Mən 10 saylı CÇM-ə etap olunanda, müəssisəsinin "polejeniya"sına (vəziyyətinə) tərtərli Vaqif baxırdı. Sadə və üzügülər birisi idi. Oğru adını almasa da, avtoritet titulunu daşıyırdı.

Doğrusu, bu adamın belə həlim xasiyyətli olması, cinayətkar aləmlə bacara bilməsinə məndə şübhə də yaratmışdı. Bəstəboy, yeriyəndə sol əlini sinəsi boyu qaldıran, sağ əlini isə irəli-geri hərəkət etdirən Vaqifin söz sahibi olması ona diqqətimi artırmışdı. Maraqlı olan o idi ki, Cəzaçəkmə müəssisəsində daha ötkəm, dikbaş, qorxu-ürkü bilməyən dustaqlar vardı. Amma onların Vaqiflə hesablaşdığını da nəzərdən qaçırmırdım. Elə buna görə də məqam gəzirdim ki, onunla həmsöhbət olam.

Vaiqf "promzonda" ayrıca otaqda, Ceyranbatan bələdiyyəsinin Alı adlı üzvü ilə bir otaqda qalırdı. "Xata"larında soyuducu, elektrik sobası, xüsusi zövq və ustalıqla hazırlanmış stol və nərd vardı. Nərd oynamağı sevirdi və çox vaxt da uduzurdu.

Malış Vaqif

Vaqifin türmə ləqəbi "Malış" idi. Ona bu adı hələ yeniyetmə vaxtlarında cinayət aləminə qədəm qoyarkən "qocalar" veribmiş.

Malışla ilk ünsiyyətim salyanlı Müşfiqlə zər atdığımız zaman yaranan mübahisəyə onun aydınlıq gətirdiyi vaxt olmuşdu. Malış bizim oynadığımız "qumara" kənardan baxırdı və Müşfiq mənim zər tutduğumu deyib uduzduğu bir blok "Vest" siqaretini vermək istəməyəndə:

- Müşfiq, uduzubsan, cığallıq etmə, - demişdi.

Udduğum bir blok siqaretin 2 qutusunu Malışa göstərib, "bunu nə edim", - demişdim. O:

- Əhlinizdə "bedalaqa" varsa, onlara ver, - demişdi.

Türmə qanunlarına görə qumarda udulan pulun 20 faizi "qaraya" – yəni türmənin gizlin xəzinəsinə toplanır və ehtiyacı olanlara paylanırdı. Bunun üçün bir cib dəftərçəsinə - "tarsovka" deyilən hesabat kitabçasında qeydlər aparılardı.

O bu dünyanın adamı deyil

Həmin gün Malışla söhbətimiz uzun çəkdi. Yaxından tanış olduq. O, oğru aləminin adamlarından fərqli olaraq danışmağı xoşlayırdı. Onunla mütəmadi etdiyimiz söhbət bir hadisədən sonra daha da tez-tez oldu. Bir dəfə dustaqlardan biri təcili mənə yaxınlaşdı:

- Faiq, səni Malış görüş yerində gözləyir, tez get.

Sən demə, onun görüşünə gələnlər - əslən Füzuli rayonundan olan Elşən adlı qonşum (o, Ümid partiyasının funksioneridir və bu gün də ordadır) və Tərtərdən olan Müsavat partiyasının üzvü Oqtay (Oqtay sonradan siyasi dustaq kimi həbs olunub 10 saylı CÇM-ə gəlmişdi) sözarası məni ona tapşırıblar:

- O, "bu dünyanın" adamı deyil, şairdir, gözün üstündə olsun.

Mən görüş yerinə gəldikdə Vaqif məni görən kimi:

- Şairi tanıyıram, onu tapşırmağa ehtiyac yoxdur. O özünü-sözünü bilir və çoxlarını da himayə edir, - dedi.

Söz və yumruq sahibi

Bu ikinci tanışlıqdan sonra Vaqiflə tez-tez görüşərdik. O, "zon"un həyətini gəzib dustaqların problemləri ilə maraqlandıqdan sonra tibb məntəqəsinə gələrdi. Onunla nərd oynayardıq. Sonra çay süfrəsi arxasında onun macəralarına qulaq asardım. Macəra deyəndə ki, Vaqifə keçmişi ilə bağlı suallar verirdim, o da ötənlərini yada salır, bu sualların ətrafında gəzişirdi.

Vaqif deyirdi ki, gənc yaşlarından Sibirə gedib. Novosibirskdə yaşayıb. O, tərəflərin vəziyyətinə nəzarət edən qardaşların yanında olub. Daha doğrusu, onun bazarlarda və başqa sahədə çalışan həmyerlilərimizin haqlarını qorxub-çəkinmədən müdafiə etməsi diqqət çəkib. Tez bir zamanda ona kömək üçün müraciət edənlərin sayı artıb. O da çalışıb söz ilə, alınmayanda isə yumruğu ilə haqqın tərəfində dayansın.

İşsizlikdən iş axtarmaq

Bir dəfə ondan soruşmuşdum:

- Malış, sənin işinin adı nə idi? Reketlik edirdin?

O, soyuq havalarda daima başında gəzdirdiyi bahalı kepkasını gözünün üstündən yuxarı qaldırıb sualıma gülümsəyərək cavab vermişdi:

- Şair, bizim işimizin adı işsizlikdən özümüzə iş axtarmaq idi. Buna "reketlik" demək düz olmazdı. Bazarlardan haqq yığırdıq, bu. düzdür. Amma yığdığımız o haqq bizə qalmırdı. İçəriyə - qazamata göndərirdik. İstəyirdik yaxşı oğlanlar, qardaşlar ac qalmasın, ehtiyacları ödənsin.

- Kim isə kiminsə malını, mülkünü oğurlayıb, yaxud başqa cinayət törədib, adam öldürüb, zorakılıq edib həbs olunub. Bu tərəfdən də kasıb bir adam, tərəvəzini gətirib çıxarıb bazarda satır ki, ailəsinə güzəran yaratsın, sizlər də ondan haqq alıb həmin cinayətkara verirdiniz. Axı bu, düzgün deyil...

Belə hallarda Vaqif mənimlə razılaşmırdı:

- Hər kəsin bir alın yazısı var. Heç kəs buradan, "içəri" düşməkdən sığortalanmayıb. Elə səni götürək, ağlına gələrdi ki, tutulasan? Bax, sənə qayğı lazımdır, ya yox? Mənim özümü götürək, "qrev" olmasa, bu yetim-yesirlərlə nə edərəm? Ona görə də sən səhvsən. O adamları ki, biz qoruyurduq, onların əmlakı, malı və özləri təhlükəsiz idi, ödəməli idilər. Yoxsa qazandıqları əllərindən çıxardı.

Bu istiqamətdə söhbətimiz çox olardı və hər ikimiz öz fikrimizdə qalardıq. Malış məndən yaşca kiçik olsa da, onun türmədəki yolu böyük idi. Türmə işçilərinin də onunla mehriban və ehtiyatlı dolanmasını çox müşahidə etmişdim. Belə hallarda o özünü qaliblər kimi də göstərirdi. Bu isə mənə doğurdan da xoş gəlmirdi. İstəmirdim ki, onun böyük görünməsində süni, yalançı ştrixlər olsun...

Nazpərinin diqqəti

Bunu özü haqqında danışanda da hiss etmişdim. Bir dəfə ona olan diqqətdən bəhs etdi:

- Novosibirskdən Bakıya uçurduq. Təyyarəyə minik davam edirdi. Bizimkilərin konserti olmuşdu orda. Nazpəri, nə bilim daha kimlər vardı. Onlar da Bakıya qayıdırdı. Demək oturmuşuq, təyyarəyə minən mənə yaxınlaşır, "qədeş, necəsən, qulluğunda duraq" və sair. Bunlar da baxır ki, bu cavan oğlan kimdir ki, hamı ona təzim edir... Hiss etdim ki, Nazpərinin diqqətini çəkmişəm...

Malışa dustaqların arasında münasibət heç də birmənalı deyildi. Bəziləri onun heç də avtoritet olmadığından danışırdı. Onun sadəcə, bazarda haqq yığdığını deyirdilər:

- Böyük "razborkalar", söhbət xırdalamaq, qərar vermək ona aid olmayıb. O, ancaq zorakılıq edərmiş.

Heç 10 saylı Cəza evində də Vaqif "sxodkalar" təşkil etməzdi. O, dustaqların narazı qaldığı məsələlərə yerində qulaq asar və tələsik qərar verərdi. Vaqifdə bir çəkincəklik də hiss etmişdim. Adama elə gəlirdi ki o, cəza evində sayılıb-seçilsə də, bu seçimdən məmnun olsa da, bu, heç də onun ürəyincə deyil. Onun söhbətcil olduğu qədər də qaraqabaq vaxtları olurdu. O, azadlıq arzulayırdı. Daha başqaları kimi, "bura mənim evimdir", deyib, pafosla danışıb, dalda da xiffət edib, bayırdan gələn xəbərlərə uçunub, təskinlik tapmırdı. Ona bu barədə sual da vermişdim:

Səksəkədə yaşamaq

- Vaqif, Allah qoysa, bu günlərdə azadlığa çıxacaqsan. Sonradan bura üçün darıxmazsan ki?

Bahalı kepkasını gözünün üstündən alnına doğru qaldırıb:

- Şair, sən necə düşünürsən?

- Mən evimdən, balalarımdan ötrü darıxıram. Mənim çöldə yuvam var, uşaqlarım...

Sözümü kəsmişdi:

- Mənim çöldə evim yoxdur. Bura da mənim evim deyil. Mən çöldə də burdakı kimi yaşamışam. Subayam. Bilirsən, səksəkədə yaşamaq çox pisdir. Çıxacam "çölə", amma bizim bir ayağımız elə burdadır. Hara getsək, nəzarətdə olacağıq. Kim bilir, bəlkə də biz buradan çıxandan sonra heç görüşmədik də. Amma xatırlayacağıq bir-birimizi... Çöldə olmağın dadı başqadır, şair! Sən çıxandan sonra bunu daha yaxşı biləcəksən...

Zorun qarşısına zorla çıxmışıq

Həmin gün Vaqiflə çox söhbət etdik. Özünə deməsəm də, içimdə ona yazıqlığım da gəldi. O, hər kəs kimi ola bilməmişdi. Bu, mümkün də deyildi. Onun kiminsə qarşısında boyun əymək fikri olmaması və həyatını başqa cür qura bilməməsi onu kriminal dəstəyə gətirib çıxarmışdı. Özünün etirafı idi:

- Sənə deyirəm, inan, bu yolun yolçularının da çoxu bu fikirdədir. Amma etiraf etməzlər. Haqsız işlər çox olub. Başqa çıxış yolumuz olmayıb, qanuna, vəzifələrinə, səlahiyyətlərinə söykənib zorakılıq edənlərlə qanunun bizə də verdiyi imtiyazdan yararlana bilməmişik. Zorun qarşısına zorla çıxmışıq. Oğurluq, basqın, qətl törədənlər bax o cür insanlar olub. Heç kəs istəməzdi bu həyatı yaşasın. Məcbur ediliblər...

Malışın verə bilmədiyi hesabat...

...Cəza Müəssisəsində söz-söhbət gəzirdi ki, qanuni oğru Masallı Mamed bura gəlir. Dustaqlar onu da deyirdi ki, Malış bu gəlişə sevinmir. O, Mamedə hesabat verməlidir. Mən bilmirdim bu hesabat nədir və nədən ibarətdir. Vaqif mənimlə söhbətində Masallı Mamed zona gəlməmiş bir neçə dəfə günlərin gec ötməsini dilinə gətirmişdi. O, azadlığa Mamed zona gəlməmiş çıxdı.

Malış azadlığa çıxacağı gündən 3 ay qabaq vəziyyətə baxmaqdan imtina etmişdi. O, mən avtoritetəm, deyirdi, polojeniyaya isə "zon" başsız qalmasın deyə baxırdım, - demişdi. "Zon"da isə vəziyyətə baxmağı heç kəs boynuna götürmürdü. Vaqif azadlığa çıxacağı günün axşamı Füzulidən olan, müxtəlif vəzifələrdə çalışmış, sovxoz direktoru olmuş, vergidən yayınma ilə həbs olunmuş "Çoban" ayamalı adamı öz yerinə təyin etmişdi. Ondan bir müddət əvvəl isə Tural adlı bir gənc "stremlyaqanı" "polojenets" təyin etmişdilər. Tural bu vəzifə ilə özünü yandırmış və "raskrutka" olunaraq "krıtıya" göndərilmişdi. Ramiz də Mamed zona girməzdən qabaq xeyli xərc çəkərək cəza növünü dəyişdirib Məntəqə tipli Cəza Müəssisəsinə göndərilmişdi.

O, avtoritet deyildi

Masallı Mamed bir dəfə dustaqlarla söhbət edərkən Malışın ünvanına xoş olmayan sözlər deyibmiş:

- O, avtoritet deyildi. Vəziyyətə baxa bilməzdi. Onun gizlin yerində "şram" olub. Ona xəbər göndərmişdim. "Zon"u pis günə qoymuşdu. "Bespredel"lik baş alıb gedirdi...

Mən Malışın azadlığa çıxmasından bir il ötəndən sonra Kiyevdə öldürülməsi haqda xəbəri eşidəndə artıq 2 ildən çox idi "çöldə" ara-sıra onu xatırlayırdım - o mənimçün düz bir il artıq yaşamışdı...