qıracaqlar, onun üçün də şum sahəsi vardı, oraya qaçdıq. Qar yağmışdı, yükümüz ağır olduğundan dedik ki, qaçmayaq, öldürsələr, burada ölərik. Amma onlar nədənsə bizi vurmadılar. Bizimlə məzələnib yanımızdan keçdilər. Bu da unudulmaz xatirə idi...

"Onların sonrakı aqibətindən xəbərimiz olmadı..."

Sonra bizi Ağdərənin Umudlu kəndinə apardılar. Orada da cəmi 87 silah vardı. Şirin Mirzəyevə yuxarıdan əmr gəldiyi üçün oranı qorumağa getdik. Ordakı silahlar da bizim balansımıza keçdi. Bu kənd də hər tərəfdən erməni kəndlərinin mühasirəsində idi. Ora ancaq vertolyot gəlirdi. Onu da atəşə tutub vururdular. Orada olan əsgərlər silahlarını bizə təhvil vermək istəmirdilər. Çünki onların komandasında bir əsgəri ermənilər şəhid etmişdilər, işgəncə vermişdilər. Bizsə ordakı uşaqları evlərinə yola salıb, özümüz oranı qorumağı istəyirdik. Amma onlar dedi ki, biz bura səkkiz nəfər gəlmişdik, indi biz qayıtsaq, şəhid dostumuzun ailəsinə nə deyərik? İzn verin, biz də qalaq, şəhid olaq. Bax, belə igidlər var idi o vaxtlar. Beləcə, onlar evlərinə yox, Xocalıya döyüşməyə getdilər. Onların sonrakı aqibətindən xəbərimiz olmadı. Biz burada o qədər ağır vəziyyətdə idik ki, yeməyimiz belə yox idi. Olanda da yeməyə vaxtımız olmurdu. Mənim günlərlə səngərdən çıxmadığım vaxtlar olub. Ermənilər orda elə güclüydü ki, səngərdən çıxanı vururdular. Mən Umudlu kəndində elə xəstələndim, demək olar ki, bir tərəfim qurudu. Hospitalda istədilər ki, məni orduya yarasız yazıb evə buraxsınlar, razı olmadım. Çünki hər gün qohum-qardaş yaralanırdı, şəhid olurdu. Xocalı hadisəsi də o vaxt baş verdi. Mən bunun travmasını yaşayırdım!

"...ermənilər indi Yevlaxda oturmuşdular"

- Yenidən döyüşə getdiniz yəni...

- Hospitaldan qayıtdım, Rəhim Qazıyevin əmisi oğlu Məmməd Qazıyevin batalyonuna yazıldım. Oraya Sumqayıtdan iki maşın əsgər gətirmişdilər. Biz orda 400 əsgər idik. Gecə Mərzili istiqamətində "karyer" deyilən yerə girdik. Səhər biz ordan çıxanda ermənilər çıxanı biçirdilər. Çoxlu yaralımız oldu, səkkiz əsgər yoldaşımızın meyiti orda qaldı. Onlar yuxarıda idilər, biz isə düzənlikdə. Amma elə vururdular ki, bizimkiləri, bir də görürdün, kiminsə qolu sənin üstünə düşdü. Bölük komandirimiz də orada şəhid oldu. Mən onların bəzilərini ordan çıxara bildim. Sonra Tahir adlı bir əsgərimizi vurdular, tikə-tikə olmuşdu. Bu döyüşlərin birində – Ağdamda idi, deyəsən – ermənilər, az qalırdı, səngərlərimizə girsinlər. Bizim əsgərlərdən biri əsir düşməsin deyə, özünü partlatdı. Bu xatirə deyil, bu, bizim faciəmiz idi! Bunu necə unudum mən? Tapşırıq var idi ki, həmin ərazini düşməndən təmizləməliyik. Var gücümüzü toplayıb döyüşdük və oranı aldıq. Ermənilərin demək olar ki, hamısı sərxoş idi. Bu da xeyrimizə oldu və erməniləri leş kimi qırdıq. Özümü də 20-ə yaxın şəhid verdik. Əgər həmin döyüşdə bizi ermənilər yensəydilər, indi Yevlaxda oturmuşdular. Amma biz orada qəhrəmanlıq edib, qalib gəldik. Bu döyüşlərdə Şirin Mirzəyev Napoleon kimi bizimlə yatırdı. Ordunun quruculuğunda ona borcluyduq. Bizdə çoxlu xanımlar da döyüşürdü, onlar əsl qəhrəman idilər. Onlardan rəhmətlik Sevil Abbasov, Mərziyyə, Solmaz xanım… Çox idilər unutmuşam adlarını, biz onlarla bacımız kimi davranırdıq, onlar elə kişi kimi idilər. Bir-birimizə "qaqa" deyirdik. Onlar irəlidə gedirdi, bizim kişi əsgərlər də onlara baxıb, utanıb qaçmırdılar. Bizdə snayper Nərminə, kəşfiyyatçı Diləfruz vardı. Mən onların timsalında əsil qəhrəman Azərbaycan qadınını gördüm. Hospitalda da xanımlar çox idi. Onlara ömür boyu minnətdaram... Elə döyüşlərimiz olub ki, Şirin Mirzəyevin taktikasıyla, sadəcə, avtomatla iki saata Naxçıvaniki almışdıq.

Yox oldu, toza çevrildi...

- Qarakənd istiqamətində gedən döyüşlərdə yanımda bir əsgər vardı. Döyüş vaxtı tankla onu necə vurdularsa, oğlan yox oldu, sanki toza çevrildi. Ölənlərimiz çox idi, düzü. Bilirsiz, o vaxtı yoldan tutulan adamla döyüş qazanmaq olmazdı, amma elə oğlanlar vardı ki, institutu atıb gəlirdilər. Biz orduya başqa ruhda getmişdik. Deyirdik ki, dılğır erməniləri qovacağıq və buna əmin idik. İndi məni ən çox ağrıdan və düşündürən budur: Necə oldu ki, biz uduzduq, o torpaqlar işğal olundu...

O, əsl döyüşçü idi

- Deyirsiniz, jurnalist Rey Kərimoğlu da sizinlə olub...

- Hə, Rey də bizimlə idi. Soruşsanız, deyəcək, dəhşətli səhnələr baş verirdi. Könüllü döyüşə gələn uşaqlar geri qaçmağa belə utanırdılar. İndi jurnalist kimi tanıdığımız Rey Kərimoğlu əsil döyüşçü idi. O da çox qəhrəmanlıqlar edib. Reylə orta məktəbdə oxumuşuq. Uşaqlıqdan savadlı, ağıllı idi, amma sonra döyüşlərdə də özünü göstərdi. Sonra Rey kəşfiyyata getdi. Bizim sonuncu döyüşümüz Ağdamın Kökəltmə əməliyyatında oldu. Mən "Qiyaslı batalyonu"nda idim. Bizə səhər tezdən xəbər gəldi ki, ermənilər hücuma keçirlər. Biz ordan getdik "Kökəltmə" deyilən yerə. Bizim texnikamız çox zəif idi. Onlar bizim kimi gözübağlı yox, taktikayla girirdilər döyüşə. Biz isə texnikamız yox idi deyə döyüşə, necə gəldi, girirdik. Həm tank idik, həm silah idik, həm də canlı əsgər... Orda bizim bir snayperimiz vardı, çıxan ermənini vururdu, ara vermədən qırırdı onları.

- Döyüşün nəticəsi necə oldu?

- Ermənilər böyük tələfat verib geri çəkildilər. Həmin döyüşdə biz də 60 şəhid verdik. Ən mərd oğlanlarımız getdi o döyüşdə. Amma döyüş bizim xeyirimizə başa çatdı. Ən faciəvi hal o idi ki, səngərdən qaçan əsgərlər sonra gəlib özlərini elə apardılar, guya qəhrəman bunlar imiş. Biz heç yada düşmədik.

1991-ci ildən 1996-cı ilədək bir nəfər də tanınmış adam yanımıza gəlmədi. Amma imkanlı adamlar vardı, ora gəlib deyirdilər ki, sizin qeyrətiniz, silahınız ürəyinizdir, bizim də pulumuz. Siz döyüşün, biz qorxuruq, amma pulumuzla sizə nə lazımdırsa, edəcəyik. Bunu açıq-açıq deyirdilər, amma ailələrimizə bir manat da kömək etmirdi kimsə. Onsuz da biz oraya vətən torpağı üçün getmişdik. Qarşılıq gözləmirdik... Nə bilim e, çox faciələr yaşaqdıq, çox...

Mən döyüşdə olanda bir uşağım baxımsızlıqdan öldü

- Davam edin...

- 1996-cı ildə tərxis olundum, atəşkəs elan olunmuşdu. Bu gün isə ayda, sadəcə, 47 manat veteran pulu alıram, iynə-dərmanla yaşayıram. Qardaşım da ölüm ayağındadır. O da iynə-dərmanla yaşayır. Ailəliyəm, iki övladım var. Bir övladım da mən döyüşəndə tələf oldu, baxımsızlıqdan öldü. Mən bu müharibədən şikəst qayıtdım. İndi ustalıq edib, ailəmi dolandırıram. Əgər sabah döyüş başlasa, birinci mən gedərəm döyüşməyə. Bizim bu dəqiqə 85 min veteranımız var, amma bu rəqəmin yarısıyla biz Ermənistanı alarıq, texnikamız bu dəqiqə yüksək səviyyədədir. Əgər indiki silah, texnika, nizam-intizam onda olsaydı, ermənilər bizə qalib gələ bilməzdilər. Bəlkə də, Qərbi Azərbaycana qədər gedib çıxardıq. Bu günsə ermənilər bizim ata-anamızın qəbrinin üstündə donuz otarırlar.

Bu bizim yarımçıq qalan döyüşümüzdür...

- Sizcə, nə etməliyik?

- Müharibə! Bunun tək yolu müharibədir! Mən cavanlara qıymıram, müharibə başlasın, biz veteranlar gedək döyüşək, Qarabağı xilas edək! Ən böyük arzum ayaqyalın öz kəndimə getməkdir. Və sizi əmin edim ki, bu gün müharibə başlasa, biz qalib gələcəyik. İndi bir hərbi hissəmizdə olan texnika onda bütün cəbhədə olan döyüşçülərimzdə yox idi. Bir də onda satqınlar da çox idi. Nə deyim e, çox danışmaq olar bu haqda. Amma məni Qarabağın azadlığı düşündürür, çünki bu bizim yarımçıq qalan döyşümüzdür. Bu döyüşü tamamlamaq, başa çatdırmaq və qələbə qazanmaq üçün bircə yol var: Müharibə!..

- Sağ olun, Rəhman bəy, müsahibəyə görə...

- Əslində, mən sizə təşəkkür edirəm ki, bizi xatırlayırsız.