Xorxe Luis Borxes
(1899-1986) – Argentina nasiri, şair və publisisti hər şeydən əvvəl
çox vaxt fundamental fəlsəfi problemlər üçün sanki bir örtük rolunu
oynayan və yaxud da detektiv əhvalatları kimi macəravi şəkil olan
lakonik mənsur fantaziyaları ilə məşhurdur.
O, 1920-ci illərdə ispandilli Latın Amerikası poeziyasında
avanqardizmin banilərindən biri olub. Axar.az Borxesin aforizmə
çevrilmiş bəzi deyimlərini oxucularına təqdim edir.
Abort – Deyirlər, abort gələcək Şekspiri
öldürür. Bununla həm də Maqbeti.
Avtoqraf – Mən o qədər kitaba imza atmışam ki,
ölüm günümdə imzalamadığım kitablar qiymətsiz olacaq.
Bestsellerlər – Mənim zəmanəmdə bestsellerlər
yox idi və buna görə də özümüzü publikaya təqdim edə bilmirdik.
Bizə göz dikənlər tapılmasaydı...
Bioqrafiya – Bütün bunlar boş-boş, absurd
məsələlərdir. Bəziləri yalnız özlərinin yeni yaşayış yerlərinin
adlarını çəkirlər.
Buenos-Ayres – Mən həmişə hiss edirdim ki,
Buenoc-Ayresdə mənim xoşuma gələn nə isə bir şey var. O, o qədər
mənim xoşuma gəlir ki, başqalarının onu xoşlamasını heç
xoşlamıram.
İnam - Mən fikir vermişəm ki, mömin insanlar
özlərini xoşbəxt hiss etmirlər. Əksinə, onlar şübhələr aləmində
yaşayırlar, ilahi ədalət haqqında onların dəhşətli təsəvvürləri var
və bundan əlavə də onlar daima layiq olmadıqları bəxşiş və cəzalar
gözləyirlər.
Dəvə - Quranda dəvənin adı çəkilmir. Onu yazan
ərəblər bunu lazım bilməyiblər.
Demokratiya – Bu, çox geniş yayılmış və
referendumlar vasitəsilə sui-istifadə edilən mövhumatdır.
Doktrinalar – İncəsənət doktrinalar
doğurmamalıdır deyənlər onların şəxsi doktrinalarına uyğun
gəlməyənləri nəzərdə tuturlar.
Don Kixot – Don Kixotun nümunəvi qəhrəman
olması haqqındakı fikir, məncə, səhvdir: bu senyor tez özündən
çıxan və inadcıldır. Ancaq təbii ki, günahsızdır.
Parıltı - Mən parlaq olmaqdan daha çox tutqun
və boz olmağa üstünlük verirəm.
Millətçilik – milliliyin dərdinə qalmaq lazım
deyil. Bizim bu gün etdiklərimiz gələcəkdə milli olacaq.
Səs – Xristosun necə səsi olub? Dəhşətli
olmalıdır.
Təsir - Mənə təsir etməyən müəllif yoxdur.
Hətta oxumadıqlarım, hətta xoşlamadıqlarım belə müəyyən təsir
göstəriblər. Ancaq mən yalnız bir müəllif seçmək məcburiyyətində
qalsaydım, Çestertonu göstərərdim, baxmayaraq ki, Bernard Şou
Çestertondan daha yaxşıdır. Ancaq axı istədiyini deyil, bacardığını
təqlid edirsən.
Həsəd – Həsəd mövzusu daha çox ispanlara
aiddir. İspanlar həmişə həsəd barədə düşünürlər. Nə isə yaxşı bir
şeyin adını çəkəndə qibtə ilə danışırlar.
İntiqam - İntiqamın heç bir faydası yoxdur,
qəddarlıqdır, absurd bir şeydir. Yeganə layiqli intiqam unutmaq və
bağışlamaqdır.
Katoliklər – Argentina katolikləri o biri
dünyaya inanırlar, ancaq mən fikir vermişəm ki, onlar bununla
maraqlanmırlar. Məndə isə əksinədir: o biri dünyaya marağım var,
amma ona inanmıram.
Коrporasiyalar – Hərbçiləri hərbçilərin
mühakimə etməsi absurddur. Təsəvvür edək ki, dalğıcları dalğıclar
və ya stomatoloqları somatoloqlar mühakimə edirlər.
Kütlə - Aparıcı ilə zarafat edən artist zal
tərəfindən qəbul edilir və tamaşaçıların xoşuna gəlir. Kütlə -
sadəlpvhdür. Siyasətçilər bunu yaxşı bilirlər.
Görmə qabiliyyəti – Yuxuda mən çox yaxşı
görürəm (yazıçı görmə qabiliyyətini itirmişdi – tərc.)... Mən
yuxuda oxuyuram və düşünürəm: "Doğrudanmı, mən yenə görürəm?"
Gənclik – Məndən bir dəfə necə oldusa
soruşdular: "Gənc şairlər haqqında nə fikirləşirsiniz?" Cavab
verdim: "Gənc və çox ümidverici bir şair var - Vergili".
Üz – Bilmək istəyərdim, bu gün üzüm necə
görünür? Bilmirəm, aynadan necə bir qorxunc qoca mənə baxır. Bəlkə
siz deyəsiniz mənim surətim necədir?
Nobel mükafatı – Mən əbədi olaraq bu mükafata
iddialı olacağam. Yəqin ki, bu, isveç ənənəsi olub.
Meyil – Bütün incəsənət musiqiyə meyillidir,
burada forma məzmundur.
Peşə - Yazıçının, şairin peşəsi duyğularını
izhar etməkdir. Onun yaxşı məsləhət verən olduğunu hesab etmək
səhvdir.
İnqilab – Yazıçı inqilabçı ola bilərmi? Axı dil
o qədər mühafizəkardır ki...
Roman – Roman oxumaq – tanımadığın və biri
digərinin əvəzinə təqdim olunan adamlarla dolu otağa daxil olmaq
kimi bir şeydir.
Şöhrət – Zənnəimcə, mənim Fransadakı uğurum
kitablarımın fantastikaya aid olmasındadır. Bütün Avropa gözləyir
və qorxur ki, Latın Amerikası yazıçısı ya sosial pamflet (həcv), ya
da kəndlilərin həyatından yazacaq. Mən bu mövzulara nadir hallarda
toxunmuşam. Mən Latın Ameikası yazıçısıyam, ancaq peşəm üzrə heç
vaxt latınamerikalı olmamışam. Müasir yazıçıyam, lakin peşə
baxımından heç vaxt müasir olmamışam.
Mülkiyyət – Hekayələrimi yazıb qurtarandan
sonra heç vaxt oxumamışam. Siz onları çox oxumusunuz. Onlar məndən
çox sizindir.
Xoşbəxtlik – Xristianlıq fərz edir ki, iztirab
insanı yüksəldir. Mən isə, əksinə, hesab edirəm ki, sevinc insanı
göylərə qaldırır. Xoşbəxtliyə böhtan atmaq lazım deyil.
Yaradıcılıq – İnsan bütün ömrü boyu bircə
səhifə üçün kitablar yazır, səhifələri isə bircə kitab üçün
yazır.
Hədə - ölümdən başqa daha nə ilə qorxutmaq
olar? Kiminsə kimisə ölümsüzlük ilə hədələməsi orijinal olardı.
Cəhd – Biz müasir olmağa çalışmamalıyıq, çünki
necə də sevindiricidir ki, biz artıq müasirik. Başqa cür ola da
bilmərik.
Çay içmək – Bernard Şou deyirdi ki, onun
komediyalarında həmişə çay içən insanlar olur, çünki publika
aktyorların necə çay içdiyini görməyi xoşlayır.
İmtahanlar – Müəllim tələbəyə deyir: "Hamlet"in
üçüncü pərdəsi haqqında danışın". Tələbə cavab verə bilmir və
professor gələn dəfə gəlməsini tapşırır. Beləcə, Şekspiri də "gələn
dəfəyə" göndərərdilər. Axı əsər pərdə və səhnələrə Şekspirdən sonra
naşirlər tərəfindən bölünüb.
Ekologiya – Təbiət anlayışı – yeni anlayışdır,
o, romantiklərədək mövcud olmayıb. Qədimlərdə də yox idi. Alp
dağları yunan və romalıları sadəcə dəhşətə gətirirdi. Sıx, keçilməz
meşə Danteyə qorxu təsiri bağışlayırdı.
Mən – Mənim bütün əsərlərim avtobioqrafik bədii
nümunələrdir. Mən Dikkens kimi personalar uydurmağı bacarmıram.
Mənim yeganə personajım mənəm.