"Müstəntiq köpəyoğlu dedi də, dedi axı: on min ver,
bağlayaq..."
2 sayli cəza çəkmə müəsisəsindən reportaj
Ədliyyə Nazirliyinin Pentensiar Xidmətinin 2 saylı cəzaçəkmə
müəssisəsi Binə qəsəbəsindədir. Qonşuluqda 17 saylı CÇM yerləşir.
Buraya məhkumlar və penitensiar xidmətin işçiləri sadəcə "TUB"
deyirlər. Ağ ciyər xəstəlikləri olanlar, əsasən, bu müəssisədə
yerləşdirilir. Doğrusu, əvvəlcə elə bu müəssisənin girişində
gözləyib, görüşə gələn məhkum ailələrini müşahidə edib yazmağı
planlaşdırsam da, sonradan fikrimi dəyişəsi oldum. Fikrimdən
daşınmağıma səbəb son vaxtlar ölkə ictimaiyyətini və mətbuatı daha
çox maraqlandıran bir olayın baş verməsi oldu. Söhbət prezident
seçkiləri ərəfəsində verdiyi məlum bəyanat və əfv olunması üçün
prezidentə məktub ünvanlaması ilə yenidən gündəmə gələn Fərhad
Əliyevdən gedir.
SALAM ŞAİR, NECƏSƏN?
Salam verən adama tərəf döndüm, tanıya bilmədim. Salamını
cavabsız qoymadım, gülə-gülə uzatdığı əlini sıxdım, "yaxşılıqdır",
dedim. Sifəti çox tanış gəlirdi. "Xeyir ola, burda?" - sualına,
"heç, tanış var, onu gətirmişəm, - dedim, - qohumu burda yatır".
"Dedim, bəlkə "Akulanı" görməyə gəlmisən", deməsinə əlüstü cabvab
verdim: "Yox, indiyə çıxar o", - dedim və yadıma düşdü, salamını
aldığım adam Bayıl türməsində ən insaflı "nadzor"lardan –
nəzarətçilərdən biri idi ("Akula" ləqəbli dustaq isə məşhur Tambov
qruplaşmasının üzvü Tofiq Belov idi, Bakıda törədilən sifarişli
ölümə görə günahkar bilinib həbs edilmişdi, Bayıl türməsində eyni
kamerada olmuşduq, aramızda bir mübahisə yaranmışdı və sonradan
dostlaşmışdıq. Özünün dediyinə görə, atası general olan bu adam
Sankt-Peterburda rus anasının yanında böyümüşdü, ali təhsilli idi,
Azərbaycan dilini mükəmməl bilirdi, zamanında yay aylarını da
Azərbaycanda keçirirmiş).
Keçmiş "nadzor" isti, bürkülü havada kameranın "kormuşka"sını
bağlayar, dustaqlar içəridə havasızlıqdan boğulanda 40 qəpiyə həmin
nəfəsliyi açardı. Başqa nəzarətçilər bu təmiz hava alış-verişini 1
manatdan aşağı eləməzdi. Yaxşı da "ayaq" idi ("ayaq" – dustağın
xəbərini çölə aparıb-gətirənlərə deyilirdi, yəni sənin əvəzinə o
gedib gəlir, istədiyini ödənişlə həyata keçirir). Bayıra nə lazım
idisə - xəbər göndərmək, gətirmək - məmnuniyyətlə yerinə
yetirərdi.
…Tanımadığımı zənn etdi: "Sən "desyati"də olanda da görüşmüşdük,
- dedi,- biz "şmona" gəlmişdik, sənin "sançastda" qaldığın
palatandan kitabları, qəzetləri götürmüşdülər, bir də şeir
dəftərini, əsəbi halda söyürdün. Necə oldu, axırı geri
qaytardılar?"
- Hə, Vəli müəllim qaytardı, - dedim. - Sən burda
işləyirsən?
- Yox, pensiyadayam, tanış oğlan var, onunla işim vardı, bayaq
çöldə idi, söhbətimizi bitirdim, indi gedirəm.
"UŞAĞI QURTARMAQ OLARDI..."
Bu sözləri buraxılış məntəqəsindən bir qədər aralı yerləşən,
üstündə "kafe-çayxana" yazılmış tikilinin qarşısında toplaşan bir
dəstə adamdan ən yaşlısı deyirdi. Necə deyərlər, hər kəs öz dərdini
"çalxalayır", bir-birinə ürək-dirək verir, əzizlərinin indiki
durumundan narahat olduqlarını dilə gətirirdilər. İçəri keçirəm.
30-35 yaşlı bir nəfər görüşə gələn adamların şəxsiyyət vəsiqələrini
alıb baxır, buraxılış üçün lazım olan qeyd vərəqini doldurur,
ərzaqların siyahısını tutur, miqdarını qeyd edirdi. Hər kəs onunla
çox səmimi idi, görünür, dəfələrlə görüşə gələnlərdilər, çünkü hər
kəs ona adı ilə müraciət edir, o da hamıdan adbaad hal-əhval tutur,
dustaq yaxınlarının necəliyini, məhkəməyə düşüb-düşmədiyini
soruşur, canıyananlıq sərgiləyir. Arada da əlavə edir:
- İndi vəziyyət yaxşıdır, əvvəllər başqa cür idi.
Dərdli insanlar isə "görək də..." deməklə kifayətlənirlər. Fikir
verirəm, ona manatlıqlar təklif edənlərə dilucu etirazını bildirir
və bu zəif etiraz əslində heç etiraz olmasa da, dustaq yanına
gələnlər manatlıqlarını qaytarıb ciblərinə qoyur, onun canına
dualar edirdilər. Sözsüz ki, sənəd yazan oğlanın gözütoxluğunu
"görməyənlər", etirazını "eşitməyənlər də" olurdu ki, bu zaman da
"çox sağ ol, Allah cibini dolu eləsin, gözlərini yol gözləməkdən
qurtarsın" deyə dua-səna eləyirdi. Ara-bir də mənə baxır, işinə ara
verib, "Qardaş, Allah qapısını açsın, sən kimin yanına gəlmisən,
təzələrdəndi?" - deyə soruşur.
- Yox, çoxdandır yatır, amma mən indi gəlirəm, yoldaş var, onu
gözləyirəm, gəlsin, sənədlərimizi verərik.
Canyananlıq edir: "İstəyirsən, ver yazım, növbə tut, dostun
gələndə sənədini gətirər, onu da əlavə edərəm".
Təşəkkür eləyib, bayıra çıxıram. Bayırda "uşağı qurtarmaq mümkün
olarmış" qənaətinə sonradan gələn kişiyə yaxınlaşıb: "Allah
qapısını açsın, çoxdan yatır?" - soruşuram.
- Hə, üç ildən çoxdu, hələ bir o qədər də qalır. Müstəntiq
kopayoğlu dedi də, dedi axı, on min ver, bağlayaq. Mən altı min
gətirdim, hirsləndi, 2-ci maddəni də "zıpladı" gedəyə. İndiyə qədər
on min çıxıb, yalan deyən nakişidi. - Ardıyca üzünü mənə tutur: -
Tapa bimədim də, neynəyim.
- Gərək kredit götürəydin bankdan, hər ay bura iki dəfə gələndə
çəkdiyin xərci banka ödəsəydin, canın da dincələrdi, belə
peşmançılıq da çəkməzdin, uşaq da gözünün qabağında olardı.
- Adamam, ə, mən? - deyir və əlini uzadır: - Papruzunnan görüm!
Siqaretin acı tüstüsünü cigərlərinə çəkib, burun pərlərindən çölə
fısqırdır: - Gədəyə etivarım olmadı, gündə birini basıb döyürdü,
malını-qoyununu əlindən alırdı, o da bir köpəyoğludu, gedif
dayısına oxşadı, mənə oxşamayan qurumsaq.
Düşündüm ki, bu, əslində uşağını tərifləməkdi. Ətrafdakılara da
maraqlı gəlir bu kişinin danışığı. Hər kəs öz uşağının, qohumunun
ipə-sapa yatmazlığından bəhs edir, indi qalın divarlar arxasında
ömürlərini saat əqrəblərinin arxasıyca baxıb da günün keçməsini
gözləyərək vərəqləyənlərinin – doğmalarının müsbət tərəflərini nəql
edirlər. Xatirələr o qədər şirindir ki, lap acılı günlərin
xatirələri olsa belə. Bir dəfə rəhmətlik Zakir Sadatlıya türmə
həyatının yaddaşımdan heç vaxt silinməyəcək tərəflərindən bəhs
edərkən dedi: "Aya, zalım, elə danışırsan, istəyirəm kimisə vurub
öldürəm, gedəm düşəm o xarabaya..."
"PUL KÖPƏYOĞLU ŞEYDİ"
Buraxılış məntəqəsinə yaxınlaşıram. İnsanların üzündə kədər və
nisgil yuva salıb. Hamının dərdi eyni olduğundan, burdakı insanlar
sanki bir ailənin üzvləridir. "Həbsxana həyatını biz çəkmirik ki! -
çöldə qoyub gəldiklərimiz çəkir". Bunu Bayıl türməsində olarkən
gənc, lakin dustaqlıq həyatı barədə kifayət qədər məlumatlı olan
bir dustağa demişdim. Törətdiyi cinayətdən fəxrlə danışar və "Mən
bu yolun yolçusu olacam. Hələlik "strimit" edirəm", - deyərdi. Bu
adamla ilk gündən düz gətirməmişdi mənimki. Mənim yazan
(jurnalist), "paqon" (gəmi kapitanı) işləməyim bunun fikrincə
"zapodlo" idi. Lakin mənim generalları, dövlət məmurlarını tənqid
edən yazılar yazmağımı anlayınca, "sən adi serjantla qodulanırsan,
mən isə kimlərlə kəllə-kəlləyə gəlmişəm!" - deməyimdən sonra
üzrxahlıq etmişdi. Çalışırdım ki, onun cinayət aləminə olan meylini
azaldam. Burda bir neçə dəqiqədən sonra əzizləri ilə görüşəcək
insanların sifətinə baxarkən həmin fikirlər yenidən beynimdən
keçir: "İçəridikilərdən çox, çöldəkilər əzab çəkir!" – bu,
həqiqətən də belədir!
Ağır, dəmir qapı açılır və nadzor:
- Kimin növbəsidi, gəlsin, - deyir.
Sözsüz ki, növbə ilə tikanlı məftillərin kəmər kimi dolandığı
qalın divarların o üzündəki məhbuslara bir udumluq azadlıq havası,
sevinc aparacaq adamların sənədləri artıq içəri təhvil verilib və
onların görüşünə icazə qadağası yoxdur. Gənc bir oğlan və cavan bir
gəlin məndən sonra növbəyə yaxınlaşır, "siz neçəncisiz", deyib, öz
əllərindəki xırda kağız parçasına yazılmış rəqəmə baxırlar. "Biz
iyirmi dördüncüyük",- deyir qadın.
- Mən növbəmi sizə verərəm, dostum gəlməlidir, hələ gəlməyib, -
deyirəm. Və yeni həmsöhbət üçün körpüyə özül qoyuram: - Tez-tez
görüşə gəlirsiz?
Xanım:
- Ayda iki dəfə. Görüş vaxtı belədi. Amma kimin imkanı, adamı
varsa, ayda üç dəfə də görüşə gələ bilər, bu onların büdcəsinə
baxır.
- Bunun üçün kiminlə danışmaq lazımdı?
- Burdakı paqonluların hamısı bunu düzüb–qoşa bilər.
- Siz heç elə etmisiz? – təcrübəsiz adamlar kimi soruşuram.
- Yox, - deyir, - biz bir dəfə istədik ki, növbədənkənar görüş
alaq, imkan vermədilər, nə qədər pul təklif etsək də, alınmadı.
Amma deyirlər, mümkündü.
Gənc oğlan müdaxilə edir:
- Dayı, pul köpəyoğlu şeydi.
Söhbətimiz alınır. Məlum olur ki, əslən Ermənistandan olan bu
gənc qadın oğlanın qardaşı arvadıdır. "İçəridə" olan isə xanımın
həyat yoldaşıdır. Şəxsi – üç günlük ailəvi görüşə gəlib. Oğlan
sonra qayıdacaq. Qardaşına ACM-in 120-ci maddəsi ilə 8 il cəza
veriblər. Nümunəvi dustaq olsa da, cəza növü hələ də
dəyişdirilməyib. Bir neçə dəfə ərizə ilə mürciət etsələr də, müsbət
cavab alınmayıb. Mən ona qanunla cəzanın üçdə birini, yaxud üçdə
ikisini çəkdikdən sonra müsbət xasiyətnamə ilə məhkəməyə müraciət
etmənin mümkünlüyünü xatırlatdıqda, oğlan mənə çəkilməmiş cəzanın
iki ilini "çölə" çıxartmaq üçün bir nəfər tanışla söhbət
etdiklərini, lakin onun bu iş üçün 10.000 manat tələb etdiyini
dedi.
- İnanma, eşitdiyimə görə, yerdə qalan hər ay üçün də 100 manat
ödəyirsən, - deyirəm.
- Hə, əvvəllər belə olub. İndi "korrupsiya" işləyir axı, az
edirlər, amma yaxşı alırlar, - deyir. Sonra da əlavə edir ki,
buranın indiki rəisi yaxşı oğlandır, "Tub"da – "17"-də idi
əvvəllər. - Dəyişiklik çoxdur, əvvəlin "zakonları" yoxa çıxıb.
Rüşvətin kökünü də demək olar ki, kəsib. Vallah, görüşə gələndə
daha əvvəlki kimi əlavə heç bir xərcimiz çıxmasa da, buna inanmaq
da olmur. Bura Azərbaycandır e...
Söhbətə qoşulanlar çox olur. Hərə bir fikir səsləndirir. Özləri
ilə gətirdikləri ərzağı, mer-meyvəni, su qablarını divar boyu düzüb
də istidən və görüşə buraxılmanın ləng getməsindən
gileylənirlər.
"SƏNİN XƏBƏRİN OLMADI BƏ, DƏDƏM DƏ BURDADI, QARDAŞIM
DA..."
AXCP-nın Cəlilabad rayon şöbəsinin sədri Təzəxan Mirələmli
qeybdən çıxmış kimi qarşımda peyda olur. Səmimi görüşdən sonra,
"burda xeyir ola"ları yan-yana düzürük. Mən eləcə reportaj
hazırlamağa gəldiyimi deyirəm və soruşuram ki, bəs sənin oğlun
Vasif, Allah qapısını açsın, "detski"də olmalıdır, burda nə
gəzirsən?
- Sənin xəbərin olmadı bə, mənim başıma nələr gətirdilər?
Uşaqdan sonra da dədəmlə qardaşımı şərləyib tutdular.
- Elə o məsələyə görə?
- Dolayısı yolla həmin məsələdi, amma onları narkotika satışı
ilə "qruzladılar".
Görüşə 3 nəfərdən artıq adam buraxılmadığından, Təzəxan bəyin
doğmaları görüş otağında idi, özü isə tikanlı məftillərlə "duvağı
bağlanmış" qalın və hündür daş hasarın bu tayında onların görüşdən
çıxmalarını gözləyirdi. Elə hasarın bu tayındaca o taydakıların
taleyinə acıdıq. Bir neçə dəqiqə də keçdikdən sonra Təzəxan bəyin
doğmaları görüşdən qayıtdı və biz sağollaşdıq. Sağollaşarkən ona
dedim ki, mən hasardan o tərəfə keçəcəyəm və ordan da reportaj
hazırlayacağam. Çiyinlərini çəkdi, hiss etdim ki, inanmır. Amma
onunla xudahafizləşdikdən təxminən yarım saat sonra mən artıq
"içəri"də idim.