Bu gün Uelsdə NATO-nun növbəti sammiti öz işinə başlayır. Ukrayna hadisələri fonunda qurumun toplantısının daha gərgin atmosferdə keçəcəyi şübhə doğurmur. Alyansın sözügedən tədbirini, eləcə də qurumun regiondakı fəaliyyətini Milli Məclisin Təhlükəsizlik və müdafiə komitəsinin üzvü, Azərbaycanın NATO Parlament Assambleyasındakı nümayəndə heyətinin üzvü, millət vəkili Zahid Orucla müzakirə edirik…

NATO buna səssiz qalmayacaq

- NATO-nun zirvə toplantısında hansı əsas məsələlərin müzakirəsi gözlənilir?

- NATO-nun zirvə toplantısında əsasən İraq və Suriyada baş verən hadisələrin, o cümlədən Rusiya ilə Ukrayna arasındakı münaqişənin həll yolları diqqət mərkəzində olacaq. Düşünürəm ki, bu toplantı müstəvisində əsas ağırlıq mərkəzi sonuncu problemin həlli ətrafında olacaq. Baltikyanı ölkələrdə Hava Hücumundan Müdafiə Sistemlərinin yaradılması, Polşada və ümumən Şərqi Avropada NATO-nun möhkəmlənməsi, Qara dənizdə həyata keçirilən hərbi təlimlər onu göstərir ki, Alyans proseslərdən kənarda deyil. Lakin siyasi qərarlar olmadan hər hansı münqişəyə müdaxilə etmək yolverilməz sayılır. Hazırda İraq və Suriya ətrafında gərginləşən vəziyyət dünya liderlərinin dilindən hər bir ölkə üçün təhlükə mənbəyi kimi xarakterizə olunur. İŞİD-in baş kəsmək əməliyyatı təkcə media mənsublarına qarşı yönələn təhdid deyil, bütün dünyanın güc mərkəzlərinin diqqətini İraqa yönəltməkdir. Bundan başqa, məlum "İslam xilafəti" tarixi epopeyasını baş kəsməklə həyata keçirmək niyyətindədir. Əlbəttə ki, Avropa ölkələri və NATO buna səssiz qalmayacaq və fikrimcə, bununla bağlı müxtəlif müzakirələr və qərarlar ola bilər. Elə hesab edirəm ki, ən mühüm məsələ ağıllı müdafiənin qurulması və məlum Vaşinqton Konsepsiyasının detallarının möhkəmləndirilməsi olacaq. Çünki bir çoxları hesab edir ki, Rusiya Ukrayna müharibəsindən qalib çıxarsa, onun başqa bir Avropa ölkəsinə yönəlik yeni əməliyyatları reallaşa bilər. Buna görə də, belə bir vəziyyət yaranarsa, NATO ölkələrinin necə davranması gündəmə gələcək. Qənaətimə görə, məhz bu məsələlər sammitdə öndə tutulacaq.

Azərbaycan NATO-nun forpostu olsun

- Azərbaycanla bağlı hər hansı məsələnin müzakirəsi gözlənilirmi?

- Xeyr. Məndə olan məlumata görə, gündəlikdə Cənubi Qafqazla bağlı məsələ yoxdur. Başqa bir məqama toxunmaq istərdim - əvvəla, bu region NATO-nun əsas dövlətləri ilə geniş iqtisadi-siyasi təmaslara malikdir. Bir çoxları arzu edərdi ki, indiki şəraitdə Azərbaycan Rusiyaya qarşı NATO-nun forpostu olsun. Bir az da irəli getsək, deyə bilərik ki, həmin dairələr Azərbaycan üzərindən Rusiyaya əleyhinə ikinci cəbhə açmaq arzulayardılar. Yəni II Dünya Müharibəsində faşist Almaniyasına qarşı Normandiyaya hərbi qüvvələrin çıxarılması kimi. İndi bunu bizim ölkəmizdə reallaşdırmağı planlaşdıran, hətta bununla bağlı müxtəlif beyin mərkəzlərində, siyasi institutlarda tədqiqat aparanlar öz materiallarını və konsepsiyalarını yəqin ki, NATO-nun hərbi qərargah rəislərinə təqdim edirlər. Bu, bir test kimi Cənubi Qafqaz üzərindən müxtəlif müzakirələrdə detallar kimi keçə bilər. Amma ölkəmizin siyasi elitası, o cümlədən NATO-da Azərbaycanı təmsil edən nümayəndə heyəti heç zaman ərazilərimizdən Rusiya əleyhinə bir cəbhə açılmasına, yaxud məmləkətimizin şimal qonşusuna qarşı bir barrikadaya çevrilməsinə, bu məsələnin reallaşması üçün üçüncü ölkələrlə blok qurmasına imkan verməyəcək. Bu, mümkün deyil. Çünkü bu narahat dünyada, hazırkı qanlı konfliktlərin hər yeri əhatə etdiyi bir zamanda əlavə problemlər meydana gələ bilər. Cənab İlham Əliyevin liderlik gücü və istedadı da ondan ibarətdir ki, ölkəmizdə sabitlik qorunub saxlanılır. Etiraf etmək lazımdır ki, indiki dövr üçün bu, kifayət qədər çətin məsələdir. Hazırkı vaxtla müqayisədə ötən əsrin sonlarında hamıda belə bir qənaət formalaşmışdı ki, o dövrün geosiyasi vəziyyəti daha mürəkkəb idi. Amma elə deyil. Ərəb inqilabları, Yaxın Şərqdəki vəziyyət, ABŞ-ın bu regionda hərbi əməliyyatları və bu situasiyanın uğurla sona çatmaması, Əfqanıstan probleminin də yarımçıq qalması öz-özlüyündə dünyanın ağır mənzərəsini meydana çıxarıb. Bunun fonunda NATO-nun tədbirlərində Azərbaycanın xarici siyasətini təmsil edən insanların hər biri ölkəmizin böyük güclər arasında yaranan toqquşmada tərəf olmaması mövqeyini ifadə etməkdədir. NATO generalları deyirdilər ki, fillərin savaş meydanında adətən 7 il ot bitmir. Bu, əslində müasir dünyamızın mənzərəsidir. Bu mənada NATO toplantılarında Cənubi Qafqaz məsələləri müzakirələrdə yer alanda bizim nümayəndələrimiz münasibətlərini bildirirlər.

…NATO Ermənistanın yeganə xilasıdır

- Son atəşkəs rejiminin pozulması və təmas xəttində ermənilərin ciddi təxribatlara yol verməsi NATO gündəminə gətiriləcəkmi?

- İlk növbədə onu qeyd edim ki, nümayəndə heyətimiz hər hansı bir tədbirə qatılarkən əvvəlcədən tərtib olunan, müvafiq qurumlarımızla razılaşdırılan və koordinasiya edilən bir mövqe ilə çıxış edir. Şübhəsiz ki, belə tədbirlərdə yaxın və oxşar münaqişələrdən danışılır. Ermənilərin məlum son xəyanətkar addımları və təmas xəttini yararaq Ağdam və Tərtər bölgəsi üzrə hərəkətə keçməsi məsələləri də belə tədbirlərdə dilə gətirilə bilir. Bunun üçün kiçicik çıxış imkanı əldə etmək yetərlidir. Ancaq məsələnin başqa bir tərəfi var. Bu günlərdə mən erməni mediasını izləyərkən onların təfəkküründə növbəti riyakarlığın şahidi oldum. Onlar düşünür ki, NATO Ermənistanın yeganə xilasıdır. Bu nə deməkdir? Söhbət təkcə xarici siyasət hədəflərinin dəyişdirilməsi, bu ölkənin Rusiyanın inhisarından çıxmasından getmir. Onlar hər zaman düşünür ki, müxtəlif beynəlxalq qurumlardan, xüsusən də NATO kimi nüfuzlu təşkilatdan özlərinin mənfur planlarına dəstək alsınlar. Ancaq bu qurum bu vaxta kimi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə fəal müdaxilə etməyibsə, deməli, erməni tərəfindən də çıxış etmir. Biz bu illər ərzində NATO-nun Parlament Assambleyasında, yaxud digər seminarlarında bunun şahidi olmuşuq. Bəlkə də, NATO Rusiyanın bu münaqişədə yer aldığını görüb sanki Cənubi Qafqazın hərbi xəritəsinə müdaxilədən özünü kənarda tutub. Ona görə də, bizim səsləndirdiyimiz məsələlər bəzən media üçün nəzərdə tutulur. Biz hər zaman ayrı-ayrı ölkələrdəki ən yüksək elitalara Qərbin Qarabağ məsələsində yanlış davranmasından bəhs etdik. Vaxtında buna müdaxilə olunsaydı, bu münaqişənin üstündə indi kimsə əlini qızdırmazdı. Ukrayna-Rusiya müharibəsini arzulamalıydıq ki, Qərb bizi daha yaxşı başa düşsün?

Türkiyə beynəlxalq arenada təklənib

- Türkiyənin yeni dövlət başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğan Bakı səfərində vurğuladı ki, NATO sammitində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini bir daha gündəmə gətirəcək. Bu fonda atəşkəsin pozulması Türkiyə tərəfindən hansı istiqamətdən ortaya gətirilə bilər?

- Ərdoğanın prezident seçilməsi, Davudoğlunun Baş nazir postuna gəlməsi və Avropada həmişə Azərbaycanın milli maraqlarından çıxış edən Çavuşoğlunun Xarici İşlər naziri postuna təyin edilməsi göstərir ki, Türkiyə siyasi elitası yaxşı mənada Azərbaycanın milli vəzifələri ilə silahlanaraq, bu yükü öz çiyinlərinə götürüblər. Əlbəttə, Türkiyənin fəal şəkildə Qarabağ məsələsində Azərbaycanın mövqeyindən çıxış etməsi, bizim mövqeyimizi gücləndirir. Bunun Ərdoğanın dilindən eşidilməsi müəyyən reaksiyalar doğurur. Etiraf edək ki, Türkiyə beynəlxalq arenada təklənib. Çünki xarici qüvvələr bu ölkəni daxildən parçalamaq niyyətindəydilər. Amma bu planlar boşa çıxdı. Bizə çox doğma olan isimlərin qardaş ölkədə əsas görəvlərə gəlməsi sübut edir ki, Qarabağ cəbhəsində Türkiyə vasitəsi ilə müəyyən irəliləyişlər olacaq. Çox arzulayıram ki, Bakı görüşünun nəticəsi olaraq Naxçıvanda Türkiyənin hərbi bazaları yaradılsın. Bu fikrin altında indiyə qədər görülmüş işlər var. Yəni bu tamamlanmış bir addım olardı. Hesab edirəm ki, Türkiyə Cənubi Qafqazın siyasi arxitekturasında əsas faktorlardan biridir. Buna görə də, istər Ermənistana təsir baxımından, istərsə də Rusiya-Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrində bir tənzimləyici rolunda çıxış edə bilər.

Şimal qonşumuza ziyan vurmaq mümkün deyil

- NATO tarixində ilk dəfədir ki, qurumun zirvə toplantısı Rusiyasız keçirilir. Moskvanın tədbirdən kənarda qalması sonrakı dövrdə əks-effekt yaratmayacaq?

- Şübhəsiz ki, yaradacaq. Artıq bunun mənfi nəticələri özünü göstərməkdədir. Rusiyanı sanksiyalarla çökdürmək qeyri-mümkündür. Bu, Putinin rus xalqının tarixi arzularının və "Novorossiya" planının həyata keçirilməsinə zəmin yaradır. Qərbin bu ölkə əleyhinə birləşməsi Putinin rus xalqına verdiyi vədləri bir az da gücləndirir. Əgər həmin sanksiyalar bir dövlətin məhvinə səbəb olsaydı, onda gərək İran hazırkı dönəmdə dünya ilə mübarizəsini dayandıraydı. Ancaq məlum sanksiyalar artıq ən qeyri-ayıq rusu da hərəkətə gətirib. Əslində bu sanksiyalar Putini daha da gücləndirəcək. NATO-nun belə tədbirləri ilə şimal qonşumuza ziyan vurmaq mümkün deyil.

Ukraynada aparılan savaş Azərbaycanın 90-cı illərini xatırladır

- Sammitdə Ukrayna məsələsinin müzakirəsi hansı istiqamətdə aparılacaq?

- Qəribə səslənsə də, bunu deməliyəm ki, istənilən ölkə savaş apardığı dairələrin qüvvələrini istəmir. Putin Ukrayna məsələsinə seyrçi qala bilməzdi ki, günlərin birində NATO bayrağı altında başqa dövlətlər gəlib Qara dənizdə "ayaqlarını yusunlar". O cümlədən Kiyevdə NATO bayrağı dalğalansın və Ukraynanın Avropa ilə imzaladığı assosiasiya sazişinə əsasən, Rusiya məhsulları qonşu ölkənin bazarlarından tamamilə çıxarılsın. Hazırda Ukraynada aparılan savaş Azərbaycanın 90-cı illərini xatırladır. Yəni günlərin birində demokratlar ayağa qalxıb hakimiyyəti devirəndə anlamalıydılar ki, Rusiyaya bu şəkildə savaşda qalib gəlmək mümkün deyil. Gözümüzün qabağında əhalisi 46 milyon olan Ukrayna ərazilərinin böyük hissəsini itirmək təhlükəsi ilə üz-üzədir. Bir sözlə, Ukraynada Rusiya meylli rejimi qurulana qədər savaş davam edəcək. İndi sammitdə Ukrayna ilə bağlı hansı qərarların veriləcəyini tam təfsilatı ilə demək olduqca çətindir. Ona görə də, mən hesab etmirəm ki, Rusiyanın NATO-ya çağırılmaması və bağlı qapılar diplomatiyası öz bəhrəsini versin.

Ukraynasız Rusiya heç vaxt imperiya qura bilməz

- Bu günlərdə NATO rəsmilərinin özləri də Kiyevin müharibəni uduzmasını etiraf etdilər. Halbuki bir müddət öncə onlar nikbin qənaətdəydilər. Necə düşünürsünüz, qurum rəsmilərinin etirafları elə NATO mövqelərinin itirilməsindən xəbər vermirmi?

- Qeyd etmək istəyirəm ki, Qərb artıq bununla üçüncü məğlubiyyətinə uğrayır. Suriya cəbhəsində qalibiyyətin olmaması, Liviyada vəziyyətin gərgin qalması və Ukrayna məsələsində isə daha böyük problemlərin yaşanması dediklərimə əyani sübutdur. O da məlumdur ki, Ukraynasız Rusiya heç vaxt imperiya qura bilməz.

- Bu arada NATO Baltikyanı ölkələrdə və Şərqi Avropada hərbi bazalarının sayının artırılması istiqamətində ciddi addımlar atacağını bəyan etdi. Bu, Alyansın müəyyən mövqelərinin itirilməsinin etirafıdırmı?

- Nəzərə almaq lazımdır ki, Baltikyanı ölkələr quruma üzv dövlətlərdir və bildiyiniz kimi, Alyans nizamnaməsinin 5-ci maddəsi kollektiv təhlükəsizlik barədədir. Düşünmürəm ki, Putin neytrallıq hissini tamamilə itirib və Polşa üzərinə hücum etməklə Avropanın digər ölkələrinə hücumlar reallaşdırsın. Səslənən bu cür fikirlər təxribat xarakterlidir. Yəni Baltikyanı ölkələr tutulacaq, sonra Putin bir az da irəli gedib Şərqi Avropa ölkələri üzərinə yeriyəcək və nəhayət SSRİ-nin qurulması üçün real hərəkətə keçəcək. Hesab edirəm ki, bu, mümkün deyil. Çünki bolşevik-kommunist təmayüllü, totalitar bir ölkənin qurulmasını ən çox istəməyən və buna mane olan elə rusların özləridir. Məsələ burasındadır ki, SSRİ-nin qurulması üçün bolşevik ideyaları lazımdır. Kapitalist düşüncələri, kapitalist iqtisadi sistemi ilə SSRİ-ni qurmaq mümkün deyil. Ona görə də, Gömrük İttifaqını, Avrasiya Birliyini şeytan kimi qələmə verənlərlə razı deyiləm. Putin Müstəqil Dövlətlər Birliyindən bir addım irəli atıb nəyə nail olub ki? Ona görə də, hər hansı bir ölkənin müttəfiqi olmaq istəyirsənsə, ilk növbədə onun ərazi bütövlüyünü tanımalısan. Əgər böyük dövlətlərin ərazi bütövlüyünü tanıyıb güclü bir təşkilat qurulacaqsa, onda Putinin Baltikyanı ölkələrə təzyiqi başadüşülən ola bilər. Yoxsa indi Putinin nəyinə lazımdır ki, həmin ölkələri işğal etsin? Buna nə ehtiyac var? NATO-nun hərbi bazalarının genişləndirilməsinə gəlincə, hesab etmirəm ki, qurumun bəyanatları, tədbirləri imitasiya xarakteri daşısın. Amma inanmıram ki, hərbi potensialın və hətta "F-16" qırıcılarının sayının artırılması Putini qorxutsun. Onun davası ayrı cəbhədədir. Ona görə də, NATO-nun Rusiyaya qarşı durmasının tərəfində deyilik. Bunu da arzulamırıq. Ancaq bunu da düşünmürük ki, Rusiya bu gün apardığı siyasətlə bütün ölkələrin müstəqilliyini təhdid edir. Mənə elə gəlir ki, Qərb bu məqamdan yararlanmaqla və manipulyasiya etməklə daha çox ölkələri bu işə qoşmaq istəyir.