Salam bəyin publisistikası mənim üçün bir az maraqsız görünür...

Seymur Baycan primitiv yazıçıdır...

Şərifin publisistikası bərbaddır…

Pərviz Cəbrayıl indiki məqamda mənim yazıçım deyil...

Səlim Babullaoğlu daha çox kübar şairdir...

Bu ədəbiyyat layihəsində Azərbaycan yazarlarını yox, oxucularını işıqlandıracağıq. Məqsədimiz həm də iddialı yazarların oxucularının intellektual kimlik və səviyyəsindən yola çıxaraq həmin yazarların çəkisini müəyyənləşdirməkdir.

Layihədə hər dəfəsində beş yazarın seçdiyi bir neçə favorit oxucusu arasından birini özləri ilə müəyyənləşdirib, beləcə, beş oxucu arasında sevimli yazarlarının yaradıcılığı üstündə polemika açacağıq.

Qeyd edək ki, müzakirə virtual ("facebook") gedir və seçilmiş oxucuların nöqtə-vergülünə demək olar ki, toxunmuruq.

İlk beşlikdəki yazar və oxucular bunlardır:

Salam Sarvan - Zəminə Məmmədova

Pərviz Cəbrayıl - Etibar Salmanlı

Səlim Babullaoğlu - Mübariz Rəfiyev

Şərif Ağayar - Zaur Xudiyev

Seymur Baycan - Rüstəm Məmmədov

Moderator (Sona Yaqubova):

- Hər kəs burda? Deyəsən Zəminədən başqa hamı onlayndı. Xanımlar həmişə bir dəqiqə də olsa mütləq gecikməlidir. Çox vaxt da qəsdən, gözlətmək xətrinə. Ay xanımlar, tərgidin də bu adətinizi. Görmədiz, Adəmlə-Həvva məsələsində Həvva nənəmiz bir balaca gecikdi deyə, dünyanı kişilərin işğalından xilas edə bilmirik?!

Z.M.:

- Gəldim.

Moderator:

- Hər kəs burda olduğuna görə başlaya bilərik. Getdik. Mən, sadəcə, söhbəti başladıb bir də icazənizlə müzakirəyə arada bir balaca istiqamət verməyə çalışacam. İlk olaraq, hər kəs oxucusu olduğu yazarın kimliyini açıqlasın və niyə məhz həmin yazarın oxucusuna çevrilmə səbəblərini qeyd etsin.

M.R.: - Səlim Babullaoğlu. Səmimilik+intellekt.

Z.X.: - Mən bu gün Şərif Ağayarın oxucusu kimi danışacam. Şərifin yazılarındakı həyatilik və realizmdir məni cəlb edən. Şərifdən ilk "Kərpickəsən kişinin dastanı"nı oxumuşam, ondan sonra çəkib məni onun yaradıcılığı. Şərif həyatın içindən yazır. Gördüklərini, bildiklərini, hamımızın bildiklərimizi bizə elə tərzdə çatdırır ki, onu oxumaqdan başqa çarəmiz qalmır.

E.S.: - Mən Pərviz Cəbrayılı müntəzəm oxuyuram. Pərvizin səmimiliyi mənim üçün əsas faktordur. Bizim bir çox yazarlarımız yaxşı romanlar, hekayələr-filan yaza bilərlər. Çoxunun publisistikası bərbad gündədir. Pərvizin isə belə bir problemi yoxdur.

Z.M.: - Salam Sarvan. Hər şeyə ironik yanaşma, pafosdan uzaq olma və fərqli yanaşma məni illərdi Salam Sarvan sözünün sehrinə salıb. Və bu onun oxucusuna da siraət edir, Salamın oxucusu özu də hiss etmədən aqressiyadan uzaqlaşır. Sözün ifadə imkanlarından ən gözəl istifadə edən şairdir. Salam sözü hansı tərəfə istəsə, böyük ustalıqla o tərəfə də çəkə bilir.

R.M.: - Mən Seymurun oxucusuyam və məncə Seymur bizim çağdaş ədəbiyyatın ən seçkin, ən səmimi, geniş ədəbi mutaliəyə sahib yazarıdı. Bu insan canıyla, qanıyla, təpədən dırnağa yazıçıdı. Onda böyük yazıçılara xas olan əzabkeşlik var, onun daxilində bir əzabkeş yatır. Başqa heç bir müasir yazarımızda bunu hiss etməmişəm. Digərləri daha çox ədəbi "priyom"lardan istifadə edirlər. Seymur isə içdən yazır, necədisə onu yazır, nədisə özüdü, özünü yazır. O səhv edə bilər, amma saxtakarlıq, riyakarlıq etmir və nədənsə mənə elə gəlir ki, o yazmasa ölər, maddi baxımdan yox, mənən məhv olar. Çəkdiyi əzablar onu öldürər. Yəni bu cəhətlər böyuk yazıçılarda olub, Seymurda da var.

Z.X.: - Mən belə düşünmürəm ki, Şərifin publisistikası bərbad gündədir. Əksinə, Şərif Ağayar adətən öz yazılarında elə mövzulara toxunur ki, o mövzu ətrafında hətta geniş roman da yazmaq olar. Ancaq həcmcə olduqca kiçik olan köşədə belə Şərif öz fikirlərini açıb oxucuya çatdıra bilir.

E.S.: - Şərifi mən də oxuyuram, "Haramı" romanını da, "Xanim T" əsərini də oxumuşam və mən demədim ki, Şərifin publisistikası bərbaddır. Şərifin yazıları əsasən kənd həyatı, ümumi həyat və insanların davranışları əsasında qurulur. Pərvizdə isə tamam fərqlidir. Biz hər halda Pərvizlə Şərifi bir edə bilmərik. Hər ikisi fərqli-fərqli yazarlardır.

R.M.: - Siz Şərif Agayar haqqında danışırsız, dostlar, deyim ki, Şərif bəyin bir kitabını oxuyurdum, yarıda qaldı. Çəkmədi məni, heç cür zövq ala bilmədim. Bilmədim nə demək istəyir?! Tuta bilmədim istəyini. Bir yazıçının "Mən buyam, istəyim də budur"u hiss olunmadı. "Aftafalı antrakt"dan danışıram.

M.R.: - Səlim Babullaoğlu, məncə, daha çox kübar şairdi. Onu ancaq ondan əvvəlki Azərbaycan poeziyasına bələd olan kəs duya bilər. Hazırlıqlı və intellektual oxucunun şairidi.

Z.M.: - Baxın, Salam Sarvanın yaradıcılığını nəzərdən keçirsək, bir cümlə belə aqressiyaya rast gəlməyəcəyik, amma həqiqəti Salam Sarvan şeiri qədər heç nə aydın ifadə etmir.

Z.X.: - Məsələ burasındadır ki, bu iki yazarın tamam fərqli stilləri var. Ümumiyyətlə, məncə, yazarın oxucuya çatdırmaq istədiyi mesajı, həm də çatdırmaq tərzi də önəmlidir. Pərviz bəyin yazılarının olduqca çətin oxunan olması, bir az artıq fəlsəfə, şəxsi anlamda məni onun oxucusu olmaqdan uzaqlaşdırır. Eyni fikirləri Səlim Babullaoğlu haqqında da deyə bilərəm. Belə deyək də, Pərviz Cəbrayıl indiki məqamda mənim yazıçım deyil. Mənim üçünsə Şəriflə bərabər məsələn, Seymur Baycanı oxumaq daha rahatdı. Salam bəyin publisistikası da maraqlıdır.

E.S.: - Mən Zaur bəy ilə razılaşmıram. Pərvizin hansı yazısında elə ciddi oxunma problemi olub, bir sitat deyə bilsəniz, əla olar. Pərvizin son köşəsi olan "Nəvəmə göz yaşlarımı apararam" yazısında məsələn hansı fəlsəfi, çətin fikir görmüsüz? Pərviz həyatın acı tərəfini yazıb göstərir. Ədəbiyyata girmədən reallığı əks etdirir. Mən Seymuru daimi oxuyuram, ancaq Seymurda son dövrlər eyni, köhnə cümlələri, hətta abzasları yeni yazısında tirajlaması mənim xoşuma gəlmir.

Salam Sarvan mənə Aqşin Yenisey ilə birgə şeiri sevdirən şairdir. Ancaq Salam bəyin publisistikası mənim üçün bir az maraqsız görünür.

Z.X.: - Etibar bəy, Pərviz bəyi bir xeyli zamandır oxumuram. Son yazılarından xəbərim yoxdur. Çətin oxunmaqdan danışırıqsa məsələn , "Öləngi"ni misal çəkmək olar.

E.S.: - Anlayıram, Pərvizin o tip yazıları var. Unutmayaq ki, Pərviz aktual yazardır. Bütünlüklə ölkədə baş verən bütün siyasi, sosial məsələlərə ani, nöqtə yazıları ilə cavab verir. Hər halda unutmayaq, hansı ölkədə yaşayırıq, hansı problemlərlə üz-üzəyik. Unutmamalıyıq axı yazıçı cəmiyyətin güzgüsüdür.

Pərviz romanda elə hadisələri qurub, elə təsvir edir ki, hadisələr sanki adamın gözünün qarşısında baş verir. İnsan özünü hadisələrin , romanın iştirakçısı kimi hiss edir.

M.R.: - Etibar bəy, təsvir hələ heç nə demək deyil. Nə olsun ki, S. Baycanın təsvirləri güclüdür. Amma o nəyi təsvir edir? Yeyib içməyi, boş-boş avaralanmağı...

E.S.: - Mübariz Bəy, mən belə müzakirəyə fikir bildirmirəm. O sizin fikrinizdir.

M.R.: - Təbii ki, hərə öz fikrini bildirir.

R.M.: - Şopenhauer deyirdi ki, əgər bir insan gözəl görünüşə sahibdirsə, ona imkan yaradılsa və qıraqdan təzyiq göstərilməsə, o, böyük məmnuniyyətlə çılpaq gəzər. Çəkinməz, çünki gözəldi. Bu tezisi yaradıcılığa da aid etmək olar. Kim ki, dayaz zəkaya sahibdi, həyatı duymaq uçun kifayət qədər duyumu yoxdur, o yazılarını ibarələrə, təmtəraqlı fikirlərə bürüyəcək ki, əslini gizləsin. Eybəcər insanın təmtəraqlı geyimlərə uz tutmasına bənzər olaraq ancaq aydın zəkalı və istedadli insanın yazdıqları da özü kimi aydın, sadə, səmimi, həyat həqiqətlərilə zəngin olacaq. Seymur Baycan məhz belə yazıçıdı. Çünki onda qəlb var, həssaslıq var. O, çox aydındı.

E.S.: - Mən Rüstəm bəy ilə razılaşmıram. Şərif Ağayarın "Haramı" əsəri mənim üçün son dövrlərin ən şedevr əsərlərindən biridir.

R.M.: - Etibar bəy, "Haramı"nı oxumamışam. Şərif bəy qətiyyən mənim yazıçım deyil. Şərif bəy "Aftafalı antrak" kitabında nə demək istəyirdi, deyə bilərsiz?

E.S.: - Bəy, əsərləri oxumaq fərqlidir. Mən oxuyuram ki, öyrənim. Oxuyuram ki, əsərlərdən nəticələr çıxarım. Axı dedim ki, Seymurun hadisələri təsvirini sevirəm. Və ya Pərvizin "Yad Dildə" əsəri… Seymurun nə demək istədiyini çox rahat şəkildə mən də deyə bilərəm. Siz hekayənin məndən nə deyildiyini istəyirsiz. Əminəm ki, siz də Seymurun "Ət və Ət məhsulları"nda və ya "18.6" əsərində nə demək istədiyini, nə mesaj ötürdüyünü tam deyə bilməzsiz. Estetik zövq o demək deyil ki, mən əsərin hansısa mesaj ötürdüyündən alım. Mən Seymurun həyatiliyini sevirəm.

R.M.: - Etibar bəy, suala cavab verə bilərsizmi? Lütfən. Anlamadığınız və izah etməyə çətinlik çəkdiyiniz bir yazardan hansı estetik zövq alırsız?

Z.X.: - Seymur Baycan yazır, yazdıqlarını, düşüncələrini oxucuya çatdıra bilir, ancaq özü öz yazılarında bəhs etdiyi insan ola bilmir. Əlbəttə, burda kiminsə şəxsi keyfiyyətlərini müzakirə etmirik. Ancaq bəzən bir yazarın oxucuya təsirində o məqam da əsas rol oynayır. Təkcə "Quqark"a görə belə Seymuru yüksək qiymətləndirə bilərəm. Publisistikası və toxunduğu mövzular da çox maraqlı və hədəfi vurandı, ancaq daxili aləmi olduqca ziddiyətlidir. Məncə, Seymur süni əzab görüntüsü yaratmaq istəyir.

R.M.: - Zaur bəy, Seymur Baycanın yazdıqları yalnız onun öz daxilindən şüuraltsından gələnlərdi. Özü necədirsə, məhz elə yazır. Bizim son dərəcə saxtakar və qeyri səmimi bir cəmiyyətimiz üçün belə yazarlar hava-su kimi lazımdı. Publisistikasi da gozəldi. Əbülfəz Elçibəy haqqında yazdığını oxumusuz? Hansı yazarımız "Don Kixot" əsərini bu qədər dərindən duyub, hiss edib, onunla Elçibəy arasında analogiyalar apara bilərdi? Çünki Seymur ədədbiyyatı dərindən duyur. Belə deyək də, ədəbiyyat artıq onu pozub, məhv edib, yenə deyirəm: - O, yazmasa ölər!

M.R.: - Seymur Baycan primitiv yazıçıdı. Onun dünyagörüşü bir müstəvidədi. Onun ambisiyası mətnini üstəliyir, minir.

R.M.: - Seymur Baycan hər şeydən öncə mürəkkəb, ziddiyyətli daxili aləmə sahib biridi, bu yazıçı öncə insan kimi murəkkəbdi. Yazıçı ilk öncə bir fərd kimi maraqlı olmalıdı. Bir oxucu kimi nə Salam Sarvanda, nə Şərif Ağayarda ziddiyyətli əzabkeş bir yaradıcı ruhu hisss etməmişəm.

Z.M.: - Rüstəm bəy, mən də Salam Sarvandakı qədər ziddiyətli və yaradıcılıq ruhunu ondan başqa oxuduğum heç bir yazarda hiss etməmişəm. Salam Sarvan yazıçıların romanla demək istədiyini iki misra ilə ifadə edir.

R.M.: - Zəminə xanım, deyirsiz ki, "Salam Sarvanın bir misrasi romana dəyər", misal çəkə bilərsizmi?

Z.M.: - Ya sök, ya tik, nə fərqi var,

bu daxma düzəlməyəcək.

Gəl, sənə təsəlli verim:

Darıxma, düzəlməyəcək!

Buyurun, bu da misal. Salamın son zamanlar ictimai-sosial mövzularda yazdığı yazıları oxuyub razılaşmamaq olmaz. Hər oxucu bir misrası ilə onun yaradıcılığının təsirinə düşür. Rüstəm bəy, lütfən bizə oxuduğunuz şeirlərdən dərin poetik mənalı bir-iki misra deyin.

R.M.: - Niyə ki, düzəlməyəcək? "Düzəlməyəcək" – bu, nəsə qafiyə kimi göründü Zəminə xanım, axı burda nə poetiklik var? Lütfən səmimi deyin.

Lovğalıq kimi qəbul etməyin, Tomas Eliotda, Hötedən, Şellidən, Bukovskidən, Lermontovdan sevə-sevə şeirlər oxumuşam. Poeziyanı o qədər sevməsəm də, qusura baxmayın, bu misralarda heç bir dərinlik görmürəm. Bu, sadəcə, söz oyunudu. Burda hansısa poetik təfəkkür sezmirəm. Sadəcə, söz oyunu və qafiyəbazlıqdı məncə. Təəssüf ki, poeziyanı o qədər də sevmədiyimdən yadda da saxlamıram. Amma əgər istəsəniz gedib kitblardan sizə hansısa poetik misralar tapıb yazaram.

Z.X.: - Mübariz bəylə təbii ki, razılaşa bilmirəm. "Seymur Baycanın ədəbiyyata dəxli yoxdur" demək, insafsızlıq olar. Hər nə qədər onun publisistikası ədəbi yazılarını üstələsə də, "Quqark" tam bir romandır. "18.6" da kifayət qədər maraqlı bədii əsərdi. Ancaq gəlin etiraf edək ki, təsvir də, bədiilik də, ifadə eləmək bacarığı da Şərifdə bu adını çəkdiyimiz yazarlara nisbətən daha üstün səviyyədədir.

M.R.: - Şərifin mətni gözəldi, masştabı yoxdu. Salam Sarvan stixiyadı, onu bəyənməmək mümkünsüzdü! Məncə, Seymur Baycanla Salam Sarvanı, Pərviz Cəbrayılı, Səlim Babullaoğlunu bir cümlədə işlətmək yolverilməzdi. Çünki Seymurun ədəbiyyata dəxli yoxdur.

R.M.: - Mübariz bəy, Seymur Baycan birinci şəxsin dilindən yazan yazardı. Bu onu Henri Miller, Dovlatov, Bukovski kimi yazarlarla yaxınlaşdırır. Siz postmodern üslubunda yazanlardan dahilik gozləyirsiz? Bizə burda və indi olan həqiqətlər lazımdı. Bir gənc yazar, daxilən azad olmağa can atan, buxovlarsız yaşayan, yaradıcı insan nə duyur, o nə istəyir, bax, budur əsas mövzu. Seymur "Quqark"da millətinə, sevgiyə, dürüstlüyə, insan naqisliyinə, sülhə inamını itirmiş, iztirablar içində boğulan bir yaradıcı insanın hisslərini, yaşadıqlarını təsvir edib. Bunu başqa kim bacarıb çağdaş ədəbiyyatımızda?

M.R.: - Əzizim Rüstəm, mən S.Baycanın bütün əsərlərini oxumuşam. O, qlobal deyil və o öz millətini sevmir.

Z.M.: - Pərviz bəyin şeirlərindən oxumuşam və xoşuma gəlib. Şərif və S.Baycandan da hekayələr oxumuşam.

R.M.: - Mubariz bəy, mən Şərifi bir dəfə oxuya bilmədim, daha heç vaxt da oxuya bilmərəm. Amma siz Seymura primitiv deyirsiz, digər yandan da bütün əsərlərini oxumusuz. Demək ki, o, əslində çəkicidi və həqiqi, autentik bir yazardı. Sizi də cəlb edib.

Moderator: - Sizcə yazarlarınız nə qədər səmimidir? Özləri ilə yaradıcılıqları üst-üstə düşürmü?! Bu barədə sizi bir oxucu kimi xəyalqırıqlığına uğratdıqları olurmu?

M.S.: - Səlim Babullaoğlunun poeziyası mənimçün nə vaxtsa atamın məni əsgərliyə Biləcəridən yola saldığı vaxt mənə dediyi, daha doğrusu, susduğu "söz"dü. Yəni bu qədər səmimi. Səlim Babullaoğlu öz atasıyla, oğluyla - öz kök-budağıyla necə səmimidisə, oxucuyla, öz mətniylə də elədi.

E.S.: - Pərvizin yenə son köşəsini nümunə gətirərək deyirəm ki, Pərvizin, nəvəsinə banan alıb gətirən nənənin hisslərini təsvir edib sonra onu seçki məsələsinə gətirməsi nə qədər səmimi olmasının bir sübutudur.

Z.X.: - Şərif elə yazılarında da, həyatda da, içki masasında da, tədbirdə də hər yerdə dibinə qədər Şərifdi. Heç ummadığın bir məqamda səni kədərləndirə də bilər, heç olmayan yerdən dava da sala bilər, bir kəliməsi ilə adamı mənəvi cəhətdən məhv də edə bilər. Qısacası, Seymurdan fərqli olaraq, Şərif hər yerdə eyni adamdı. Dəyişmir və məni Şərifin oxucusi edən də məhz bu amildir.

R.M.: - Seymur fərdiyyətçi yazardı. Bu onu pessimist ədəbiyyatın yazarlarına yaxınlaşdırır. O, insanların zövqlə geyinməsini istəyir, özu də zövqlə geyinir, mütaliə etməsini istəyir, özü də ciddi mütaliə edir. Məncə, kifayət qədər səmimidi. Sadəcə, o, təbiətcə çox ürkək və çəkingəndir. Bu da hardasa insanlarda onun barəsində ziddiyyətli təsəvvür yaradır.

Z.X.: - Rüstəm bəy, Seymur yazılarında xalqa deyir ki, camaata üstdən aşağı baxmayın, ancaq özü elədir, deyir, sadə olun, özü elə deyil, yazarlara deyir, oxucu ilə çox ünsiyyətdə olun, özü qaçır ünsiyyətdən, olduğunuz kimi görünün deyir, görünmür, tolerant olun, tənqidə dözümlü olun deyir, özü qətiyyən ən xırda irada belə dözmür. Yenə sayımmı?

M.R.: - Burda mən Zaur bəylə razılaşmaya bilmirəm.

Z.M.: - Yox xəyalqırıqlığım olmayıb. Hətta mənə qəribə gəlir ki, mən hər dəfə Salamı oxuyanda elə bilirəm ilk dəfədir oxuyuram. Buna görə arada özümə gülürəm.

Moderator:

- Yazarlarınız köşələrində, əsərlərində oxucusunu səslədiyi cəmiyyətə özləri nə qədər hazırdı? Və ya seçdikləri mövzularda qaldırdıqları problemlərlə bağlı bütün kompleksləri özləri aşa biliblərmi? Yoxsa oxucu kimi onların həyat tərzi, xarakteri sizi maraqlandırmır?

E.S.: - Mən belə düşünürəm ki, Pərviz Cəbrayıl bu cəmiyyətin inkişafinda çox əziyyət çəkib. Və özü də tam hazır və layiqdir, bu cəmiyyətin onda gedən ismi olmağa.

Moderator:

- Bəs yazarlarınızın əsərlərindəki ruh dünya yazarlarından hansı imzalara oxşayır?

E.S.: - Mənim üçün Pərviz Azərbaycanın Steynbeki və ya Corc Oruelidir.

Z.X.: - Şərifin hekayələri mənə Çexovu anımsadır.

R.M.: - Seymurun ruhu, onun obrazları daha çox Millerin, Hamsunun Nagel adlı qəhrəmanıla,Turgenevin Rudiniylə və Lermontovun Peçoriniylə hardasa səsləşir. Bir də "Quqark"dakı qəhrəman Qonçarovun Oblomovuyla çox oxşayır.

Moderator:

- Sağ olun dostlar, dəyərli vaxtınızı ayırıb sevimli yazarınızla bağlı maraqlı düşüncələrinizi bizimlə bölüşdüyünüz üçün hamınıza çox təşəkkür edirəm.