Uşaqlar üçün nağıllar və hekaylər yazan türkiyəli həmkarım Səmra Atasoyla dünyada uşaq ədəbiyyatının durumu haqqında söhbət etdikdən sonra belə qərara gəldim ki, əslində Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının problemləri bizim düşündüyümüzdən də çoxdur.

Yazar həmkarımla söhbətdən belə bəlli oldu ki, onun yazdığı uşaq hekayələri ölkəsində yaxşı satılır. Məsələn, bir kitabın təqdimatında o təqribən 700-800 kitab imzalayır. Təbii ki, ilk anda düşünə bilərik ki, 70 milyonluq Turkiyə üçün o qədər də böyük rəqəm deyil. Amma unutmayaq ki, söhbət ancaq bir kitabın təqdimatı günündən gedir.

Bu rəqəmi eşidəndə düşündüm ki, biz ya övladlarımızı yaxşı tərbiyə etmirik, ya ümumən oxuyan xalq deyilik?!

Bütün dünyada uşaq ədəbiyyatı maraq doğurur. Xatırladım ki, "Harri Poter"i yazandan sonra onun müəllifi J.K.Rovlinq kitabın satışından elə bir məbləğ əldə etmişdi ki, hətta o zaman onun İngiltərə kraliçasından da varlı olduğunu yazırdılar.

Bəs bizdə necə?

Təbii ki, "məgər böyüklər, valideynlər oxuyurmu ki, uşaqları da oxusun?" sualı Çin səddi kimi dayanıb qarşımızda... Doğurdan da, özü kitab oxumayan valideyn övladına kitab oxumağı necə tövsiyə edə bilər?

Daha nənələr belə, indi nəvəsinə nağıl danışmırsa, uşaq yazıq necə desin ki, "ay nənə, bir nağıl de!".

Əslində, keçən əsrin əvvəllərindən yaranmış bu ənənə birdən-birə iflasa uğradı. Niyə indi uşaq ədəbiyyatının nümunələri yaranmır?

Birincisi, indi uşaq ədəbiyyatına sifariş yoxdur. Valideyinlər uşaqların mənəvi deyil, daha çox maddi dünyasının təmin olunmasına diqqət etdiklərindən və özləri də uşaqların maddiyyatla daha çox maraqlanan biri olaraq yetişməsini istədiklərindən kitab almaqda maraqlı deyillər. "Zəmanə pul zəmanəsidir deyib" bütünlükdə övladlarını maddiyyatçı böyütməklə onun gələcəyini təminat altına aldıqlarını zənn edirlər.

Amma kitab oxuya-oxuya da yaxşı tacir, yaxşı varidat sahibi olmaq olmazmı!? Bu sualı Azərbaycan şəraitində birmənalı cavablandırmaq mümkün deyil, çünki ölkədəki reallıq o qədər ziddiyyətlidir ki, nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu qəti söyləmək çətindir.

İkincisi, rəqabət yoxdur. Məsələn, bir anlığa təsəvvür edək ki, sinifdə şagirdlərdən çoxu yay tətilində bədii ədəbiyyat oxuyub, bir neçə nəfərsə oxumayıb. Normalda nə baş verməlidir? Azlıqda qalan uşaqlar bu vəziyyətdən sıxılıb özlərini aşağılanmış hiss etməlidirlər.

Amma nə yazıq ki, indi durum fərqlidir və oxumayanlara deyil, oxuyanlar lağ hədəfi ola bilər.

Bu arada, müəllimləri də unutmaq olmaz, kiçik yaşlardan ibtidai sinif müəllimləri, yuxarıdasa ədəbiyyat müəlimlərinin şagirdlərdən yay tətilində nə oxuduqlarını soruşması vacib amildir. Bu, ən azı uşaqda bir məsuluyyət hissi yarada bilər.

Təbii ki, müasir uşaqlar daha çox internet və şou aləminin, serialların təsir ilə böyüyür. Açığı deyim ki, valideyin də öz rahatlığını pozmamaq üçün onların kitab oxumaq kimi çətin əldə olunan vərdişə yiyələnməsinə çalışıb özlərini incitmək də istəmir. Çox faiz valideyin övladının ancaq gündəlik dərslərini oxumasını norma hesab edir, bundan kənarda onun bədii ədəbiyyat oxuyub-oxumadığı ilə maraqlanmır.

Azərbaycanda bütün sahalərdə yaranmış boşluqlar təbii olaraq ədəbiyyatdan da yan keçməyib və indi uşaq ədəbiyyatı bu sahənin ən böyük problemidir desək, yanılmarıq.

Bu problemin nə qədər olduğunu araşdırmaq üçün təbii ki, bu nümunələri dərc edib satışı ilə məşğul olan insanların da fikrini almaq vacibdir. "Qanun" nəşriyyatının rəhbəri Şahbaz Xuduoğlu və "Əli və Nino" dükanlar şəbəkəsinin sahibi Nigar Köçərli ilə əlaqə saxladıq.

Nigar xanım bildirdi ki, son vaxtlar bir az irəliləyiş hiss olunsa da, sevinməyə səbəb azdir: "Yaxsi usaq kitablarini cap edirik, amma satişları cox zəifdir. Hətta tez-tez belə bir mənzərənin sahidi oluram, usaq kitab istəsə də, valideyin kitab evəzinə oyuncaq alır. Təbii oyuncaq da yaxsı şeydir, amma kitabi hec nə əvəz etmir. Məncə, valideynlər uşaq kitablarına münsaibətlərini dəyisməlidirlər. Uşağa hər axsam mutləq nagıl oxumaq lazımdır ki, onda mütaliə vərdişi yaransın".

Şahbaz Xuduoğlu da əslinə Nigar xanımdan fərqli fikirlər söyləmədi. Şahbaz bəy qeyd etdi ki, uşaq ədəbiyyatına tələbat var, amma: "Ümumilikdə uşaqlarımıza kitab almaq vərdişlərimiz çox aşağıdır. Eyni vəziyyətdə olan bir rusla, bir azərbaycanlının uşaq kitablarına münasibəti tam fərqlidir. Biz uşaqlara daha yaxşı geyim almağı kitab almaqdan üstün tuturuq. Yəni 10 yaşlı bir uşağa 500 manatlıq telefon ala bilir, amma 5 manatlıq kitab almırıq. Məsələn, bir avropalı bunu etməz, hətta bir rus da etməz. Amma azərbaycanlı edər. Bir də uşaq kitabları çeşidinə görə də azdır. Gərək daha çox kitablar olsun. O cümlədən, uşaq üçün yazan yazarlarımız da indi demək olar ki, yoxdur. Hər kəs böyüklər üçün yazmaqla sanki böyük yazıçı olacaq kimi düşünür. Qısa olaraq belə ifadə etsək, deyə bilərik ki, həm kifayət qədər kitab yoxdur, həm də yazar… Uşaq kitabları yalnış tərcümələr əsasında nəşr olunur".