Kişinin fəlsəfi-aşiqanə və siyasi-rəyasətanə görüşləri

Dünən-srağagünümüzə və sabah-birigünümüzə ithaf

("Avtoreferat")

Öz zəmanəsinin zil qaranlıq mühitini şəfəqləndirən inter-nasional politik və "mal"itik mütəfəkkirlərindən biri də - nəinki təkcə məşhurluğu, habelə məlumluğu şübhə doğurmayan K.Kilimçi olmuşdur.

Həddi-büluğ etaplarınadək dövrünün ictimai-siyasi cəhalət və rəzalət zərbələrinə səbrlə sinə gərmiş bu kompleksal Aşiq ilk gənclik çağlarından ta çənəsi yerə dəyənədək hər situasiyaya uyğun nitqlər söyləmiş, məruzələr etmiş, dastanlar açıb, qəzəllər oxumuşdur. Ancaq o mürəkkəb vaxtlarda bunları oxəntərə müdrik və obrazlı etmişdir ki,  bu azad qaş-göz və söz zamanasında belə sadələşdirib təqdim etmək mümkün deyil və elə buna görə də biz hörmətli dissertasiyasevərləri bir qədər dil-üslub çətinliyi qarşısında qoymaq məcburiyyətindəyik.

...Gələcək nəsillərin onu mütləq qiymətləndirəcəyinə əmini-zamin olan bu mulat Zat, paxıl ziyalı və naxal siyasilərin etirazlarına məhəl qoymadan, get-gedə daha "bolşe"vikləşib sus(!)alistləşmiş, avam kütlələrin danlaq və qınaqlarını vecinə almadan sevib-sevilmiş, alıb-boşamış, feodal-patriarxal təfəkkürlü kənd və şəhərlərimizin hərəsinə bir Kilimçi damazlığı atmışdır. Dövrünün saysız-hesabsız dissertasiya və mədhiyyələrinə istinadən tədqiqata cəlb etdiyimiz qəhrəmanımızın ömrün qürub çağlarında məngirlədiyi dul bir qadına pıçıldadığı poetik kəlamlar elmi-monoqrafik cəhətdən də xarakterikdir: "Bəsləsən, duvaq olar tut yarpağından, Səbrlə övlad olar, ey zənən, səndən..." (Danəndə B. və Nəsrəddin M.: "Macərayi ibn-vələdüzzinayi Kimsə Kilimçi". "Minikigecənəşr", səh.1003).

Lakin təəssüflə qeyd edilməlidir ki, bu mütəfəkkir Aşiqin (müxalif mülahizələrə görə - "mütəfəndgir Aşiqin") gələcək nəsillər tərəfindən tədqiq ediləcəyilə bağlı ümid və arzuları günü bugünədək çiçək açmamışdır. Əgər bu fundamental (bəzi mülahizələrə rəğmən – "dissidental") tədqiqatın müəllifi də irəli durmasaydı, bu monumental irsi toz basar, xalqımız avanqard (ağzıgöyçəklərin mülahizələrincə - "avamqard") bir örnəkdən məhrum olar, dissertasiyalarımızın sayına, alimlərimizin sanbalına xələl gələr və Allah bilir, daha nələr baş verərdi!

Məlum olduğu kimi, bir az qədimlərdə (xalq kütlələrinin çörəyi qulaqlarına yediyi dəmlərdə) sivilizovannı-imperializovannı personalara əşhədi-ehtiyac vardı. Əks təqdirdə, milli varidatını yalnız öz quzu xalqına sərf edib, qurd dövlətlərə dirsək göstərmək, qızlarımızı kafər ərlərə yasaqlayıb, intervücud genefondundan məhrum etmək kimi konservat siyasət xətti tutmuş məmləkətimiz "Soyuzizm" atributlarından sapınar, "çoban-çolux"luqdan "postux-kovboy"luğa,  Gülarə-Dilarəlikdən Gülya-Dulyalığa keçid mədəniyyətimiz qara geyər, "çiyə"-"smetan", "övnə"-"abed" kimi gödəniyyət tərəf-müqabillər arasında antoqonist ziddiyyətlər baş qaldırmış olardı. Bundan əlavə, qatı abır-həya buxovları məzlum kişi və məzlumə qadınlarımızı vahid ailə cızığından kənara çıxmağa qoymaz, onların mühüm şou-diznes elementlərindən biri olan şorgözlüyə inteqrasiyasına maneçilik törədərdi. Necə ki həmin dövrdən əvvəl kişilərimiz "laləyanaq", "qoşa badam sığmayan dar ağızlım" kimi arxeo-epitetlərlə kifayətləndiklərindən piylənmə sindromu ilə üzləşir, faydalı iş-eyş əmsalları aşağı düşür və beləliklə, ultra kef-damaq sarıdan ölkənin zayı çıxırdı.

Lakin zaman öz fərmayişini verməkdə, ictimai sifarişini irəli sürməkdə idi. Belə ki, sözügedən bu ictimai (şər mülahizələrə görə - "bictimai") persona bala-bala irilir, tezliklə möhtəşəmləşəsi ümumölkə meydanında at oynatmaq eşqilə, hələlik müstəmləkeyi-kilkə meydançalarda dayça səyirdir, bəzən onu öz lokal arşınlarıyla daşa basan milli elektoratı perspektiv qisas hisslərilə süzə-süzə, yerli proletariatı başa salırdı. Millətimizi "patavaxalq" səviyyəsizliyindən "qatovanarod" fazasına qaldırmaq istəyilə alışıb-yanan bu gözləri giryan pioner (bir müddət sonra lüt-üryan komsomol, ən nəhayət, polit-kontinental kommunist!) bu yolda əlindən və dilindən gələni əsirgəmirdi. Məsələn, o, "Bir kərə yüksələn..." mayalı politik şüarları daim dəbbələyir, "Fərqi yox – İsaxan, Musaxan olsun, təki yorğanımı qızdıran olsun" kimi poetik iddiaları isə dəmadəm ləbbehləyirdi. Məsələ-mətləbi belə görən beyni cibindən təmiz kütlə isə bütün millimçiləri fitə basır, onların "formaca ayğır, məzmunca dılğır" atmacası ilə damğaladığı bu gülümçünü isə canı-dildən dəstəkləyirdi. Belə ki, məmləkətin proletar (şəbədə mülahizələrcə -"prolütar") kişi qırnıqları və arvad xeylaqları onun calaq sözləri və oynaq qaş-gözlərilə papaq-çadralarını atıb qol-qola girərək kollektivxanalara toplaşır, haçansa "Oxu tar, səni kim unutar?" çağırası "vraqnarod"ların baş qaldırmaması üçün "Oxuma tar, istəmir səni proletar!"  çığırası "druqnarod"lar yetişdirirdilər. Bir sözlə, başı ev işi, paltar tikişi, əkin və zirarət işlərinə qarışmış xalq kütlələri sürətlə inkişaf edirdi...

Qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdən etibarən xalqın mentalitetində, əsasən, iki kulturoloji yeniliyə güclü meyl yaranırdı: a) şəhərlərdə xırda sənətkarlar bığlarını qırxdırıb saçlarını, qadınlar isə saçlarını qısaldıb, dırnaqlarını uzadırdı, b) kəndlərdə "Yallıhəngi" sazfəaliyyət birəntiliklərindən qopan kişilər patava və çomaqlarını ataraq "Çastuşka" bazfəaliyyət kollektivlərinin müşayiətilə "bir addım irəli, iki addım geri" marşı oynayır, arvadlar çadra və yaşmaqlarını "andır"layaraq "Çırtıq" gözfəaliyyət cansambllarında əntiqə həyat nömrələrinə yiyələnirdilər. Bu təbii sürmə-vəsməli əyalətlilər bir sıra ləyaqətli nömrələrə yiyələndikdən sonra "Sən ağa, mən ağa - inəkləri kim sağa" kimi burjua məzmunlu idealist atalar sözlərinə də çırt atıb, "Allahdan buyruq, ağzıma quyruq" (Tükəzban E. və Balaxanım A.: "Ayın-oyunlu günlərimiz...". "Paris-kayf" nəşriyyatı, səh.101) qəbilli materialist zərb-məsəlləri zümzümə edə-edə mərkəzə üz tuturdular.

Beləliklə, nəinki təkcə yaxın bərələrdən, habelə uzaq dərələrdən qopub gələn dəstələr paytaxtda birləşərək sosialist-solist xoruna çevrilir, bu mütərəqqi işə xor baxan milli çəm-xəmçilərin üstünə mədəni şəkildə çəmkirərək "Daloy Djumxuriyyet, dozdravstvuet Lakeyiyyet!" lozunqunun məramnamə himnini yaradırdılar. Bu heynidə, dissertasiyamızda bütöv mətnini verdiyimiz həmin himnin ən yuxa beytlərindən birini xatırlatmaq yerinə düşərdi: "Aşıq eldən yuxarı, dizi beldən yuxarı" (Regionçu tədqiqatçıların təfsirinə görə - "Ağzuva konfet, cibüvə suxari").

Lakin dərhal bu da qeyd edilməlidir ki, haqqında bəhs etdiyimiz o oyanış bir qədər bəsit, pərakəndə xarakter daşıyırdı. Belə ki, o zamanların bəzi başıpapaqlıları dərk edə bilmirdilər ki,  tək elə eşq adalarındakı sekseonal madam-madmauzellərlə deyil, hərdənbir, öz odalarındakı zaval-babal halalları ilə də məşğul olmalıdırlar. Necə ki o vaxtlar həmin o zaval-babalların da doxsan doqquz faizi yek ailə çərçivəsinə qapılıb qalmamaq, öz işvə, naz, qəmzə və s. bu kimi Monikaoloji elementlərilə ətraf mühitin Don Juanoloji tələbatını da nəzərə almaq səviyyəsinə yüksələ bilmirdi...

Belə bir nadan mühitdə "Atasından bixəbər" (Nəsrullah Ş. və İbad M.: "Xurma, uzaqda durma". "Mütrüb" nəşriyyatı, səh. 0) atmacası ilə təhdid və təqib edilən Kimsə Kilimçi məhz bu sayaq ehtiyaclara cavab və çarə olaraq doğulur...

Onun anası – formaca şərqmitilli, məzmunca qərbstilli bu qadın öz körpə Kimsəciyinin beşiyi başında mindilli laylalar ifa etmiş, qonşuların "tifil" ifadəsinin acığına "qlobalfil" deyə müraciət etdiyi bu uşağın ağlı kəsməyə başlayanda intellektual sonetlər səsləndirmiş, yeniyetməlik fazasında isə realist pritça və deklomasiyalar söyləmişdir. Yalnız muzpedaqogika ilə kifayətlənməyən bu tuzmodagikal dul xanım öz mogikal övladını lokal-qızbibikal təsirlərdən cəsarətlə mühafizə etmişdir. Məsələn, bir kərə o, evdə it saxlamaq mədəniyyətinə xor baxa-baxa itoynadanlıqlarından qalmayıb, bu mübariz Sos.balanı "Sos.Dana" (Kəl P. və Peysər K.: "Spesialist mamanın sosialist danası". "Gön" nəşriyyatı, səh.00) atmacasıyla da ələ salan qədeş-baceşlərin abırlarını ətəklərinə bükmüşdür. Hələ biz onun ən müasir unikal-inkubasion təmrinlərlə böyütdüyü bu vələdin tərbiyəsini öz primitiv öyüd-nəsihətlərilə pozmağa çalışan feodal-patriarxal düşüncəli ağbirçək və ağsaqqallarla saç-saqqalyolduya çıxmasını demirik...

Dövrünün nəinki təkcə açıqfikirli, həm də açıqsinəli qadınlarından olan bu "Podumaeş" ləqəbli super gender xeylağı hələ qız ikən onu istəyən gənclərdən hansı birinisə fərqləndirib xətrinə dəyməmək, beləliklə də - "yeni sosialist birgəyaşayış qaydaları" kodeksinə xəyalən əlavə etdiyi "cərgəyaşayış" paraqrafının ilk qaranquşu olmaq məqsədilə ərə getmək fikrindən birdəfəlik daşınmışıdır. Hələ on beş yaşında ikən təbiətin ona bədahətən bəxş etdiyi bu oğlan uşağına ad qoymaq lazım gələndə isə, modern ana bir balaca yabançı-yadern situasiyaya düşmüşdür. Belə ki o, köhnəfikirli qonşular blokadası şəraitində sərbəst düşünməyə macal tapmadığına, beləliklə də, xoşulanıb-xoşladığı gənc sevgili kadrların hamısının isimlərini hallandırıb calaqlandıra bilmədiyinə görə, ehtimal nəzəriyyəsinin adlıq hal kateqoriyası və çox zərif bir zənən olduğundan - zərflik qrammodeli üzərində dayanmalı olmuşdur: Kimsə.

Hələ beşikdə ikən mərd-mübariz anasının dilindən eşitdiyi tərbiyəvi mətnlərdən ruhlanan Kimsə vaxtından əvvəl və xeyli artıqlaması ilə böyüyüb pəzəvəngləşir, sxolastik ruhlu məhəllə uşaqlarından fərqli olaraq, telini əks tərəfə darayırdı.

Yeniyetmə çağlarında ikən, məhz elə bu tel məsələsi üstə mübahisələrin birində yaşıdlarından birisi ona belə bir qeyri-etik söz tolamazlayır: "Atasından bixəbər". Vandalist-ekstremist təfəkkür tərzinin bariz nümunəsi olan bu arxaik termin, əlbəttə, sosdeminkubasion ruhda tərbiyə edilmiş Kimsəyə təsir etməyə bilməzdi. Bu kişi qırnığı həmin o təyini-xaini söz birləşməsindəki xəbərin mübhəm-müqəyyəd mübtədası haqda çox fikirləşib bir nəticə əldə edə bilmədiyinə görə, uzun saçları arasından bir tükü tərpənmiş və incə bir inciyişlə tay-tuşlarından ayrılıb, onu həmişə birmənalı olaraq dəstəkləyən anasının yanına tələsmişdir. Tədqiqata cəlb etdiyimiz bu mütəfəkkir (dini məxəzlərdə "mütəkafir") tipajın orta çağ arvadlarından birisinin və onun günülərindən ikisinin öz "Üçəm memuar"larında qeyd etdikləri kimi; "O, evlərinə köntöy məhəllə uşaqlarından fərqli olaraq hoppana-hoppana deyil, rəsmi jestikulial-centlemental addımlarla gəlmişdir" (Kilkəli X., Sirkəli T., Ənkəli Z.: "Memu ar, əmu ər, hamu ər". "Dullar" nəşriyyatı, səh. 0000).

Mətin (elmi cünglərdə - "yanakı") addımlarla yeriyən Kimsə evlərinə yetişərkən içəridən emosional pıçıltılar eşidir. Hər gün növbənöv barmaqlarla taqqıldadılmaqdan üzərində həlqəvari dairə yaranmış qapılarını ədəblə dıppıldadıb, anasının öyrətdiyi etik-əxlaqi bir intizamla (yəni bir xeyli dinşəyib gözləyərək) içəri daxil olur və iç otaqda "ciçci!" pozasında dayanmış kişinin eşitməyəcəyi tonda (və ah-ufoloji-peşmanoloji fonda) sual edir:

-Ey etikaca Şimali Aydan arı, həyaca Qərbi sulardan duru mamam! Bu gün mənə gözün üstdə qaşın var, dedilər. Yabançı bir "ata" termini işlədib, ondan bixəbərsən, buyurdular. Adın var, soyadın yox,- söylədilər. Səslərinin tonunu daha bir neçə oktava qaldırıb: "Sən kimsən ki, bizə tel daramağın sirlərini öyrədirsən?!" - deyərək, mənim təfəkkür tərzimə istehza etdilər. İndi, mənim müqəddəs mamam, de görüm, mən kiməm, nəçiyəm və onların növbəti replikasından sitat gətirmək zoruna düşərək əlavə etməli olsam, "nə küçə-beçə"yəm? Əgər sənin bugünkü zövq seansına mane olmuramsa, bunu mənə fundamental-əndamental səpkidə şərh et...

- Ey mənim perspektiv şou-mou qız-gəlinlərindən həyalı, hırnan-zır fərqli oğlanlarından sayalı oğlum! Sənin adın Kimsə, soyadın isə Kilimçidir, Kilimçi! O ki qaldı... bu ərgən yaşında maraqlandığın aborigen "ata"-mata məsələsi, - sən heç qəm etmə. Belə ki, əgər o fərsizlərin hərəsinin bircə atası vardırsa, sənin... Aha, təşəkkür... Üz-gözündəki təbəssümcük sənin bunu sözsüz də başa düşməyindən və məni yersiz uzunçuluq səviyyəsizliyinə düçar etməmək mədəniyyətindən xəbər verir. Bir daha təşəkkür, ey kollektivial övlad!

-Dəyməz, mamaş, dəyməz və mümkünsə, keç kommentariyə...

-Ey mənim çox əziz və o tel-mel səviyyəli əli-vəlilərdən fərqli olaraq, çox intellektual övladım! Sənə ən aktual didaktikam budur ki, o avam taifələrə qoşulma. Onlar ilə oturma, durma. Əks təqdirdə, sənə verdiyim təlim-tərbiyə zaye olar və nəticədə fiaskoya uğrayar. Yaxşısı budur, sən bu patava əhlindən birdəfəlik ayrıl. Krasovkalarıvın bağını bərkit, çıx ucsuz-bucaqsız İttifaqımızın ultra-kultura məntəqələrinə. Qarış-qarış gəz, özün kimi kilimçi oğlanlar, gülümçü qızlar ara. Onlar ilə otur, dur. Bir-birinizi sevin, sevilin, birləşin. O qədər törəyib artın və köhnə bazarlara elə neo-nırxlar qoyun ki, gələcəkdə belələri sizdən nəinki tel daramağın, hətta hər yüz öküzdən yüzbir bala almağın, hər şişəkdən beş döşək yun qırxmağın, hər hektardan ağeləmə sentner "ağ qızıl" götürməyin, vətənin hər sot torpağını, hər qəbir yerini vətəndaşa "büdceyi dinar-dinar" yox, "cibbeyi xalvar-xalvar" satmağın da sirlərini öyrənmək üçün növbəyə dursunlar. Və görsünlər ki, elənçiklərin öz mırt-mırt leksikonlarıyla "quş" adlandırdıqları belənçik analar necə oğullar doğublar!..

Göründüyü kimi, öz mütərəqqi görüşlərilə dövrün avam ağbirçəklərinin fövqündə dayanan bu qırmızıbirçək qadın xalqın əsl Əsli-Kərəmoloji tarixinə ilk qaranquş kimi daxil olaraq, kollektiv eşqin bəhrəsi olan Kimsəciyindən törəyib artası züriyyətlərin leksikonunda dəbə çevriləsi "quş" hərəkatının (Tuti Q. və Quşi T. : "Ağuşi-quşi". "Huş-guş" nəşriyyatı, səh.0000) da banisi olmuşdur.

Ümidvarıq ki, bu dissertasiya çap edilib hər kəsin "çarpayıüstü kitab"ına çevrildikdən sonra, gənclərimizin siyasətdə kərkincək qismi müasir yad-yabançı derjavalardan importlanan siyasi missiyalara daha kəbinkeşliklə əməl edəcək, sevgi-məhəbbətdə sürünçək qisim isə bir-birilə öz komapolit dədə-baba adətlərilə yox, kosmopolit xalqların övladları kimi tanış olacaq, sevişəcək, nişanlanacaq, evlənəcək, həya pərdəsini qaldırıb qonşu-qohum tamaşaçılar üçün gündə bir teatr çıxaracaq və nəhayət, yalnız ayrılarkən məhz özləri kimi - min cür fısqırıq, dava-dalaş, başyardı, qantökdü, nəsil-əsrlər düşmənçiliyi formatında boşanacaqlar. Və əlbəttə, heç şübhəsiz, bu prosesdə K.Kilimçinin siyasi qazilik və intim naznazilik irsi təcrübəsiz aşiqlər üçün mayak-dayak rolu oynayacaqdır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, dissertasiyamızda bu tip elmi qənaətlər, hikmətli mülahizələr həddən artıq çoxdur. Və dərhal bu da qeyd edilməlidir ki, nail olduğumuz bu uğurların bu dərəcədə fütuhatallığı, əsasən, tədqiqata cəlb etdiyimiz  obyektin fenomenallığı ilə bağlıdır, desək, - KİV-mizin kifi olmasın, "heç də yanılmarıq".

Dissertasiyamızda ayrıca fəsil ayırıb qeyd etdiyimiz kimi, bu universal Aşiqin görüşlərini temperament və amplua baxımından beş dövrə bölmək olar: həddi-büluğ dövrü, gənclik dövrü, ahıllıq dövrü, qocalıq dövrü, kaftarlıq dövrü.

Lakin bu heç də o demək deyildir ki, K.Kilimçinin görüşlərində ziddiyyət və məhdudiyyətlər olmamışdır. Olmuşdur. Məsələn, o, siyasi ömürlüyünün birinci dövründə ateistcəsinə tənqid edib mitilini atdığı, sonralarsa dədeistcəsinə təqdir etdiyi mətləbləri milli istiqlal ictimaiyyətindən gizlətmişdir. Bundan əlavə, o, gəncliyində leqal görüşdüyü qızların, ahıllığında qeyri-leqal ünsləşdiyi zənənlərin qollarına girərək yox, girməyərək yeriyərmiş. Hətta, cənub yeli onların kəlağayılarını başlarından yerə salarkən K.Kilimçi onları fövrən yox, cövrən götürərmiş. Sözügedən insident şimal küləyi tərəfindən baş verdikdə isə, dərhal qamarlayarmış. Bütün bunlar bir yana, məsələ burasındadır ki, bu adam həmin o milli namus-qeyrət inventarlarını öz tarixi çıxış və məruzələrində "kosinka" kimi təqdim edərmiş.

Məhdudiyyətlərə gəldikdə isə, bu qəni-qəni (müxaliflərin redaksiyasınca – "qanı-qanı") rəhmətlik siyasi xal, ictimai dividend, qənirsiz qənimət vədli diplomatik görüşlərə şəxsən özü gedər, "quşqoydu" tədbirlərə isə hərifləri göndərərmiş. İntim görüşlərə isə bir gün ekspessiv-eksklüziv addımlarla irəliləyəndə, digər gün (aşqa-aşqa - cümə axşamlarından başqa) mısmırıqla gedərmiş. Bəzənsə heç getməzmiş, - yarlarına əğyarlardan sifariş və yaxud nota göndərərmiş. Bütün bunlar isə, əlbəttə, K.Kilimçini xarizmatik ictimai xadim və ayıb olmasın, hayıl-mayıl cayıl xədim kimi də səciyyələndirir.

Ümidvarıq ki, Bəndənizin bu dissertasiyasından xəbərdar olasılar (özü də nəinki təkcə elmi iş, həm də transmilli "iş" meylli gənc kadrlar!) "biz də varıq!"- deyə müsəlləh əsgər kimi qələmə sarılacaq, ərazimizin 80 %-i namizədlik və doktorluq müdafiələri atəşfəşanlıqlarına bürünəcək, məsələnin belə yekələndiyini görəsi düşmən isə işğal etdiyi 20 %-imizi dinməz-söylənməz geri qaytaracaqdır...