Zakir Məmməd Qubanın Hacıhüseynli kəndində yaşayır. Şair və tənqidçi kimi tanınır, R. Rza adına beynəlxalq ədəbi mükafat laureatı, dörd kitab müəllifidir. Ə. Salahzadə, R. Rövşən, R. Qusarçaylı, M. Soltan, S. Şəkərli, Q. Nəcəfzadə və onlarca başqa müəlliflərin yaradıcılığı haqqında yazdığı məqalələr oxucu marağına səbəb olub.

Lazımsız, milləti hörmətdən salan adətlər

- İndi Qubanın gözəl vaxtıdır, sinəniz ürəyinizə dar olmur ki? - soruşuram.

- Qardaş, qoymuruq ürək sıxılsın, çıxarırıq genişliyə, - deyə cavab verir.

- Ürəyin geniş olması başağrısı gətirmir?

- Əksinə, genişlik ağrıları kəsir. Ürək damarlarında genişlik spazmı aradan götürür.

- Son vaxtlar qəzəbli olmanız müşahidə olunur, nə olub? "Hər kimsənsə yaltaqşünaslıqla və sabunşünaslıqla məşğul olma. Bu, şəxsiyyətə yaraşmaz", - yazmısız. Kimdir "şəxsiyyət vəsiqəsini" itirən?

- Deyərlər, sözü at, yiyəsi götürər. Baxırsan, az-çox savadı, yazmaq qabiliyyəti var, ancaq mövqeyi yoxdur. Yaxud nə ətdi, nə balıq. Sənətdə olduğu kimi "şəxsiyyət vəsiqəsi gəzdirərkən də" prinsipsizlik bəyənilməyə layiq ola bilməz.

- Yanlış olduğunuz vaxtlar çoxmu olub? "Vaxtımın bir hissəsi daxil edildiyim qruplardan çıxmağa sərf olunur". Giriş, qəbul etmək, imtinadan çoxmu asandır?

- Çox olub və olur. Bizim ölkəmizin nefti bol olsa da, qıt, defisit dəyərləri çoxdur. Biz vaxta hörmət etmirik. Köhnə sovet zamanında olduğu kimi yenə də iclas və toplantılara elan edildiyi vaxtdan yarım saat gec başlarıq. İngilis deyir ki, vaxt qızıldır. Əslində, ən böyük sərvət vaxtdır, zamandır. Fikir versək, görərik ki, bu cəmiyyətdə nəinki saniyələrin, dəqiqələrin, hətta saatın, günün, ayın, ilin qədri bilinmir. Bir yerə vaxt təyin edərkən rast gəlməmişəm ki, yazsınlar, məsələn, saat 10:15, 12:20 və s. Biz ya on tamamda, ya da onun yarısında bir işə başlayırıq. Mən tərəfdarıyam ki, yazılsın, tutaq ki, toy başlayır 17:50-də və s. Belə yaşaya bilsək, əcnəbilər bizə daha çox maraq göstərər və mədəni xalq hesab edərlər. Mənim də vaxtı fövt eləmək baxımından səhvlərim çoxdur. Xeyir-şər məclislərində yerli-yersiz ləngimək əsil faciədir. Vəfat etmiş adamın dəfnində iştirak edirsən, amma bununla adamdan əl çəkmirlər. Gərək aylarla müxtəlif məclislərdə gedib iştirak edəsən. Həyatımızda lazımsız, hətta milləti hörmətdən salan adətlər çoxdur.

Çoxları mənə gülsələr də...

- Zakir bəy, müəllim kimi uğurlarınız çoxdur, dediniz, şagirdlərinizin uğurları və sair. Bəs şair olaraq, tənqidçi olaraq nələri ürəyinizdən keçirmisiniz və hələ də ürəyinizdən tikan çıxarılmayıb?

- Doğrusu, uğur barədə heç vaxt düşünmürəm, sadəcə, həyatımdan razı qalmağım, ya narazılığım ola bilər. Hər adamın, o cümlədən, yazarın da ömrü birqütblü ola bilməz. Hesab edirəm ki, insanın gündəlik həyatı da yeniliklərlə zəngin olmalıdır. Hər sahədə yenini axtarmağa, dəstəkləməyə səy göstərmişəm. Bir misal çəkim, 2006-cı ildə Bakı aeroportuna gətirilib satış üçün qoyulan iki tonluq dərman çiləyici müasir cihazı Quba rayonuna ilk dəfə mən gətirmişəm və şəxsi təsərrüfat işlərində ondan istifadə etməyə başlamışam. Çoxları onda mənə gülsələr də, mən də onlara gülürdüm. Aradan bir qədər vaxt keçdi, indi kənd təsərrüfatında hamı yeni texnologiyadan bəhrələnir. Tənqid və şeir yaradıcılığı da belədir. Çalışıram ki, üslubumu yeniləşdirim, kəmiyyətə deyil, mətnin keyfiyyətinə çox diqqət ayıra bilim. Daha çox maraq dairəmə daxil ola biləcək mətnin üzərində iş aparmağa üstünlük verirəm. Mirzə Cəlilin "...əhvalatlar"ı çox qiymətli nəsr nümunəsidir. Onun üzərində işləyirəm. Çağdaş ədəbi prosesi əks etdirən icmal xarakterli yazıların faydalı ola biləcəyini düşünürəm və bu sahədə çoxlu qeydlərim var. Hazırda iki-üç kitablıq materialı çapa vermək barədə də düşünürəm. Bu kitablar şeir və tənqidi məqalələrdən ibarət olmalıdır. Feysbuk materiallarından ibarət kitabı çap etdirmək də, zənnimcə, çoxlarının arzusudur.

- Yaradıcılığınızda "gözlərinizin yol çəkdiyi vaxtlara" da təsadüf olunur. Sizi hansı xatirələriniz daha çox "narahat edir"?

- Biz sovet dövrünü yaşamış insanlarıq. O illəri təkcə gənclik xatirəsi olaraq deyil, bütöv halda, həyat tərzi kimi, bugünkü sosial-siyasi dəyərlərlə müqayisədə xatırlamaqdan zövq alıram. Təhlil edirəm və yazıram ki, "bu dünyaya kim gəlibsə, aldadıb yola salıblar".

Ədəbiyyatda sıxlıq

- Bəs bir ədəbiyyat müəllimi və yazar olaraq, ədəbiyyatımız necə nəfəs alır?

- İndi yazıb-pozan çoxdur. Əli qələm tutan yazır. Allah kömək olsun. Çox istedadlı gənc və gənc olmayan yazarlarla çiyin-çiyinə zəif qələmi olan "N"qədər şair və yazıçı çalışır. Ədəbiyyatda sıxlıq Bakının küçələri kimidir. Kimin özündən sonra nə qoyacağını zaman göstərəcək. Ancaq bir tərəfdən də qələm bolluğunu yaxşı hal hesab edirəm. Çünki hər sahədə olduğu kimi ədəbi aləmdə də inhisarçılıq etmək istəyənlər var. Ədəbi axın güclü olanda yeni təfəkkürlə işləyən qeyri-adi bacarığı olan on altı, on səkkiz yaşlı gənclər meydana çıxır ki, onlar gələcəyin qarantına çevrilirlər. Bir növ, cəmiyyətə mesajdı ki, ədəbiyyat kimlərinsə boyuna biçilməyib. Biz bu hadisənin adını ədəbi proses qoymuşuq. Proses gedirsə, ədəbiyyat yaxşı nəfəs alır.

Söyüşcül nəslin bəzi nümayəndələri

- Zakir bəy, əvvəllər yazarlarımız arasında qruplaşmalar qabarıq görünürdü, son vaxtlar ədəbi mühitdə bir qədər loyallıq hiss olunur. Gənclər yaşlıları söymür, təhqir etmirlər. Sizcə nə olub, söyüşkən nəsil özlərindən sonra gələnlərin hücumunu hiss edib səngiməyib ki?

- O dalaşqan gənclər daha böyüyüb müdrikləşiblər. Özləri də hərdən bunu etiraf edirlər. İndiki gənclik isə həm loyallığı, həm də sivil davranışları ilə seçilir. Onlar dedi-qoduya, şouya meyilli deyillər. Təəssüf ki, həmin söyüşcül nəslin bəzi nümayəndələri yenə cığallıqlarını davam etdirirlər. Ədəbiyyat mübahisələri bəzən öz məcrasını dəyişib şəxsi ədavətə çevrilir, qələm sahibləri qələmi unudub, yabaya əl atırlar. Kim nə edirsə, hamı görür, anlayır.

Ədəbi qrupların olması ədəbi prosesin əlamətlərindən, bəlkə də, şərtlərindən biridir. Elə qruplar da var ki, orada insanları ədəbiyyat maraqlarından daha çox şəxsi maraqlar birləşdirir. Onlar bəzi hallarda qoçu dəstələrini xatırladır.

- Çarpışmalar, didişmələr ədəbiyyata müsbət nəyisə vəd edirmi?

- Çarpışmaları yüksək ədəbi dəyərlər uğrunda fəaliyyət kimi, ədəbi rəqabət mühitinin güclü olması kimi başa düşmək lazımdır. Yazıçı və şairlər bir-biri ilə didişirlərsə, bir-birini təhqir edirlərsə, bunun ədəbiyyata dəxli yoxdur.

- Quba bütün dövrlərdə ədəbi mühitdə fərqlənib. Bu gün necədir? Ramiz, Siz, Tofiq Nurəli rahat nəfəs ala bilərmi ki, gənclər estafeti davam etdirəcək?

- Qubada A. Bakıxanov tərəfindən yaradılmış "Gülüstan" ədəbi məclisi bu gün də fəaliyyət göstərir. R. Qusarçaylının rəhbərliyi ilə 1993-cü ildə "Ay işığı" ədəbi məclisi təsis edilmiş, ayda bir dəfə bölgə yazarları bir yerə yığışıb müzakirələr aparırlar. Bununla belə, bir reallığı qəbul etməliyik ki, internetin sayəsində ədəbi mühit anlayışı indi öz məzmununu dəyişib. Fikrimcə, bu gün Bakı ədəbi mühiti haqda da danışmaq dəbdə deyil. Bir neçə il əvvəl tanınmayan şair və yazıçını indi Azərbaycanın hər yerində tanıyırlar. Hazırda sosial şəbəkələrdə toplaşmış bircə ədəbi mühit var. Bir vaxtlar yazmaq və tanınmaq üçün paytaxtda yaşamaq mühüm şərt sayılırdı. Çağdaş dövrdə Feysbukda olmamaq ədəbi mühitdən kənarda qalmaq deməkdir. Baxın, Bakı şəhərində keçirilən ədəbiyyat tədbirlərindən anındaca informasiyanı Feysbuk vasitəsilə əldə etmək mümkündür. Ona görə də, düşünürəm ki, daha Quba ədəbi mühiti də yoxdur.