İnsan ölümü müxtəlif səbəblərdən gerçəkləşə bilər. Müharibələr, yoluxucu xəstəliklər, avtomobil qəzaları, qətl hadisələri, intihar halları, təbii fəlakətlər, bəzi ölkələrdə hökm sürən aclıq və.s. bu amillərin sırasındadır. Son çağlar sadalananların sırasına biri də əlavə olunub. Bu, ağ ölüm adlandırdığımız narkomaniyadır. Narkomaniya birbaşa intihar halı olmasa da, onun insanları tədricən məhv etdiyini, ölümə sürüklədiyi inkaredilməzdir.

Artıq uzun müddətdir ki, narkomaniya müasir cəmiyyətin ən çox rastlaşdığı və müzakirə etdiyi problemlərdən biridir. Və təəssüflə qeyd etməliyik ki, ağ ölüm adlandırılan bu bəlanın qurbanları bütün dünyada durmadan artır. Bu öldürücü maddənin pəncəsindən gec də olsa yaxa qurtarmağa çalışanlar tapılsa da, atılan addım hər zaman müsbət nəticə vermir. Çünki narkotik maddələrdən imtina etmək üçün insan güclü iradəyə malik olmalıdır.

Narkomaniyanın tarixi

Təkcə yaxşı şeylərin tarixi olmur. Qəribə də səslənsə, narkomaniyanın tarixinin, kökünün nə vaxta və hara söykəndiyinə nəzər salaq. Tarixə baxsaq görərik ki, narkomaniya sadəcə, müasir dövrün və ya bir neçə əsrin bəlası deyil. Təəssüf ki, narkomaniyanın tarixi çox qədimdir. Hələ eramızdan əvvəl narkotik tərkibli vasitələr haqqında məlumatlara yunan, roma, ərəb alim və həkimlərinin əsərlərində rast gəlinir. Avropa və Asiya qitələrində məskunlaşmış xalqların mifologiyasında yağlı xaşxaş insanların ağrı və əzablarını azaldan vasitə kimi qəbul olunurdu. Xaşxaş qozasından alınan cirə - yəni tiryək tibbi məqsədlər üçün istifadə olunub. Ümumiyyətlə, tiryəkli preaparatlar orta əsrlərdə təbabətdə geniş yayılmışdı. Tiryəkdən hazırlanan dərmanlardan ruhi xəstələri sakitləşdirmək, əzabları azaltmaq, spazm və sarsıntıları götürmək, pozulmuş əsəb-sinir sistemini bərpa etmək kimi müalicə işlərində istifadə olunurdu.

Şərq ölkələrinə səyahətə çıxanlar tiryək istehsalçılarının acınacaqlı vəziyyətini görən zaman bunu yanlış olaraq həmin xalqın ənənələri ilə bağlayır, hətta Hindistanı gəzən bir alim tiryəkdən asılılığı belə şərh edir: "Kim tiryəkə vərdiş edibsə, onu hər gün qəbul etməlidir".

XIX əsrdə Fransada "Həşişçilər məclisinin" üzvü şair Şarl Bodler "Süni cənnət" əsərində asılı olduğu "ağ sərxoşluq" mərhələsini şəxsi təcrübəsinə əsaslanaraq, belə təsvir edir: "Bilmirəm, həşişdən ölümcül zəhərlənmənin nəticələri ilə on illik təcrübədən keçmiş tiryəkçilərin süqutu arasında bərabərlik işarəsi qoymaq olar, ya yox: lakin mən təsdiq edirəm ki, onların biri sakitcə tovlayan həşiş, digəri isə əndazə bilməyən iblisdir".

Lev Tolstoy isə deyirdi: "Mən dünyada iki böyük bədbəxtlik tanıyıram: bunlardan biri vicdan əzabı, o biri də sağalmaz xəstəlik olan narkomaniyadır".

Narkotik asılılığın elmi anlayışı ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində verilib. XX yüzilliyin sonunda isə narkomaniya ümumbəşəri bəlaya çevrilərək müxtəlif xalqların genefonduna sarsıdıcı zərbələr vuran, qarşısıalınmaz bir təhlükəyə çevrildi. Digər bir tərəfdən isə narkotik maddələrin qanunsuz dövriyyəsi gəlir əldə etmək üçün başlıca vasitə oldu.

Mübarizə…

Narkotiklə mübarizə dedikdə, narkomanlarla mübarizə nəzərdə tutulur. Beynəlxalq təşkilatların qəbul və təsdiq etdiyi prinsiplər narkotikə qarşı mübarizə zamanı diqqətli olmağı tövsiyyə edir. Bu, narkotik istifadəçilərinə qarşı müharibə kimi qəbul olunmamalıdır. Çünki narkotikdən əziyyət çəkən insanlara qarşı mübarizə aparmaq adətən onları daha da sıxışdırmaqla problemin getdikcə artması ilə nəticələnir. Mütəxəssislərin fikrincə, bu insanları cəmiyyət arasına gətirmək, onların reabilitasiyasına çalışmaq və narkotik asılılıqlarını bir xəstəlik kimi qəbul etmək, onları təqib etməmək (cinayət təqibi) və.s. lazımdır. Bütün bunlar Avropa ölkələrində tətbiq olunur və çox müsbət nəticələr verir.

Qonşu Rusiyada narkotika istifadə etdiyinə görə, insanları məsuliyyətə cəlb etmək yoxdur. Onlara iki yol təklif olunur: ya cəzaçəkmə müəssisəsində məcburi müalicə olunmaq, ya da azadlıqda özünün könüllü müalicəsi. Bu yollardan biri mütləq seçilməlidir. Amma bunu Azərbaycanda tətbiq etmək qeyri-mümkündür. Çünki ölkəmizdə reabilitasiya mərkəzi və proqramları yoxdur. Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycanda reabilitasiya proqramları olmadıqca narkomaniya ilə mübarizə effektiv formada aparılmayacaq. Biz gəncləri bu bəladan qorumalı, qoruya bilmədiklərimizi isə xəstə kimi qəbul etməməliyik. Bu şəxslərə cəza tətbiq etməklə onları cəmiyyətdən təcrid etmək olmaz. Psixoloqların fikrincə, araşdırmalar zamanı bəlli olur ki, bu şəxslər dispanserə adətən o zaman müraciət edir ki, onların ailəsi və yaxın adamları buna məcbur edir. Və ya narkomanların pulu qurtarır, ağrılara dözə bilmir və xəstəxanaya müraciət edir. Deməli, o xəstəxanadan çıxdıqdan sonra da bu zərərli maddədən yenə istifadə edəcək.

İnsanlar narkomaniya adlanan tora necə düşür?

Araşdırmalardan bəlli olur ki, narkotik maddələrdən istifadə edən insanlarda ilk əvvəl xoş hisslər yaranmağa başlayır və istifadəçilər bu aldadıcı təsirin, yəni sevinc və enerjinin həmin maddələrdə olmasına inanmağa başlayır. Bu qənaətin yanlış olduğunu isə deməyə heç ehtiyac yoxdur. Əgər hər şey narkotik istifadəçilərinin düşündüyü kimi olsaydı, cəmiyyətin ən fərəhli, ən gümrah, öz karyerasında və şəxsi həyatında uğur qazanan insanları onlar olardı.

Narkotikin aludəçisi olanlarla aparılan sorğular göstərir ki, ailədə və işdə yaranan problemlər, psixoloji zəiflik, düzgün seçilməyən mühit və digər müxtəlif səbəblər onları narkotikdən istifadəyə istiqamətləndirib. Əlbəttə, narkotikdən sırf əyləncə məqsədilə istifadə edənlərin də olması faktdır.

Qeyd etdiyimiz kimi, narkomaniya insanın tədricən ölümünə səbəb olur. Daha doğrusu, insan şüurlu olaraq özü-özünü ölümə məhkum edir. Belə ki, bu maddələrdən mütəmadi olaraq istifadə edənlərin orqanizmləri zəifləməyə, bədəni fiziki gücdən düşməyə, həmçinin daxili orqanlar – qara ciyər, böyrək öz funksiyasını itirməyə başlayır. Bundan başqa narkotik maddələr şəkərli diabet, hepatit kimi xəstəliklərin də yaranmasına səbəb olur. Və ən nəhayət, QİÇS kimi təhlükəli bir xəstəlik qaçılmaz olur. Bu xəstəliyə yoluxanların əksəriyyəti narkotik maddə istifadəçiləridir. Bütün bunlarla yanaşı, narkotikin təsirindən həmin insanların yaxınları, ətrafındakıları ilə problemlər yaranır, onlar psixoloji sarsıntılar keçirərək ətrafında olan insanlara zərər verməyə başlayırlar.

Əfsuslar olsun ki, bu gün orqanizmində narkotik daşıyıcı olanların əksəriyyəti gənc nəslin nümayəndələridir. Bunun sonunda dayanan faciəni isə təsəvvür etmək belə qorxuncdur. Çünki gənclər hər bir millətin gələcəyi, dövləti inkişaf etdirən başlıca sütundur.

Uçurumun kənarında

Narkotik istifadə edən insanlardan doğulan körpələrin fiziki qüsurlu olması qaçılmazdır. Bundan başqa, bu mühitdə böyüyən, tərbiyə alan uşağın hansı psixoloji problemlərinin olmasını təsəvvür etmək çətin deyil. Bəs, biz gələcək nəslin sağlamlığının qayğısına qalmaq üçün nə edirik? Ailə quran zaman üzərimizə düşəcək məsuliyyətin ağırlığını dərk edirikmi? Niyə nikahdan öncə tibbi müayinə şansımız ola-ola, dünyaya qüsurlu körpələr göz açmalıdır? Narkomaniya üzündən ailələr dağılmalıdır? Bir halda ki, bu problemləri əvvəlcədən bilmək və qərar vemək şansımız var, kor-koranə uçuruma yuvarlanmaq nəyə lazım?

Nikahdan öncə tibbi müayinə artıq bütün dünyada ən çox danışılan və mübahisələrə, müzakirələrə səbəb olan mövzudur. Mütəxəssislərin fikrincə nikahdan öncə tibbi müayinə gələcəkdə ailə üçün hərtərəfli – həm fiziki, həm də psixoloji baxımdan möhkəm zəmindir. Müxtəlif ölkələrdə bu məsələyə münasibət də fərqlidir. Məsələn, Orta Asiya ölkələrində nikahdan öncə tibbi müayinə məsələsi aktual olmasa da, gənclərin sağlamlığı barədə onlardan formal məlumat tələb olunur. Qərb ölkələrində isə vəziyyət tamamilə başqadır. Bu məsələyə çox ciddi yanaşılır. ABŞ-da qohum olub-olmamasından asılı olmayaraq nikahdan öncə qan analizi mütləqdir. Həkim sadəcə xəbərdarlıq edə bilər, nikaha isə heç kim müdaxilə edə bilməz. Fransada isə nikahdan öncə tibbi müayinə artıq qanuniləşib.

Elə Ukraynada da tibbi müayinədən keçmədən nikah qadağandır. Qanuna əsasən cütlük nikahdan öncə tibbi müayinədən keçməli və sağlamlıqları barədə bir-birinə məlumat verməlidir. Problem olduqda dövlət tərəfindən onların tibbi müayinəsi üçün lazımi şərait yaradılır, müayinənin nəticəsi isə sirr olaraq qalır. Bu, yalnız gənclərə açıqlanır. Tərəflərdən birinin səhhəti ilə bağlı problemi gizlətməsi nikahın etibarsız sayılması üçün əsas ola bilər.

Azərbaycanda isə vəziyyət tamam başqadır. Və əfsus ki, heç də ürəkaçan deyil. Çünki "milli mentalitet" şüarını hər məsələdə qabardanlar nikahdan öncə tibbi müayinəni qəbul etmir, hətta bunu ayıb belə hesab edirlər. Görünür, gələcək nəslin sağlam artımı və digər problemlərin qarşısını almaq üçün bunun mütləq olduğunu cəmiyyətə aşılamaq çətin olacaq.

Azərbaycanda bu qanun hələ ki, qüvvəyə minmədiyindən həkimlər sadəcə, xəbərdarlıq edə və nikaha daxil olanlara məsləhət verə bilər. Uzun müddətdir ki, ölkəmizdə Ailə Məcəlləsinə dəyişikliklər olunması, nikahdan öncə tibbi müayinənin vacibliyi müzakirə olunur. Burada əsas diqqət nikaha daxil olan şəxslərin vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatı orqanlarına tibbi müayinədən keçmələri haqqında arayış təqdim etməsinə yönəlib. Tibbi müayinənin nəticələri barədə peşə və xidməti fəaliyyəti ilə bağlı məlumata malik olan şəxslər bu məlumatları sirr olaraq saxlamalıdır. Əks halda həmin şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunacaq. Hazırda mövcud qanunvericilikdə nikaha daxil olanların sadəcə bir-birini məlumatlandırması ilə bağlı müddəa var. Ailə Məcəlləsinə əlavə və dəyişikliklər olunarsa, mövcud qanunvericilikdə olan müəyyən müddəalar ciddiləşəcək və inzibati xarakter alacaq.

Qeyd edək ki, Ailə Məcəlləsinə daxil olan dəyişikliklərdə nikaha daxil olan şəxslərin tibbi müayinəsi, ailə planlaşdırması üzrə məsləhətlər pulsuz olacaq. Həmçinin, nikaha daxil olan şəxslərdən biri, özündə müəyyən edilmiş xəstəliyi gizlədəcəyi təqdirdə, digər tərəf nikahın etibarsız sayılması tələbi ilə məhkəməyə müraciət edə bilər.

Lakin qanunun qüvvəyə minməsi də başqa bir problemin başlanğıcı ola bilər. Bunu edərkən isə hər iki tərəf – həkim və ailə quracaq şəxslər kimi və nə üçün aldadacaqlarını ölçüb-biçsin. Çünki narkotikin səbəb olduğu ailə faciələri hər birimizə tanışdır. Ailə qurduqları insanın sağlamlığı haqqında heç bir məlumat bilməyən qadınlar (kişilər də istisna deyil) ciddi problemlərlə üzləşir. Və ən əsası bu qadının dünyaya gətirdiyi körpələrin sağlamlığında ciddi problemlər meydana çıxır. Azərbaycanda bu gün də əksər qadınlar öz hüquqlarını kifayət qədər müdafiə edə bilmədiklərindən, ictimai qınaq ilə üzləşməkdən qorxduqlarından və digər səbəblərdən boşanmaq əvəzinə narkotik aludəçisi ilə yaşamağa məhkum olur. Bu isə eyni anda cəmiyyətə psixoloji problemi olan bir neçə insanın artması deməkdir. Çünki narkotik istifadəçisi ilə eyni evdə yaşamaq yalnız fiziki xəstəliklərə deyil, psixoloji travmalara, mənəvi pozuntulara da gətirib çıxarır. Elə buna görə də sonradan hər hansı problemlə üzləşməmək üçün ailə qurarkən hər iki tərəfin sağlamlıq müayinəsindən keçməsi vacibdir. Hələ ki, bunun mahiyyətini və vacibliyini dərk edərək müayinədən keçənlər azdır. Məsuliyyətsiz yanaşma isə cəmiyyət üçün təhlükə yaradır.

Ölüm satıcıları

Demək olar ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində narkotik maddə alveri ilə məşğul olan və bu biznesdən yüksək mənfəət əldə edən insanlar var. Hətta bəzi ölkələrdə, məsələn Hollandiyada narkotikin alışı və satışına qadağa belə yoxdur. Bu hal qeyri-qanuni hesab olunmur və heç kim cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmir. Lakin digər ölkələrdə bu kimi halların qarşısını almağa göstərilən cəhdlər, narkomaniya adlı bəla insanların həyatını zəhərləməsinə əngəl ola bilmir.

Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu gün ölkəmizdə də istər narkotik maddə satıcıları, istərsə də ondan istifadə edənlər var. Buna səbəb nədir? Məgər səlahiyyətli orqanlar həmin insanları cəzalandıra, digərlərini isə müalicə olunmaq üçün xəstəxanaya yerləşdirə bilməz? Əlbəttə, narkotik maddə satıcılarının həbs olunmadığını deyə bilmərik. Lakin az müddətdən sonra onların yenidən öz çirkin əməllərini davam etdiklərinə çoxumuz şahid oluruq.

Cəmiyyətdə bir problem digərini yaradır. Düşünülməmiş atılan hər addım insanlara heç də hər zaman xoş nəticələr vəd etmir. Elə psixoloji problemləri olan insan da narkotikdən istifadə edərkən bu addımın onu uçuruma aparacağını, məhv edəcəyini düşünmür. Görəsən, ətrafımızdakı insanların bu zəzərli vərdişin əsirinə çevrilməyində günahkar kimdir? Cəmiyyət? İnsan münasibətləri? İnsan özü? Bəlkə daxilimizdəki İBLİS?