"Milis hekayələri" silsiləsindən

Tofiq Mamedovla göruşəndə bu dəfə söhbətimiz SSRİ-dən düşdü. Bildiyimiz kimi, dostum İttifaqın qızğın tərəfdarlarındandır və SSRİ-nin dağılmasını indi də XX əsrin faciəsi hesab edir.

Mən də maraqlı bir əhvalat eşitmək xatirinə İttifaqı təriflədim, dedim ki, Sovet dövründə dəhşətli cinayət hadisələri olmurdu, kriminal durum nəzarətdə idi. Müasir Rusiyada isə kriminal durum ağırlaşıb, cinayətkar aləm az qala leqallaşıb, vergidən kənar, yəni kölgə iqtisadiyyatını tam nəzarətə alıb. Hətta bəzi bölgələrdə qanuni oğrular şəhər rəhbərliyinin xeyir-şər məclislərinə dəvətli olur, onun yanında, başda oturur.

Dostum bir bilici kimi başını tərpədir, müasir Rusiya ilə əlaqədar dediklərimlə qismən razılaşırdı: "Amma İttifaq barədə fikirlərin bir az mübahisəlidir. Doğrudur, Sovet dövründə kriminal durum nəzarətdə idi, amma informasiya yayımı daha sərt nəzarətdə idi, yəni baş verən hadisələr barədə məlumat verilmirdi. Məqsəd də aydın idi, guya Sovet ölkəsində seriyalı ölüm, adam oğurluqları, mütəşəkkil cinayətkarlıq halları olmur, bunlar çürüməkdə olan imperializmə xasdır və s. Amma olurdu, elə dəhşətli cinayət hadisələri olurdu ki, bütün İttifaqı, hüquq-mühafizə orqanlarını titrədirdi. KQB-nin mayoru Afanasyevin qətli kimi..."

Mən sükuta riayət edirəm - dostuma xatirələrini yaddaşının süzgəcindən keçirməyə və təqdim etməyə imkan verirəm.

- KQB-nin Sovet İttifaqında yeri və rolu hamıya məlumdur. Bu qurum, Kommunist Partiyasından sonra 2-ci ali təşkilat idi ki, hamıya və hər şeyə nəzarət edirdi, yalnız onun "vizası"ndan sonra yüksək namenklaturalı vəzifələrə təyinatlar təsdiq edilirdi. 1980-ci ildə, SSRİ-nin bütün dünyaya meydan oxuduğu bir dövrdə, onun əsas sütunlarından birinin, KQB-nin Mərkəzi Aparatının katibliyinin rəis müavini, təhlükəsizlik orqanları mayoru Vyaçeslav Afanasyevin naməlum şəraitdə qətlə yetirilməsi, sözün əsil mənasında, günəşli havada göy gurultusu kimi idi, ölkə rəhbərliyi bir-birinə dəymişdi. Əvvəlcə elə bilirdilər ki, bu, xarici kəşfiyyat orqanlarının işidir və qətl faktını gizlətməyə çalışırdılar. Amma cidanı çuvalda gizlətmək olmaz. Moskvada bütün dünya ölkələrinin səfirlikləri fəaliyyət göstərir və gündəlik məlumat ötürürdülər. Nəticədə SSRİ təhlükəsizlik orqanları zabitinin qətli bir neçə gün ərzində Qərbin aparıcı KİV-lərinin əsas xəbər başlıqlarından birinə çevrildi. O vaxtlar İttifaq ərazisində, qeyri-leqal olsa da, "Azadlıq", "Amerikanın səsi", "Alman dalğası" kimi radiolar qısa dalğada yayımlanırdı və bu dəhşətli hadisəni ictimaiyyətdən də gizlətmək mümkün olmadı.

Qətl hadisəsini Siyasi Büronun üzvləri, ölkənin təhlükəsizlik və hüquq-mühafizə orqanlarının rəhbərləri Andropov (KQB-nin sədri) və Şelokov (daxili işlər naziri) öz nəzarətinə götürdü. Məsələ hətta SSRİ-nin dövlət rəhbəri, Kommunist Partiyasının Baş katibi Brejnevə də məruzə olundu. Və bu dəhşətli hadisənin üstü sürətlə ört-basdır edildiyi kimi, sürətlə də açılmağa başladı.

V.Afanasyevin meyiti hadisə yerindən 15-20 kilometr aralı, maşın yolunun kənarından tapılmışdı. Əvvəlcə elə bu versiyanın üstündə işləyirdilər, sübut etmək istəyirdilər ki, onu maşın vurub. Amma istintaq materialları ayrı şeydən xəbər verirdi. Mərhumun aldığı xəsarətləri avtomobil qəzası ilə izah etmək mümkün deyildi, tibbi ekspertizanın nəticəsi də onun döyülüb öldürüldüyündən xəbər verirdi.

Əslində nə baş vermişdi? Dekabrın 14-də Afanasyevin 40 yaşı tamam olmuşdu. Bu münasibətlə KQB-nin Mərkəzi Aparatının katibliyində xüsusi toplantı keçirilir, Afanasyevi təbrik edirlər və Komitə rəhbərliyinin Fəxri Fərmanını ona təqdim edirlər. İşdən sonra yubilyar həmkarları və "Alfa" qrupundan olan dostları ilə birlikdə "çek"lə işləyən elit kafelərin birində bu mühüm təqvimi qeyd edir. Sovet dövründə Moskvada belə kafeləri barmaqla saymaq olardı, bura hər adam buraxılmırdı və Mərkəzi Aparat şəhərin mərkəzində yerləşdiyindən, yaxınlıqda vardı. Burda, sözün əsil mənasında quş südündən can dərmanına kimi hər şey tapmaq olardı. Yubiley iştirkçıları da elə "quş südü ilə can dərmanın"dan başladılar, fransız konyakı ilə qara isveçrə şokoladı, qara, qırmızı kürü sifariş etdilər. Konyakla qara şokolad da məlum olduğu kimi, bir qoşqudakı iki cins at kimi yaxşı gedir. Yubiley məclisi də bu qoşquda gecənin yarısına kimi davam etdi, neçə "Napoleon", "Kamuz" qurban kəsildi, gecə saat 12-də, hərbçilər demiş, "adboy" verildi. Məsələ ondadır ki, Moskva metrosu gecə saat birin yarısına kimi işləyirdi və bu müddətə kimi məclisi yekunlaşdırmaq, metroya çatmaq lazım idi.

Dostum təəccüblə baxdığımı görüb izahat verir:

- Bəli, Sovet dövründə KQB-nin Mərkəzi Aparatının katibliyinin rəis müavini də piyada gəzirdi, fərdi maşın yalnız rəisə təhkim edilirdi. İndi isə orda adi mühafizəçilər də "Mersedes"lə, "Cip"lə gəzir, amma hansı pulla, bax bu, bilinmir. Nə isə... Afanasyev və dostları gecə saat 12-də məclisə son qoyurlar, ayağa dururlar. Stolun üstündə iki ağzı açılmamış 700 qramlıq "Napoleon", bir "Kamuz" konyakı, bir qutu "Assorti" şokolad, bir-iki qutu da qırmızı kürü qalır. Dostlar bunu yubilyarın çantasına hədiyyə kimi qoyur və metronun yaxınlıqdakı "Lubyanka" stansiyasına yollanırlar. Burdan "Kuzneskiy most" stansiyasına keçir və "Taqanka" istiqamətində gedirlər. "Taqanka" stansiyası Moskva metrosunun mərkəzi dairəsi üzərində yerləşir və əsas keçid məntəqələrindən biridir. Burda dostlar öz istiqamətlərinə keçmək üçün düşürlər, Afanasyevi isə həmin istiqamətdə getdiyindən oyatmaq istəmirlər. Yubilyar bərk vurduğundan qiymətli hədiyyələrlə dolu çantasını da qucaqlayıb oturan kimi yatıbmış. O, "Taqanka"dan beş dayanacaq sonra, "Ryazanskiy prospekt" stansiyasında düşməli idi. Metronun yaxınlığındakı yeni məhəllələrin birində, 12 mərtəbəli evin 7-ci mərtəbəsində yaşayırdı.

Dekabrın 14-də, yubiley günü yəqin ki, evdə yoldaşı və məktəbli olan iki qızı onun yolunu səbirsizliklə gözləyirdi. Amma Afanasyev bərk yatdığından "Ryazanskiy prospekt"i keçir və bir stansiya çox, "Jdanovsk"a kimi gedir. İndi "Vıxino" adlanan bu stansiya xəttdə axırıncıdır və burdan qatarlar geri qayıdır. Amma artıq gecə saat birin yarısından keçdiyindən qatar stansiyanın yaxınlığındakı depoya verilir. Qəribə bir təsadüfün nəticəsinə vaqonda yatan Afanasyevi nə vaqonlara baxan maşinist köməkçisi, nə də perronda növbə çəkən "qırmızı papaq" qadın görür.

Sonradan aydın olub ki, maşinist və köməkçisi həmin zaman, iş vaxtı olsa da, yaxşı içiblərmiş. Amma buna baxmayaraq, depoda vaqonlara yenidən baxış keçirəndə çantasını qucaqlayıb yatan orta yaşlı kişini aşkar edirlər. Əvvəlcə onu oyatmaq istəyirlər, mümkün olmur. Maşinist köməkçisi milis çağırmağı təklif edir. Amma bu vaxt çantanı yatanın əlindən alan və ciddi təftişilə məşğul olan maşinist ona imkan vermir. Çantanın içindəkiləri göstərir ki, sənə şahid (olsun, şərik) lazımdır?! Köməkçi təbii ki, eyni zamanda həm rəhbərliyin, həm də nəfsinin tələbinə müqavimət göstərə bilmir. Deyir, çantanı götürüb gedək, adam da burda yatsın. Bu dəfə "ayılmaq təhlükəsi" olan maşinist etiraz edir, təhlükəsizlik qaydalarına ziddir deyir, sabah bizi cəzalandıra bilərlər. Adamı özümüzlə aparaq, orda yatsın. Sabah oyananda deyərik ki, çantanı vaqonda oğurlayıblar, səni də biz yazığımız gəlib, bura gətirmişik. Artıq "ayılmaq təhlükəsi" köməkçiyə də təsir edir və o, adamı qoltuqlayıb rəhbərliyin dəstəyi ilə vaqondan çıxarır. Bu zaman fəhlə heyətindən vəziyyəti görən və perspektivi "barometr" kimi hiss edən dağ cüssəli bir gənc köməyə atılır. Əsərimizin sürücü qəhrəmanları şərik istəməsələr də, bu boyda köməkdən yaxa qurtara bilmirlər və Afanasyevi gəncin belinə yükləyib depodakı kiçik yataq otaqlarının birinə gəlirlər. Burda çanta sahibinin elə quru yerdəcə yıxılıb yatmağına imkan verir, çantanın içindəkiləri çıxarıb çarpayının üstünə düzürlər. Ömrü boyu ucuz arağa, çaxıra alışan adama "Napoleon", ya "Kamuz" nə edə bilər ki?! Hətta yanında qırmızı kürü ilə qara şokolad olsa da...

Bu zaman ağır yatmış olan Afanasyev oyanmağa başlayır. İlk əvvəl harada olduğunu, bura necə gəldiyini kəsdirə bilmir. Amma yavaş-yavaş özünə gəlir və çarpayının üstündə səs-küylə davam edən ziyafət diqqətini cəlb edir. Məlum olur ki, üçlük üç şüşədən ikisini məhv edib və artıq üçüycüyə girişib. Onun yubiley günündə, onun konyakları ilə kef edirlər, ən əsası isə ondan icazəsiz! Bu vəziyyət, xüsusilə də axırıncı Afanasyevə çox pis təsir edir və o, məclisə aktiv müdaxilə edir. Adi dildə desək, indicə sadaladığımız üç sualı elə uzandığı yerdən ziyafət stolunun, üzr istəyirəm, çarpayısının üstünə, "üç tuz" kimi tullayır. Məclis iştirakçılarının təbii ki, xalı az olur və onlar "üç tuz"a rusların üç hərfi ilə cavab verirlər, bir sözlə, onu məlum yerə göndərirlər. Beləliklə də qəhrəmanımızın seçimini minimuma endirirlər, o, ya qulaqlarının sallayıb məlum yerə getmək, ya da qollarını çırmayıb məclisə hücum etmək dilemması qarşısında qalır. Və təhlükəlilik dərəcəsinə, qeyri-bərabərliyinə baxmayaraq, Afanasyev bir zabit kimi məhz ikinci yolu seçir. Onu da qeyd edək ki, qəhrəmanımız orta yaşlı adam olsa da, təhlükəsizlik xidmətinin bir çox zabitləri kimi keçmiş idmançı idi və əlbəyaxa döyüş qaydalarını yaxşı bilirdi. Və bu bilgilər işdə də özünü göstərir.

Bir sayında mayor artıq ayağa qalxır, iki sayında maşinist, üç sayında isə köməkçi yerə sərilir. Təbii ki, Afanasyev bu vəziyyətdə bu tezlikdə onları nokauta göndərə bilməzdi. Elektrik qatarının şanlı sürücüləri, sadəcə olaraq, içkili idilər.

Beləliklə, iki nəfər yerdə namunasib, amma sərfəli vəziyyətdə gözləyir, iki nəfər də ayaq üstə, daha münasib vəziyyətdə onları izləyir. Birinci Afanasyev idi, onun başı və yumuruqları gizildəyirdi. İkinci isə bayaq icazəsiz səhnəyə daxil olan, bu müdaxiləsi konyak və qırmızı kürü ilə mükafatlandırılan proletariatın həmin gənc və nəhəng nümayəndəsi idi ki, baş verənləri daha çox təəssüflə seyr edir. Ona təsir edən yeganə şey belə müftə və belə ləzzətli içki məclisinin yarımçıq kəsilməsi idi. Və o, bu acı həqiqəti dərk etdiyi anda var gücü ilə bağırdı və düşməninin üstünə atılır. Orta yaşlı mayor idman hazırlığına baxmayaraq, gəncliyin hücumuna davam gətirmir, çəki öz sözünü deyir.

Maşinistlə köməkçisi də gözləmə vəziyyətindən qalxırlar...

Bir azdan adamın tərpənmədiyin hiss edirlər. Maşinistin köməkçisi cəld onun nəbzini tutur, başını bulayır. Köməkləşib maşinistlə birlikdə nəhəngi cəsədin üstündən qaldırırlar, sinəsinə qulaq qoyurlar, elə bil dünən ölmüşdü. Ciblərini axtarırlar, KQB-nin mayorunun vəsiqəsi çıxır. Proletar üçlük dərhal ayılır, əsməyə başlayır, nə edəcəyini bilmir. Səhər saat 5-in yarısı olur, bir saatdan sonra iş başlayacaq. Cəld emalatxanadan qara kağız gətirirlər, zabitin cəsədini bükürlər. Yenidən gəncliyin belinə yükləyib maşinistin yaxınlıqda dayanan köhnə "Volqa"sının yanına gətirirlər. Burada cəsədi birtəhər maşının yük yerinə qoyur və ikilikdə (maşinist depoda qalır) hadisə yerindən 15-20 kilometr qırağa aparır, yolun kənarına atırlar.

Meyit həmin gün tapılsa da, hadisənin üstü düz bir ay sonra açıldı. Nə qədər qəribə olsa da, qatillərə güllələnmə kəsmədilər, hərəsinə 15 il iş verdilər.