Salam bəyin publisistikası mənim üçün bir az
maraqsız görünür...
Seymur Baycan primitiv
yazıçıdır...
Şərifin publisistikası bərbaddır…
Pərviz Cəbrayıl indiki məqamda mənim yazıçım
deyil...
Səlim Babullaoğlu daha çox kübar
şairdir...
Bu ədəbiyyat layihəsində Azərbaycan yazarlarını yox,
oxucularını işıqlandıracağıq. Məqsədimiz həm də iddialı yazarların
oxucularının intellektual kimlik və səviyyəsindən yola çıxaraq
həmin yazarların çəkisini müəyyənləşdirməkdir.
Layihədə hər dəfəsində beş yazarın seçdiyi bir neçə
favorit oxucusu arasından birini özləri ilə müəyyənləşdirib,
beləcə, beş oxucu arasında sevimli yazarlarının yaradıcılığı
üstündə polemika açacağıq.
Qeyd edək ki, müzakirə virtual ("facebook") gedir və
seçilmiş oxucuların nöqtə-vergülünə demək olar ki,
toxunmuruq.
İlk beşlikdəki yazar və oxucular bunlardır:
Salam Sarvan - Zəminə Məmmədova
Pərviz Cəbrayıl - Etibar Salmanlı
Səlim Babullaoğlu - Mübariz Rəfiyev
Şərif Ağayar - Zaur Xudiyev
Seymur Baycan - Rüstəm Məmmədov
Moderator (Sona Yaqubova):
- Hər kəs burda? Deyəsən Zəminədən başqa hamı onlayndı. Xanımlar
həmişə bir dəqiqə də olsa mütləq gecikməlidir. Çox vaxt da qəsdən,
gözlətmək xətrinə. Ay xanımlar, tərgidin də bu adətinizi. Görmədiz,
Adəmlə-Həvva məsələsində Həvva nənəmiz bir balaca gecikdi deyə,
dünyanı kişilərin işğalından xilas edə bilmirik?!
Z.M.:
- Gəldim.
Moderator:
- Hər kəs burda olduğuna görə başlaya bilərik. Getdik. Mən,
sadəcə, söhbəti başladıb bir də icazənizlə müzakirəyə arada bir
balaca istiqamət verməyə çalışacam. İlk olaraq, hər kəs oxucusu
olduğu yazarın kimliyini açıqlasın və niyə məhz həmin yazarın
oxucusuna çevrilmə səbəblərini qeyd etsin.
M.R.: - Səlim Babullaoğlu.
Səmimilik+intellekt.
Z.X.: - Mən bu gün Şərif Ağayarın oxucusu kimi
danışacam. Şərifin yazılarındakı həyatilik və realizmdir məni cəlb
edən. Şərifdən ilk "Kərpickəsən kişinin dastanı"nı oxumuşam, ondan
sonra çəkib məni onun yaradıcılığı. Şərif həyatın içindən yazır.
Gördüklərini, bildiklərini, hamımızın bildiklərimizi bizə elə
tərzdə çatdırır ki, onu oxumaqdan başqa çarəmiz qalmır.
E.S.: - Mən Pərviz Cəbrayılı müntəzəm oxuyuram.
Pərvizin səmimiliyi mənim üçün əsas faktordur. Bizim bir çox
yazarlarımız yaxşı romanlar, hekayələr-filan yaza bilərlər. Çoxunun
publisistikası bərbad gündədir. Pərvizin isə belə bir problemi
yoxdur.
Z.M.: - Salam Sarvan. Hər şeyə ironik yanaşma,
pafosdan uzaq olma və fərqli yanaşma məni illərdi Salam Sarvan
sözünün sehrinə salıb. Və bu onun oxucusuna da siraət edir, Salamın
oxucusu özu də hiss etmədən aqressiyadan uzaqlaşır. Sözün ifadə
imkanlarından ən gözəl istifadə edən şairdir. Salam sözü hansı
tərəfə istəsə, böyük ustalıqla o tərəfə də çəkə bilir.
R.M.: - Mən Seymurun oxucusuyam və məncə Seymur bizim çağdaş
ədəbiyyatın ən seçkin, ən səmimi, geniş ədəbi mutaliəyə sahib
yazarıdı. Bu insan canıyla, qanıyla, təpədən dırnağa yazıçıdı. Onda
böyük yazıçılara xas olan əzabkeşlik var, onun daxilində bir
əzabkeş yatır. Başqa heç bir müasir yazarımızda bunu hiss
etməmişəm. Digərləri daha çox ədəbi "priyom"lardan istifadə
edirlər. Seymur isə içdən yazır, necədisə onu yazır, nədisə özüdü,
özünü yazır. O səhv edə bilər, amma saxtakarlıq, riyakarlıq etmir
və nədənsə mənə elə gəlir ki, o yazmasa ölər, maddi baxımdan yox,
mənən məhv olar. Çəkdiyi əzablar onu öldürər. Yəni bu cəhətlər
böyuk yazıçılarda olub, Seymurda da var.
Z.X.: - Mən belə düşünmürəm ki, Şərifin
publisistikası bərbad gündədir. Əksinə, Şərif Ağayar adətən öz
yazılarında elə mövzulara toxunur ki, o mövzu ətrafında hətta geniş
roman da yazmaq olar. Ancaq həcmcə olduqca kiçik olan köşədə belə
Şərif öz fikirlərini açıb oxucuya çatdıra bilir.
E.S.: - Şərifi mən də oxuyuram, "Haramı"
romanını da, "Xanim T" əsərini də oxumuşam və mən demədim ki,
Şərifin publisistikası bərbaddır. Şərifin yazıları əsasən kənd
həyatı, ümumi həyat və insanların davranışları əsasında qurulur.
Pərvizdə isə tamam fərqlidir. Biz hər halda Pərvizlə Şərifi bir edə
bilmərik. Hər ikisi fərqli-fərqli yazarlardır.
R.M.: - Siz Şərif Agayar haqqında danışırsız,
dostlar, deyim ki, Şərif bəyin bir kitabını oxuyurdum, yarıda
qaldı. Çəkmədi məni, heç cür zövq ala bilmədim. Bilmədim nə demək
istəyir?! Tuta bilmədim istəyini. Bir yazıçının "Mən buyam, istəyim
də budur"u hiss olunmadı. "Aftafalı antrakt"dan danışıram.
M.R.: - Səlim Babullaoğlu, məncə, daha çox
kübar şairdi. Onu ancaq ondan əvvəlki Azərbaycan poeziyasına bələd
olan kəs duya bilər. Hazırlıqlı və intellektual oxucunun
şairidi.
Z.M.: - Baxın, Salam Sarvanın yaradıcılığını
nəzərdən keçirsək, bir cümlə belə aqressiyaya rast gəlməyəcəyik,
amma həqiqəti Salam Sarvan şeiri qədər heç nə aydın ifadə
etmir.
Z.X.: - Məsələ burasındadır ki, bu iki yazarın
tamam fərqli stilləri var. Ümumiyyətlə, məncə, yazarın oxucuya
çatdırmaq istədiyi mesajı, həm də çatdırmaq tərzi də önəmlidir.
Pərviz bəyin yazılarının olduqca çətin oxunan olması, bir az artıq
fəlsəfə, şəxsi anlamda məni onun oxucusu olmaqdan uzaqlaşdırır.
Eyni fikirləri Səlim Babullaoğlu haqqında da deyə bilərəm. Belə
deyək də, Pərviz Cəbrayıl indiki məqamda mənim yazıçım deyil. Mənim
üçünsə Şəriflə bərabər məsələn, Seymur Baycanı oxumaq daha rahatdı.
Salam bəyin publisistikası da maraqlıdır.
E.S.: - Mən Zaur bəy ilə razılaşmıram. Pərvizin
hansı yazısında elə ciddi oxunma problemi olub, bir sitat deyə
bilsəniz, əla olar. Pərvizin son köşəsi olan "Nəvəmə göz yaşlarımı
apararam" yazısında məsələn hansı fəlsəfi, çətin fikir görmüsüz?
Pərviz həyatın acı tərəfini yazıb göstərir. Ədəbiyyata girmədən
reallığı əks etdirir. Mən Seymuru daimi oxuyuram, ancaq Seymurda
son dövrlər eyni, köhnə cümlələri, hətta abzasları yeni yazısında
tirajlaması mənim xoşuma gəlmir.
Salam Sarvan mənə Aqşin Yenisey ilə birgə şeiri sevdirən
şairdir. Ancaq Salam bəyin publisistikası mənim üçün bir az
maraqsız görünür.
Z.X.: - Etibar bəy, Pərviz bəyi bir xeyli
zamandır oxumuram. Son yazılarından xəbərim yoxdur. Çətin
oxunmaqdan danışırıqsa məsələn , "Öləngi"ni misal çəkmək olar.
E.S.: - Anlayıram, Pərvizin o tip yazıları var.
Unutmayaq ki, Pərviz aktual yazardır. Bütünlüklə ölkədə baş verən
bütün siyasi, sosial məsələlərə ani, nöqtə yazıları ilə cavab
verir. Hər halda unutmayaq, hansı ölkədə yaşayırıq, hansı
problemlərlə üz-üzəyik. Unutmamalıyıq axı yazıçı cəmiyyətin
güzgüsüdür.
Pərviz romanda elə hadisələri qurub, elə təsvir edir ki,
hadisələr sanki adamın gözünün qarşısında baş verir. İnsan özünü
hadisələrin , romanın iştirakçısı kimi hiss edir.
M.R.: - Etibar bəy, təsvir hələ heç nə demək
deyil. Nə olsun ki, S. Baycanın təsvirləri güclüdür. Amma o nəyi
təsvir edir? Yeyib içməyi, boş-boş avaralanmağı...
E.S.: - Mübariz Bəy, mən belə müzakirəyə fikir
bildirmirəm. O sizin fikrinizdir.
M.R.: - Təbii ki, hərə öz fikrini bildirir.
R.M.: - Şopenhauer deyirdi ki, əgər bir insan
gözəl görünüşə sahibdirsə, ona imkan yaradılsa və qıraqdan təzyiq
göstərilməsə, o, böyük məmnuniyyətlə çılpaq gəzər. Çəkinməz, çünki
gözəldi. Bu tezisi yaradıcılığa da aid etmək olar. Kim ki, dayaz
zəkaya sahibdi, həyatı duymaq uçun kifayət qədər duyumu yoxdur, o
yazılarını ibarələrə, təmtəraqlı fikirlərə bürüyəcək ki, əslini
gizləsin. Eybəcər insanın təmtəraqlı geyimlərə uz tutmasına bənzər
olaraq ancaq aydın zəkalı və istedadli insanın yazdıqları da özü
kimi aydın, sadə, səmimi, həyat həqiqətlərilə zəngin olacaq. Seymur
Baycan məhz belə yazıçıdı. Çünki onda qəlb var, həssaslıq var. O,
çox aydındı.
E.S.: - Mən Rüstəm bəy ilə razılaşmıram. Şərif
Ağayarın "Haramı" əsəri mənim üçün son dövrlərin ən şedevr
əsərlərindən biridir.
R.M.: - Etibar bəy, "Haramı"nı oxumamışam.
Şərif bəy qətiyyən mənim yazıçım deyil. Şərif bəy "Aftafalı antrak"
kitabında nə demək istəyirdi, deyə bilərsiz?
E.S.: - Bəy, əsərləri oxumaq fərqlidir. Mən
oxuyuram ki, öyrənim. Oxuyuram ki, əsərlərdən nəticələr çıxarım.
Axı dedim ki, Seymurun hadisələri təsvirini sevirəm. Və ya Pərvizin
"Yad Dildə" əsəri… Seymurun nə demək istədiyini çox rahat şəkildə
mən də deyə bilərəm. Siz hekayənin məndən nə deyildiyini
istəyirsiz. Əminəm ki, siz də Seymurun "Ət və Ət məhsulları"nda və
ya "18.6" əsərində nə demək istədiyini, nə mesaj ötürdüyünü tam
deyə bilməzsiz. Estetik zövq o demək deyil ki, mən əsərin hansısa
mesaj ötürdüyündən alım. Mən Seymurun həyatiliyini sevirəm.
R.M.: - Etibar bəy, suala cavab verə
bilərsizmi? Lütfən. Anlamadığınız və izah etməyə çətinlik
çəkdiyiniz bir yazardan hansı estetik zövq alırsız?
Z.X.: - Seymur Baycan yazır, yazdıqlarını,
düşüncələrini oxucuya çatdıra bilir, ancaq özü öz yazılarında bəhs
etdiyi insan ola bilmir. Əlbəttə, burda kiminsə şəxsi
keyfiyyətlərini müzakirə etmirik. Ancaq bəzən bir yazarın oxucuya
təsirində o məqam da əsas rol oynayır. Təkcə "Quqark"a görə belə
Seymuru yüksək qiymətləndirə bilərəm. Publisistikası və toxunduğu
mövzular da çox maraqlı və hədəfi vurandı, ancaq daxili aləmi
olduqca ziddiyətlidir. Məncə, Seymur süni əzab görüntüsü yaratmaq
istəyir.
R.M.: - Zaur bəy, Seymur Baycanın yazdıqları
yalnız onun öz daxilindən şüuraltsından gələnlərdi. Özü necədirsə,
məhz elə yazır. Bizim son dərəcə saxtakar və qeyri səmimi bir
cəmiyyətimiz üçün belə yazarlar hava-su kimi lazımdı.
Publisistikasi da gozəldi. Əbülfəz Elçibəy haqqında yazdığını
oxumusuz? Hansı yazarımız "Don Kixot" əsərini bu qədər dərindən
duyub, hiss edib, onunla Elçibəy arasında analogiyalar apara
bilərdi? Çünki Seymur ədədbiyyatı dərindən duyur. Belə deyək də,
ədəbiyyat artıq onu pozub, məhv edib, yenə deyirəm: - O, yazmasa
ölər!
M.R.: - Seymur Baycan primitiv yazıçıdı. Onun
dünyagörüşü bir müstəvidədi. Onun ambisiyası mətnini üstəliyir,
minir.
R.M.: - Seymur Baycan hər şeydən öncə mürəkkəb,
ziddiyyətli daxili aləmə sahib biridi, bu yazıçı öncə insan kimi
murəkkəbdi. Yazıçı ilk öncə bir fərd kimi maraqlı olmalıdı. Bir
oxucu kimi nə Salam Sarvanda, nə Şərif Ağayarda ziddiyyətli əzabkeş
bir yaradıcı ruhu hisss etməmişəm.
Z.M.: - Rüstəm bəy, mən də Salam Sarvandakı
qədər ziddiyətli və yaradıcılıq ruhunu ondan başqa oxuduğum heç bir
yazarda hiss etməmişəm. Salam Sarvan yazıçıların romanla demək
istədiyini iki misra ilə ifadə edir.
R.M.: - Zəminə xanım, deyirsiz ki, "Salam
Sarvanın bir misrasi romana dəyər", misal çəkə bilərsizmi?
Z.M.: - Ya sök, ya tik, nə fərqi var,
bu daxma düzəlməyəcək.
Gəl, sənə təsəlli verim:
Darıxma, düzəlməyəcək!
Buyurun, bu da misal. Salamın son zamanlar ictimai-sosial
mövzularda yazdığı yazıları oxuyub razılaşmamaq olmaz. Hər oxucu
bir misrası ilə onun yaradıcılığının təsirinə düşür. Rüstəm bəy,
lütfən bizə oxuduğunuz şeirlərdən dərin poetik mənalı bir-iki misra
deyin.
R.M.: - Niyə ki, düzəlməyəcək? "Düzəlməyəcək" –
bu, nəsə qafiyə kimi göründü Zəminə xanım, axı burda nə poetiklik
var? Lütfən səmimi deyin.
Lovğalıq kimi qəbul etməyin, Tomas Eliotda, Hötedən, Şellidən,
Bukovskidən, Lermontovdan sevə-sevə şeirlər oxumuşam. Poeziyanı o
qədər sevməsəm də, qusura baxmayın, bu misralarda heç bir dərinlik
görmürəm. Bu, sadəcə, söz oyunudu. Burda hansısa poetik təfəkkür
sezmirəm. Sadəcə, söz oyunu və qafiyəbazlıqdı məncə. Təəssüf ki,
poeziyanı o qədər də sevmədiyimdən yadda da saxlamıram. Amma əgər
istəsəniz gedib kitblardan sizə hansısa poetik misralar tapıb
yazaram.
Z.X.: - Mübariz bəylə təbii ki, razılaşa
bilmirəm. "Seymur Baycanın ədəbiyyata dəxli yoxdur" demək,
insafsızlıq olar. Hər nə qədər onun publisistikası ədəbi yazılarını
üstələsə də, "Quqark" tam bir romandır. "18.6" da kifayət qədər
maraqlı bədii əsərdi. Ancaq gəlin etiraf edək ki, təsvir də,
bədiilik də, ifadə eləmək bacarığı da Şərifdə bu adını çəkdiyimiz
yazarlara nisbətən daha üstün səviyyədədir.
M.R.: - Şərifin mətni gözəldi, masştabı yoxdu.
Salam Sarvan stixiyadı, onu bəyənməmək mümkünsüzdü! Məncə, Seymur
Baycanla Salam Sarvanı, Pərviz Cəbrayılı, Səlim Babullaoğlunu bir
cümlədə işlətmək yolverilməzdi. Çünki Seymurun ədəbiyyata dəxli
yoxdur.
R.M.: - Mübariz bəy, Seymur Baycan birinci
şəxsin dilindən yazan yazardı. Bu onu Henri Miller, Dovlatov,
Bukovski kimi yazarlarla yaxınlaşdırır. Siz postmodern üslubunda
yazanlardan dahilik gozləyirsiz? Bizə burda və indi olan həqiqətlər
lazımdı. Bir gənc yazar, daxilən azad olmağa can atan, buxovlarsız
yaşayan, yaradıcı insan nə duyur, o nə istəyir, bax, budur əsas
mövzu. Seymur "Quqark"da millətinə, sevgiyə, dürüstlüyə, insan
naqisliyinə, sülhə inamını itirmiş, iztirablar içində boğulan bir
yaradıcı insanın hisslərini, yaşadıqlarını təsvir edib. Bunu başqa
kim bacarıb çağdaş ədəbiyyatımızda?
M.R.: - Əzizim Rüstəm, mən S.Baycanın bütün
əsərlərini oxumuşam. O, qlobal deyil və o öz millətini sevmir.
Z.M.: - Pərviz bəyin şeirlərindən oxumuşam və
xoşuma gəlib. Şərif və S.Baycandan da hekayələr oxumuşam.
R.M.: - Mubariz bəy, mən Şərifi bir dəfə oxuya
bilmədim, daha heç vaxt da oxuya bilmərəm. Amma siz Seymura
primitiv deyirsiz, digər yandan da bütün əsərlərini oxumusuz. Demək
ki, o, əslində çəkicidi və həqiqi, autentik bir yazardı. Sizi də
cəlb edib.
Moderator: - Sizcə yazarlarınız nə qədər
səmimidir? Özləri ilə yaradıcılıqları üst-üstə düşürmü?! Bu barədə
sizi bir oxucu kimi xəyalqırıqlığına uğratdıqları olurmu?
M.S.: - Səlim Babullaoğlunun poeziyası mənimçün
nə vaxtsa atamın məni əsgərliyə Biləcəridən yola saldığı vaxt mənə
dediyi, daha doğrusu, susduğu "söz"dü. Yəni bu qədər səmimi. Səlim
Babullaoğlu öz atasıyla, oğluyla - öz kök-budağıyla necə
səmimidisə, oxucuyla, öz mətniylə də elədi.
E.S.: - Pərvizin yenə son köşəsini nümunə
gətirərək deyirəm ki, Pərvizin, nəvəsinə banan alıb gətirən nənənin
hisslərini təsvir edib sonra onu seçki məsələsinə gətirməsi nə
qədər səmimi olmasının bir sübutudur.
Z.X.: - Şərif elə yazılarında da, həyatda da,
içki masasında da, tədbirdə də hər yerdə dibinə qədər Şərifdi. Heç
ummadığın bir məqamda səni kədərləndirə də bilər, heç olmayan
yerdən dava da sala bilər, bir kəliməsi ilə adamı mənəvi cəhətdən
məhv də edə bilər. Qısacası, Seymurdan fərqli olaraq, Şərif hər
yerdə eyni adamdı. Dəyişmir və məni Şərifin oxucusi edən də məhz bu
amildir.
R.M.: - Seymur fərdiyyətçi yazardı. Bu onu
pessimist ədəbiyyatın yazarlarına yaxınlaşdırır. O, insanların
zövqlə geyinməsini istəyir, özu də zövqlə geyinir, mütaliə etməsini
istəyir, özü də ciddi mütaliə edir. Məncə, kifayət qədər səmimidi.
Sadəcə, o, təbiətcə çox ürkək və çəkingəndir. Bu da hardasa
insanlarda onun barəsində ziddiyyətli təsəvvür yaradır.
Z.X.: - Rüstəm bəy, Seymur yazılarında xalqa
deyir ki, camaata üstdən aşağı baxmayın, ancaq özü elədir, deyir,
sadə olun, özü elə deyil, yazarlara deyir, oxucu ilə çox ünsiyyətdə
olun, özü qaçır ünsiyyətdən, olduğunuz kimi görünün deyir,
görünmür, tolerant olun, tənqidə dözümlü olun deyir, özü qətiyyən
ən xırda irada belə dözmür. Yenə sayımmı?
M.R.: - Burda mən Zaur bəylə razılaşmaya
bilmirəm.
Z.M.: - Yox xəyalqırıqlığım olmayıb. Hətta mənə
qəribə gəlir ki, mən hər dəfə Salamı oxuyanda elə bilirəm ilk
dəfədir oxuyuram. Buna görə arada özümə gülürəm.
Moderator:
- Yazarlarınız köşələrində, əsərlərində oxucusunu səslədiyi
cəmiyyətə özləri nə qədər hazırdı? Və ya seçdikləri mövzularda
qaldırdıqları problemlərlə bağlı bütün kompleksləri özləri aşa
biliblərmi? Yoxsa oxucu kimi onların həyat tərzi, xarakteri sizi
maraqlandırmır?
E.S.: - Mən belə düşünürəm ki, Pərviz Cəbrayıl
bu cəmiyyətin inkişafinda çox əziyyət çəkib. Və özü də tam hazır və
layiqdir, bu cəmiyyətin onda gedən ismi olmağa.
Moderator:
- Bəs yazarlarınızın əsərlərindəki ruh dünya yazarlarından hansı
imzalara oxşayır?
E.S.: - Mənim üçün Pərviz Azərbaycanın
Steynbeki və ya Corc Oruelidir.
Z.X.: - Şərifin hekayələri mənə Çexovu
anımsadır.
R.M.: - Seymurun ruhu, onun obrazları daha çox Millerin,
Hamsunun Nagel adlı qəhrəmanıla,Turgenevin Rudiniylə və Lermontovun
Peçoriniylə hardasa səsləşir. Bir də "Quqark"dakı qəhrəman
Qonçarovun Oblomovuyla çox oxşayır.
Moderator:
- Sağ olun dostlar, dəyərli vaxtınızı ayırıb sevimli yazarınızla
bağlı maraqlı düşüncələrinizi bizimlə bölüşdüyünüz üçün hamınıza
çox təşəkkür edirəm.