Onu Əli dayı çağırırlar. Müharibə veteranıdır. Özü də qanlı-qadalı günlər yaşayıb. Müharibənin bütün dəhşətlərini öz gözləri ilə görüb. Qarabağ Həqiqətlərini Dünyaya Tanıtma İctimai Birliyinin sədridir.

Əlövsət Qasımov əslən Qərbi Azərbaycandandır. 1988-ci ildən erməni vandalizminin nəticəsində öz dədə-baba yurdlarından didərgin düşüblər. Tərtər rayonunda məskunlaşıblar. Bir müddət Tərtər rayon Mədəniyyət evinin müdiri işləyib...

Könüllülərdən ibarət batalyon

Söhbətimiz zamanı keçmiş döyüşçü Əli dayı o günləri belə xatırlayır:

- Mədəniyyət evinin müdiri işlədiyim bir ildə hər gün güllə-boranın, odun-alovun içində olurduq. Müharibə artıq başlayırdı. Erməni quldurları Qarabağa iddialarını ortaya qoymuşdu.

Mən Mədəniyyət evinin direktoru kimi, kresloda oturmağı özümə ar bildim. Artıq döyüşmək, düşmənə özümüzü göstərməyin vaxtı çatmışdı. Bizim Mədəniyyət evində 52 nəfərdən ibarət olan dərzilik kursumuz vardı. Hamı bir nəfər kimi hərbi biletini götürüb komissarlığa getdik. Qeydiyyata düşüb vuruşmaq istəyirdik. Lakin bizi geri qaytardılar. "Burda dövlət var, biz sizi öz başına qeydiyyata sala bilmərik. Nə vaxt ölkə rəhbərliyi səfərbərlik elan edər, onda çağırış göndərərik", - dedilər. Könüllülərdən ibarət batalyona yazıldıq. Vəziyyət çox pis idi, insanlar demək olar ki, odun-alovun içində yaşayırdı. Bir az da başıpozuqluq var idi, hər kəs də ürək edib döyüşə getmirdi.

Xoşqədəmin zibilxanalardan tapıb gətirdiyi...

Əlbəttə ki, o zamanlar qaçanlar da oldu. İndi Xoşqədəmin Rusiyanın zibilxanalarından tapıb gətirdiyi adamların əksəriyyəti həmən o qaçanlardı...

Bizim köməyimizdən imtina edirdilər

- Əli dayı, özünümüdafiə batalyonu yarandıqdan sonra bir başa döyüşlərə atıldız?

- Hə, könüllülər olaraq başladıq döyüşlərdə iştirak etməyə. Daha çox Ağdam, Goranboy istiqamətində gedən döyüşlərdə olmuşam. Biz təkcə bu bölgələrdə yox, digər ərazilərdə də, döyüşlərdə olurduq. Naxçıvanın Sədərək rayonuna, Laçına kömək üçün getmişik. Amma onlar bizim köməyimizdən imtina edirdilər, "bizim özümüz öz torpağımızı qoruyarıq, sadəcə, bizə silah versinlər", - deyirdilər. O camaatı da qınamırdıq, biz o yerlərə bələd deyildik, nahaq yerə qırılmağımızı istəmirdilər. Hər kəs öz elini, obasını, kəndini qorumaq istəyirdi. Bunun üçün isə kömək, silahla təmin olunmaq olardı ki, bu da olmurdu.

İndiki gənclərdə bu vətənpərliyi görmürəm

- Əhali düşmənə qarşı necə birləşirdi?

- İnsanlarda çox yüksək vətənpərvərlik ruhu var idi. Mən indiki gənclərdə bu vətənpərliyi görmürəm. Bu gün durub desəm ki, gedək müharibəyə, inanmıram o zamankı coşqunu görə biləm. Əslində, biz vətənpərvər xalqıq. Sadəcə, indiki dövrdə bunun maarifləndirilməsi yox dərəcəsindədir. Televizora baxırsan, bu istiqamətdə heç nə yoxdur. Şou proqramlarla demək olar ki, insanlarda vətənpərvərlik ruhunu öldürüblər. Ümumiyyətlə, vətənpərvərlik gendə olur, şüurda formalaşır.

Müharibəni kinolarda görən gənclərimiz

Qarabağa getdik, vuruşduq, şəhid olduq. Bəzən deyirlər ki, biz torpaqlarımızın 20%-ni itirmişik, amma belə deyil. Biz əslində torpaqlarımızın 80%-ni erməni-rus ordusundan qoruyub saxlamışıq, azad etmişik. Müharibəni kinolarda görən gənclərimizi küçədən tutub müharibəyə göndərirdilər. Heç bir təlim, hazırlıq görmədən odun-alovun içinə atırdılar. Gülə-gülə gedirdilər, anlamırdılar ki, qəfil açılacaq bir güllə ilə bütün sevdiklərindən ayrı düşəcəklər. Etiraf edək ki, küçədən yığılan həmin uşaqlar ermənilərin etdikləri vəhşilikləri gördükdən sonra, çoxları qorxub qaçırdı. Təcrübəsizlikdən, döyüş taktikasını bilmədiklərindən həlak olanların da sayı çox olurdu...

Oğlan uşaqların qasığına barıt töküb yandırırdılar

- Erməni vəhşiliyinin çox şahidi olmusuz?..

- Mən könüllülərdən ibarət dəstədə vuruşmuşam, bizdə itki az olurdu. Amma o vəhşiliklərin sonucu olan cəsədləri çox görmüşəm. Müharibə artıq mənə qorxulu gəlmirdi, elə bil ki, alışmışdım. Arxa cəbhəyə keçəndə anaların, baciların necə öz yaxınlarını axtardıqlarını görürdüm. Dözmək olmurdu. Ermənilər etdikləri işgəncəli qətllərlə, cəsədlərin başına açdıqları oyunlarla gənc əsgərlərimizi qorxudurdular. Onlar adamı dəhşətə gətirən üsullardan istifadə edirdilər. Oğlan uşaqların qasığına barıt töküb yandırırdılar. Ratsiya ilə bizimkilərə: "Eşidin, sünnəti belə edirlər, siz düz etmirsiz", - deyirdilər.

Kaş bizə əvvəldən düşməni tanıdaydılar

Dünyada belə vəhşilik heç yerdə görünməyib. Onlar insanların dodaqlarını, cinsiyyət orqanların kəsir, əllərinin içindən taxtaya mismarlayırdıar. Həmişə fikirləşirəm ki, ermənilərə hansı adı yaraşdırmaq, onlara nə ad qoymaq olar? Bir dəfə "vandalizm" dedim, amma yox, vandalizm də onların hərəkətlərinin yanında heç nədir. Erməni əsgərləri türk cəsədlərinin cinsiyyət orqanını kəsib komandirə aparmaqla neçə nəfər azərbaycanlı öldürdüklərini sübut edirdilər. Onlar belə bir əxlaqsızlıqla, şərəfsizliklə məşğul olublar.

Kaş bizə əvvəldən, ermənilərin tarixən başımıza bu müsibətləri açdıqlarını deyərdilər. Uşaq vaxtlarımızdan düşmənimizi bizə tanıdaydılar. Bizə ermənilərin namərdliyi haqqında heç kəs heç nə demədi, qardaşlıqdan, kirvəlikdən danışıb beynimizi doldurdular...

Ermənilər cəsədlərini aparmırdı

- Erməni dilini bilirsiz, bunun sizə döyüşdə köməyi dəyirdimi?

-Erməni dilini bilirdim, bunun sayəsində çox işlər gördüm. Məsələn, ermənilər döyüş sahəsində qalan cəsədlərini aparmaq istəmirdilər. Ermənilərdən bu haqda soruşduqda dedilər ki, bunu məqsədli şəkildə edirik. Hər cəsədi aparsaq, bizim dənizdən dənizə böyük Ermənistan yaratmaq istəyimizi gerçəkləşdirmək olmaz, deyirdilər. O zaman arxa cəbhədəkilər qorxar, döyüşə gəlməzlər. Biz tərəfdə olan erməni əsgərlərini basdırıdıq ki, xəstəliklər yaranmasın. Amma onlar bizim cəsədlərin başına yüz oyun açırdılar.

Getdim Heydər Əliyevin yanına

- Ən yadda qalan döyüş əməliyyatınız hansı olub?

- Döyüşdəki günlərimin heç birini unutmamışam. Çox olub əməliyyatlarımız. 1991-ci il mayın 6-da Marquşuvana hücuma keçdik. Ermənilərin 4 km ərazisi olan bağ evləri vardı. Marquşevandakı ermənilərə köməyə gedəndə həmin bağ evi sahibsiz qalmışdı. Onlar bu evdə silah-sursat saxlayırdılar. Mən, Canpolad, Əlövsət adlı daha bir oğlan həmin silah anbarını yandırdıq.

Elə həmən il getdim Heydər Əliyevin yanına. Ona bu haqda məlumat verdim. Mənə məsləhət verdi ki, şəhidləri öz yaxınları ilə qovuşdur. Mən ona Tərtərdəki elektromexanika zavodu haqqında danışdım. Bu zavodun ermənilərin əlinə keçməsi Gəncənin, Mingəçevirin də təhlükədə olacağı demək idi. Bu zavodun istehsal istiqamətini dəyişdilər, pulemyotlar buraxmağa başladılar. Bunun sayəsində biz ermənilərə qarşı dayana bildik.
Tərtər, Goranboy camaatını yerlərində olması bizə dayaq olurdu. Qaçmaq istəyənlər dönüb arxasında hamilə qadını, azyaşlı uşağı, ahılı, ağbirçəyi görəndə fikrindən daşınırdı. Çox insanlar danışırlar ki, Qarabağda filan işi görmüşəm, filankəsin cəsədini çıxartmışam. Amma bu, həqiqət deyil, təsəvvür edin ki, insan cəsədi necə tək daşıya bilər! İnsan cəsədi ağır olur, zindan kimi, onu heç kim tək daşıya bilməz. Gərək başqasının əməyini heç kəs öz adına çıxmasın...

Hamilə qadına işgəncə

Bir hadisə heç vaxt yadımdan çıxmır. Əsir düşmüş astaralı əsgərimizi ermənilərdən geri almışdıq. Onu Bakıya gətirirdilər. Fürsətdən istifadə etdim. Soruşdum ki, orada nə qədər əsir var?

Dedi ki, kişilər və qadınlar ayrı saxlanılır. Əsirlikdə olan 25 yaşında bir qadın var idi, hamilə idi, dedi mənə. Bu qadın intihar etmək məqsədi ilə damarını kəsir, amma ölmür. Bunu görən bir erməni gəlib bıçağı onun qarnına soxub, bətnində olan körpəni əlləriylə çıxarıb yerə atır. Sonra da deyib ki, sizin kökünüzü belə kəsəcəyik. Həmin qadını və uşağı neytral zonaya atdırıb. Ana yerdə, uşaq da ayağının altında çabalayaraq ölüb. Dostlarımla gedib həmin meyitləri gətirdik. Gördüm ki, bu uşaq qız uşağıdır. Mən körpəni aldım ovcuma ki, onu ayrı basdırım. Uşaq əlimdən sürüşdü, sanki dartılıb ananın qarnına girdi. Bu hal düz 3 dəfə təkrar olundu.
Məcbur qalıb o uşağı anasının sinəsinə qoydum, eləcə də, basdırdım. Çoxdan ölmüş ananın gözlərinin həmin anda gördüyüm şəkli yadımdan çıxmır. İnan, mənə elə gəldi ki, körpəsi ilə basdırıldığına görə o dəhşətləri görmüş gözlərin arxasında həm qınaq, həm də təşəkkür vardı... Elə həmin an saqqalım ağardı.

Onları elə zorlamışdılar ki...

Aradan bir neçə vaxt keçdi. Xocalını işğal etdilər. Balaca qız uşaqlarının cəsədləri gətirilirdi. İlahi, dəhşət idi, bu qızların cəmi 7- 8 yaşı olardı. Onları elə zorlamışdılar ki, görəndə insanı dəhşətə gətirirdi. Bütün daxili orqanları bayırda idi. Elə bu vaxt bizim hissəyə 2 erməni əsiri gətirdilər. Başladım bunun biri ilə erməni dilində danışmağa. Bundan söz almaq üçün şirin dilə tutdum, sənə kömək edəcəm-filan. O da mənimlə səmimi danışmağa başladı. Ona dedim ki, o biri erməni deyir ki, sən neçə dənə uşağı zorlamısan. Söz almaq istədiyim erməni dəli oldu. "O, yalan deyir, məndə elə ürək yoxdur, o özü mənim gözümün qabağında neçə azərbaycanlı uşağı zorlayıb", - dedi. Bunu eşidəndə dəli oldum, beynim dumanlandı, başımdan "onu necə cəzalandırım" deyə, min fikir keçdi.

Əlimi saldım onun ürəyin çıxartdım

Onu bir güllə ilə öldürmək yox, ürəyini yandırmaq istədim. Onun da mənim kimi yanmağını, ağrı çəkməyini istədim. Düşündüm ki, mən ancaq onun ürəyin çıxartsam, dincələ bilərəm. Karate ilə məşğul olan uşaqlarımız var idi, onlardan soruşdum, necə əl ilə ürəyi çıxarırlar. Dedilər, gərək dəri deşilə, insan dərisi qalın olur. Getdim ülgüc tapdım, bağladım barmağımın ucuna. Azyaşlı qızları zorlayan erməninin qabırğasının altından sol tərəfdən kəsdim. Qan fışqırdı, onun bütün daxili orqanları görsəndi. Əlimi salıb ürəyini çıxartdım. Gözləri fırlanmağa başladı. İkiqat olub yerə sərildi, bir neçə saniyə yerdə çabaladı. Amma ona fikir vermirdim. Vəhşiləşmişdim elə bil, o əclafın ürəyini ağzıma atıb dişimlə çeynəməyə başladım. Bu anlar dəhşət idi, hələ də o anı xatırlayanda tüklərim ürpəşir. Amma sizə deyim ki, o körpə qızları da həmin vəziyyətdə görəndə bu vəziyyətə düşmüşdüm. Bizim xalq çox humanist xalqdır. Mənim bu hərəkətimi görəndə hamı dəhşətə gəldi.

Bəzən müharibə qanunlarını mən də pozurdum

- Ürəyiniz soyudu?

- Həmin an deməzdim ürəyimin yanğısı tamamilə söndü. Amma qismən də olsa bir sakitlik, rahatlıq tapdım. Marquşevanı mühasirəyə aldıq, hücuma keçdik. Rasim Musayev, Ələsgər Əliyev və başqaları vardı. Biz ermənilərin evlərində başlarının üstünü aldıq. Əsirlər götürüldü, qisaslar alındı. Bilirəm, bəzən müharibə qanunlarını mən də pozurdum. Amma bu onların etdiklərinə qarşılıq olurdu.

Bir dəfə erməni meyitləri ilə öz şəhidlərimizin meyitlərini dəyişməyə getdik. Erməni meyitlərini yığdığımız qoşquya mina bağladım. Erməni əsgərləri meyitləri olan qoşquya mindilər. Bizdən 30-40 metr aralandıqdan sonra mina partladı, ermənilər göyə sovruldu.

Şəhidləri ailələrinə qovuşdurdum

Çox şəhidləri ailəsinə qovuşdurdum. Mənə bunun üçün var-dövlətini də təklif edən olub. Çox böyük çətinliklərlə o şəhidləri ailələrinə çatdırmışam, amma bunun müqabilində həmin ailələrdən indi diqqətsizlik görürəm. Mən ki bunları onlara təmənnasız etdim. Meyitlərini tanıyıb sahiblərinə qaytarmaq çox çətin idi. Ermənilər bu cəsədləri elə günə salırdılar ki, tanımaq olmurdu.

Valideyinlərindən övladlarının hansı isə nişanını öyrənirdim. Bu nişanla da ailələrinə təhvil verirdim. Bütün cəsədlərin bir-bir nişanlarına baxırdım, bir cəsəddən çoxlu sayda nişanə tapmaq olurdu.

Bir oğlan var idi, ermənilər təmiz yandırmışdılar, mən montirovka ilə onun ağzın açdım, gördüm ki, ağzında 2 metal dişi var. Bu yolla da ailəsinə verdim.

Hardasa 25-26 yaşı olana bir döyüşçümüzü də işgəncə verərək tanınmaz hala salmışdılar. Onu heç nədən ayırd etmək, nişanə tapmaq olmurdu. Baş barmağında cuna gördüm, cunanı qaldırdıqda altındakı döyməni oxudum. "Ç+T" yazılmışdı. Bu şəhidi də dəfn etdik, ancaq onun ailəsini tapa bilmədim.

O 12 meyit yuxuma girir...

Əli dayı o günləri həyancansız xatırlaya bilmir. Gözlərində düşmənə qarşı yuva salan nifrəti hələ də oyaqdır: "917 şəhidi ailəsinə verdim. 12 nəfər qaldı, sahibini tapa bilmədim. Meyitlərin, əsirlərin ardıyca gedəndə elə bil kürəyimə ələmlə vurulurdu, get, sağ qayıdacaqsan, - deyirdi qəribanə bir səs mənə..."

Xudafizləşəndə isə dedi ki, o sahibini tapmadığım 12 meyit arada yuxuma girir...