2002 və 2009-cu illərin referendumları kimi, bu il sentyabrın 26-da keçiriləcək ümumxalq səsverməsi də mahiyyətcə ölkəmizin gələcəyi ilə bağlı suallar ətrafında dövlətlə vətəndaş arasındakı bir dialoq rolunu oynayacaq.

Bu sözləri millət vəkili Zahid Oruc Konstitusiyaya təklif olunan əlavə və dəyişikliklərin mahiyyətini Axar.az-a dəyərləndirərkən deyib. Millət vəkili bildirib ki, referendum vətəndaşların mövqeyini bilmək, hüquqi proseslərdə insanların təkliflərini dəyərləndirmək, hər hansı bir şəkildə yalnız idarə edənlərin deyil, eləcə də idarə olunanların ölkənin həyatına fəal qatılmasını təmin etmək üçün keçirilir:

"Bütün digər siyasi qüvvələr də bu kontekstdə hərəkət etsəydilər, bu, işin faydasına olar, bir tərəfdən aktivlik meydana çıxar, digər yandan isə illərlə mediada aparılan diskussiyaların cəmiyyətə yansımasına, insanlarla kütləvi müzakirələrə şərait yaradardı; istər idarəçilik, istərsə də sosial sfera və ölkənin ümumi gələcəyi ilə əlaqədar məsələlərin dəqiq xəritəsini bir daha müəyyənləşdirmək mümkün olardı. Ona görə ki, Konstitusiya ana qanundur və bu ölkənin quruculuğunun başlıca hüquqi arxitekturasını müəyyənləşdirir. Belə olan təqdirdə ondan sonra gələcək hüquqi aktlar da məhz bu qanundan qaynaqlanacaq. Hesab edirəm ki, irəli sürülən müddəaların hər birinin dəyərləndirmə və təhlilinin aparılması ilə bərabər, cəmiyyətin fikirləri də önəmlidir".

Z.Oruc hesab edir ki, referendumda Dağlıq Qarabağın statusu ilə bağlı məsələ bir müddəa kimi yer alsaydı, bu, işimizin faydasına olardı:

"Nəzərə almalıyıq ki, 1992-ci ildə Dağlıq Qarabağın muxtar vilayət statusunun ləğv olunması və işğal gerçəkliyinə görə belə bir hüquqi yayğınlıq mövcuddur. Yəni ermənilər Dağlıq Qarabağda saxta respublika təsis ediblər və bu illər ərzində ona dövlətçilik atributları qazandırmaq üçün müxtəlif cəhdləri də olub - parlament və digər dövlət təsisatlarının strukturunun yaradılması qayğısına qalıblar. Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan dövlətinin gücü və apardığı diplomatik addımlar hesabına ermənilərə Qarabağın müstəqilliyini qəbul etdirmək mümkün olmayıb. Gəlin, məsələyə daha real nəzərlərlə baxaq. Bu gün vaxtilə Qarabağın siyasi inzibati ərazisinə aid olan subyektlərin hamısı pərakəndə rayonlar şəklində mövcud olmaqdadır. Bunlar Azərbaycan əraziləri üzrə səpələniblər, əhali qrupları da məcburən sığındıqları ünvanlarda icra orqanlarının qərarlarını qəbul etməkdədirlər. Lakin əvəzində ermənilər bir tərəfdən ərazilərimizi işğal ediblər, o biri tərəfdən isə Dağlıq Qarabağda "vətəndaşları" üzərində müxtəlif əmrlər verməkdədirlər. Bu mənada Qarabağ sözündə dövlət anlayışı ermənilərin hafizəsinə hər gün təsir göstərir. Əvəzində bizdə bir neçə yerə ayrılmış icra hakimiyyətləri var və bu, imkan vermir ki, Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması vahid bir orqanizm halında birləşsin, onların icra hakimiyyəti sistemi vahid olsun və bu fonda Azərbaycan sadəcə siyasi olaraq Qarabağın adına sığınmasın, eləcə də o ərazilərdən köçkün düşmüş insanların Dağlıq Qarabağın məlum statusuna söykənməyi mümkün olsun".

Millət vəkilinin fikrincə, əgər Azərbaycan xalqı özünün dəyələndirməsini edirsə, əsas hüquqi aktında islahatlar aparırsa, dəyişikliklərə gedirsə, Qarabağın statusu məsələsi də referendumda müzakirə oluna bilər:

"Əlbəttə, mən bu məsələdən danışarkən belə bir illüziyaya qapılmamışam ki, Qarabağa muxtar respublika statusunu verməklə problemə avtomatik çözüm qazandıracağıq. Xeyr. Çünki erməni tərəfi bununla razılaşmayıb və referendum məsələsi bunaqədərki dövrdə danışıqlarda hər hansı bir şəkildə, beynəlxalq vasitəçilərin əli ilə müzakirə də edilib. Hətta indi də belə məlumatlar dolaşır ki, dövlət başçıları arasında hər hansı bir şəkildə ermənilərin bu referendumda yer alması müzakirə edilib. Hesab edirəm ki, Qarabağın statusu məsələsi bu referendumda müzakirə olunmalı idi. Bununla biz növbəti dəfə Azərbaycan ərazilərinin taleyinin bizim iradəmizdən kənarda referendum və yaxud silah vasitəsilə həll olunmasına qarşı mövqeyimizi göstərərdik. Bilirsiz ki, Ermənistanın Konstitusiyasında Qarabağla bağlı müddəa var və siyasi hakimiyyətlərin qarşısında belə qadağalar qoyulub ki, onlar öz mənafelərinin ziyanına Qarabağla bağlı addım ata bilməzlər. Belə olan təqdirdə Azərbaycan növbəti dəfə öz Konstitusiyasında Qarabağla bağlı məsələni qaldırmaqla status baxımından azərbaycanlıları bir araya gətirə, hüquqi məsələlərə öz baxışını ifadə edə və nəhayət, beynəlxalq birliyə Qarabağın real statusunu göstərə bilər".

Z.Oruc deyib ki, hər hansı bir şəkildə Rusiya və digər dövlətlərin vasitəçiliyi ilə problem fərqli bir müstəvidə çözüm tapacağı təqdirdə bu məsələyə yenidən qayıdıla bilərdi:

"Azərbaycan xalqına heç kəs mane olmur ki, Qarabağla bağlı məsələni məlum o hüquqi qeyri-müəyyənlikdən çıxarsın, 1992-ci ildəki fərqləri aradan qaldırsın, Qarabağın muxtar respublika kimi, Naxçıvanın ümumi statusuna bərabər və yaxud da ona yaxın səviyyədə səlahiyyətini bərqərar etsin. İşğala baxmayaraq, bütün ərazilərin yenə də BMT-nin məlum tanınası qərarlarına rəğmən, özünün ayrılmaz hissəsi olduğunu müəyyən etsin. Bu mənada parlament üzvlərinin hüququdur ki, referendumda xalqdan gələn müxtəlif tələb, təklif və təşəbbüsləri səsləndirmək və müzakirəyə çıxarmaqla geniş diskussiyalara nail olsun".