Dəyərli araşdırmaçı alimimiz Qafar Çaxmaqlı ilə ilk tanışlığım təxminən on il əvvələ təsadüf edir. Elə müsahibə almaq üçün iş otağında görüşmüşdük onunla. Maraqlı həmsöhbət olduğunu qeyd etməyə ehtiyac duymuram. Söhbətimizin məntiqi nəticəsi olaraq Qafar müəllimin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə bir ermənişünaslıq mərkəzinin yaradılmasına ehtiyac olduğu qənaətinə gəldik. Qafar müəllim bu ideyanın bir hissəsini Bakı Dövlət Universitetində həyata keçirməyə nail oldu. İlkin olaraq laboratoriya formasında elmi araşdırmalara, erməni dilinin öyrənilməsinə start verildi. Lakin sonradan onun bu işləri yarımçıq qoyaraq öz ideyalarını, araşdırmalarını qonşu Türkiyədə davam etdirməyə getdiyi xəbəri yayıldı. Bu günlərdə Bakıya gəlməsi xəbərini aldıqda onunla görüş fürsətini əldən vermədən müsahibəyə razılıq aldım. Söhbətə də elə köhnə yeni ideyanın reallaşması üçün gördüyü işlərlə başladıq:

- Mən peşəkar jurnalistəm. Bir gün də olsun jurnalistikadan ayrılmamışam. Yəni jurnalistika fakültəsini bitirəndən indiyə qədər hər gün jurnalistika ilə məşğul olmuşam, məqalələr, kitablar yazmışam. Bir neçə qəzetin rəhbəri olmuşam. Sonra Bakı Dövlət Universitetin mətbuat xidmətinin rəhbəri olmuşam. Məzunu olduğum jurnalistika fakültəsində dərs demişəm. Amma elmi araşdırmalar sahəsində müəyyən işləri görməyi bunların hamısından daha faydalı hesab etmişəm. Vətənimə az da olsa faydam dəyə bilər deyə, bu sahəyə meylim daha çox olub. Ona görə də erməni məsələsinə həsr olunan disertasiya müdafiə etmişəm, fəlsəfə doktoruyam. Erməni dilini bildiyimə görə, Ermənistanı yaxşı tanıdığıma görə. Çünki mən orada doğulub böyümüşəm, yaşamışam, o insanları tanımışam, onların milli-psixoloji durumlarını bilmişəm. Onların düşüncə sistemləri, ideolojiləri və insana münasibətlərini görmüşəm. Ona görə hiss etmişəm ki, bu sahədə mən bizim xalqı bir az maarifləndirə, bilgi verə bilərəm. Ermənilərin ideolojilərini, təlimlərini, nəzəriyyələrini ifşa etməklə bu dövlətə, millətə, ümumiyyətlə türk millətinə faydam toxuna bilən. Ona görə bu işin dalınca getmişəm.

Yarımçıq qalan ideyalar

- Bəs niyə bu işləri Azərbaycanda yox, Türkiyədə həyata keçirməyə üstünlük verdiniz?

- Türkiyədə tez-tez konfranslarda, simpoziumlarda, panellərdə iştirak etmişəm. Görmüşəm ki, Türkiyədə də erməninin nə olduğunu bilmirlər. Erməni məsələsində onlar da siyasətlərini erməni ideolojisinə uygun qura bilməyiblər. Və buna yardımım toxunsun deyə, orada da fəaliyyətimi genişləndirmişəm. Mənim Türkiyədəki fəaliyyətim təqdir olunub və işləməyə dəvət etdilər. Birinci dəfə 1999-cu ildə Türkiyəyə dəvət olundum. Və Baş bakanlıqda Ermənistan məsələləri üzrə müşavir kimi fəaliyyət göstərdim. Sonra Qarsda bir müddət qaldım. Həmin dövrdə yenə də Türkiyədə araşdırma yazılarım çap olundu. "Qars adlı Vətən" adlı kitabımı da oralara həsr etmişəm. Kökən olaraq mən özüm Qarslıyam. Yəni mənim babamlarım orada olub. Babamın qəbri də Qarsın Kırac kəndindədir. Gedib onu da ziyarət etmişəm. Sonra müəyyən zaman kəsiyində Azərbaycana dəvət olundum. Gəlib burada müəyyən faydalı işlər görə bilərəm deyə. Amma burada o ilgini, yanaşmanı görməmişəm. Sizin yadınızdadırsa, o zaman "Ermənişünaslıq mərkəzi yaradılmalıdır" təşəbbüsünü irəli sürmüşdük. Əsas məqsəd o idi ki, Azərbaycanda bu məsələyə önəm verilsin. O vaxtdan indiyə qədər mən həmişə hesab eləmişəm ki, biz ermənilərin bizə qarşı apardığı ideoloji müharibədə uduzuruq. Mən bu fikirdəyəm. Çünki onlar bu sahədə institutlaşma işini görüb başa çatdırıblar. Və 20-dən artıq araşdırma mərkəzi var ki, həm Azərbaycanı, həm Türkiyəni öyrənir. Stratejilərini müəyyən edirlər. Amma Azərbaycanda belə mərkəzlər yoxdur. Mən həmin illərdə Universitetdə bir mərkəz yaradılmasına təşəbbüs göstərdim. Ondan da bir şey çıxmadı. Hazırda orada belə bir laboratoriya var, lakin mən istədiyim səviyyədə olmadı. Tarix fakültəsinin regionşünaslıq bölməsində erməni dili tədris olunur. Amma Türkiyədə açılan ermənişünaslıq kafedrası tamamilə bundan fərqlidir. Orada sırf Ermənistan və erməni dili üzrə mütəxəssislər hazırlanır. Burada isə sadəcə dil öyrədilir, dərs keçilir. Mən hesab etmirəm ki, həmin məzunlar erməni dilini mükəmməl bilirlər. Amma Türkiyədə Kayseri Ərciyəz Universitetində təməlli olaraq bir kafedra yaradılıb.

İxtisaslı araşdırmaçılara ehtiyac var

- Bəs orada yaradılan Strateji Araşdırmalar Mərkəzi nə işlər görür?

- Burada təhsil alan tələbələr erməni dilini, onların tarixini, erməni məsələsini, ermənilərin iddialarını öyrənməklə məşgul olurlar. Hər kursda 15-20 nəfər tələbə təhsil alır. Bu Türkiyədə də bir ilkdir. Bununla yanaşı Ərçiyəz Universitetində bir strateji araşdırma mərkəzi də quruldu. Mərkəzin əsas məqsədlərindən biri ondan ibarətdir ki, təkcə erməni məsələsi deyil, Qafqaz, Yaxın Şərq üzrə mütəxəssislər hazırlamaqdır. Şübhəsiz ki, dili bilmək vacibdir. Orada təhsil alanların əksəriyyəti 30 yaşadək olan gənclərdir. Onlardan ingilis dili ilə yanaşı, erməni, gürcü, rus, ibrani və ya başqa dilləri bilmələri tələb olunur. Bu onların həmin sahələri yaxşı araşdıra bilməsini təmin edir. Sadəcə olaraq kimsə, iş yeri əldə edim deyə oraya gəlsə, onu götürməzlər. Türkiyədə həmin Strateji Araşdırma Mərkəzinə müsabiqə yoluyla ən layiqli adamlar seçilib götürülür. Gələcəkdə onun da bəhrəsini görəcəyik.

Ərciyəz Universitetindəki araşdırma mərkəzi araşdırmaçıları işə götürür. Həm də onlar burada karyeralarını qurmaq üçün doktorluq işlərini yazırlar. Eyni zamanda hərə öz sahəsində araşdırmasını aparır. Biz eyni vaxtda hər şeydən başlamağa öyrəşmişik. Amma kapitalist olkələrində bir sahənin kamil mütəxəssisi olmaq tələb olunur. O biri məsələlərə də qarışmır. Əgər bir nəfər Yaxın Şərq, Suriya üzrə araşdırmaçıdırsa, daha Misir məsələsinə qarışmır. Eləcə də erməni məsələsi ilə məşğul olan şəxs Rusiya məsələlərinə qarışmır. Ümumi anlayışı ola bilər, ancaq onun öz araşdırma sahəsi olduğundan başqa sahələrdə iş görmür. Biz Azərbaycanda da belə bir mərkəz yaratmaq istəyirik. Türkiyədə bu sahədə olan qurumlarla Azərbaycanda olan qurumların əlaqələrini qurmağa çalışıram. Bu sahənin uzmanlarını bir araya gətirmək üçün təbdirlərin keçirilməsinə çalışırıq. Çalışırıq ki, ömrümüzün bizə verilən dövründə millətimiz üçün faydalı olaq.

Erməni ideoloqlarına zərbə

- Araşdırmalarınız əsasən, hansı istiqamətdədir?

- İndiyədək Türkiyədə erməni məsələsinə o qədər də diqqət yetirilməyib. Türkiyə erməni məsələsinə əlinin ardı ilə vuraraq, ermənilərin türklərə zərər yetirə biləcəklərini düşünməyib. Sonra gördülər ki, 1965-ci ildə Uruqvayda bir erməni milyarderi erməni soyqırımını qəbul elətdirdi. Onun ardınca erməni soyqırımını tanıyan düşmən ölkələrin sayı artıq 20-ə çatıb. Bizim böyük liderlərdən biri həmişə ən zəif rəqiblə bütün gücü ilə mübarizə aparmağı tövsiyə edirdi. Çünki düşməni zəif hesab etmək lazım deyil. Zəif düşmən sənə elə bir yerdən zərbə vura bilər ki, yerindən qalxa bilməzsən. Ermənilər də məhz belə etdilər. Onlar kiçik bir millətdir, amma dünyanın hər yerinə səpələnib, lobbiləşib, təşkilatlanıblar və ideoloji silahları var.

Yeri gəlmişkən, deyim ki, Türkiyədə mənim 2013-cü ilin noyabrında "Armenizmdən terrorizmə: erməni düşüncə sistemləri və ideolojiləri" adlı bir kitabım nəşr olundu. Hazırda isə "Erməni terrorizmi və düşüncə sistemləri" kitabı üzərində işləyirəm. Bundan başqa, Ərciyəz Universitetində "Ermənicə dərslər" adlı kitabım dərslik kimi istifadə olunur.

- Apardığınız araşdırmalarla, keçirilən görüşlərlə nəyə nail ola bilmisiz?

- Nəticə barədə danışmaq bir az tezdir. Onu deyə bilərəm ki, artıq ermənilərin ideologiyalarının qarşısına çıxa bilirik. Ermənilərin həm Türkiyəyə, həm də Azərbaycana qarşı yalan, əsassız iddiaları var. Bunu sübut etmək üçün onlara qarşı çıxa bilirik. İndi Türkiyədə də bu sahədə çox gözəl mütəxəssislər var. Əvvəllər ermənilərin qarşısına tək-tək çıxırdıq, indi qrup halında çıxırıq. İşlərimizi həmin mütəxəssislərlə əlaqələndiririk. Məsələn, erməni ideoloqu, milli qəhrəman hesab elədikləri Qaregin Nijde Türkiyədə tanınmır. Onun irqçi bir düşüncə sistemi var. Həmin düşüncə sisteminin Türkiyədə bilinməsi üçün çalışırıq. Müəyyən yazılar yazıram. Azərbaycan, türk, rus və ingiliscə məqalələrim çap olunur. Türkiyədə Andranikin hansı qətllər, soyqırımlar törətdiyi çox bilinmir. Bu yaxınlarda orada bununla bağlı müzakirələrimiz oldu. Bu haqda kitab yazmağı qərara aldıq. İndi Ermənistanda ən sevilməyən insanlardan biri mənəm. Çünki onlar bilirlər ki, zərbə haradan dəyəcək. Onlar bilirlər ki, millətin dilini, mədəniyyətini yaxşı bilirsənsə, onda onlara cavab vermək asan olur. Gələcəkdə bu işlərin nəticəsini, bəhrəsini görəcəyik.

"Erməni soyqırımı"na qarşı Xocalı soyqırımı

- Türkiyənin bu məsələyə münasibəti necədir?

- Bu ölkədə fərqli yanaşma var. Bir dövlətin öz siyasəti var, bir də akademik çevrənin yazdıqları. Dövlət qonşularla sorun yaşamaq istəmir, Ermənistanla qonşuluq əlaqələrini qurmaq istəyir. Bu da təbii prosesdir. Bütün dünya dövlətləri qonşularla sıfır sorun siyasətini yürüdür, əlaqələri normallaşdırırlar. Dövlət görür ki, haqlıdır, ona görə bəyan edir ki, arxivləri açmağa hazırdır. "Erməni soyqırımını" təsdiq edən heç bir fakt yoxdur. Ermənilər də xarici ölkələrin parlamentlərinə bədii ədəbiyyatlarda yazılanlarla çıxırlar. Türkiyə dövlətinin siyasəti budur ki, tarixdə nə olubsa, tarixdə qalıb, bunu araşdırmaq tarixçilərin işidir. Amma ermənilər artıq bunu bir ideolojiyə çeviriblər. Çünki erməni soyqırımı olmasa, erməni xalqı yoxdur. Hər bir xalq özünü tanıtmaq üçün bir məhsul buraxır, məsələn Koreya bazara maşın çıxarıb. Ermənilər nə çıxaracaq? Ona görə də bu soyqırımla özünü tanıtmaq istəyirlər. Məsələni alver vasitəsinə çeviriblər artıq.

Akademik çevrədə isə bu məsələ çox ciddi araşdırılır. Çox böyük alimlər bu işi sürdürürlər. Biz də belə mütəxəssislər yetişdirməklə məşğuluq. Eyni zamanda "erməni soyqırımının" qarşısına Xocalı soyqırımını qoymalıyıq.

Dağlıq Qarabağda antiterror əməliyyatları

- Bu siyasətin formalaşmasına yardım etmək məqsədilə nə iş görməyi planlaşdırırsınız?

- Ermənilər Dağlıq Qarabağın, həm də işğal etdikləri diğər rayonların ərazisində planlı şəkildə əhali yerləşdirmə siyasəti yürüdürlər. "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nın "prezidenti" fərman verib ki, Kəlbəcərdə, Laçında, Zəngilanda, Ağdamda hər il müəyyən sayda adam köçürülüb yerləşdirilməlidir. Buna diaspordan və başqa qaynaqlardan pullar ayırırlar, evlər tikirlər, təmir edirlər. Çünki ermənilər planlaşdırırlar ki, gələcəkdə hansısa beynəlxalq güclərin hesabına bəlkə digər rayonları qaytardılar. Amma Kəlbəcərlə Laçını qəti geri vermək niyyətləri yoxdur. Ona görə də məskunlaşmanı, əsasən, o ərazilərdə aparırlar. Suruyadan gələnləri orda yerləşdirirlər. Saytlarda belə videolar yayılır. Biz də bunu beynəlxalq aləmin diqqətinə çatdırmalıyıq. Və bunun qarşısını almaq üçün nə etmək olar deyə düşünməliyik. Bu məqsədlə hazırda bir layihə hazırlayıram. Düşünürəm ki, bunun qarşısını almaq üçün ciddi araşdırmalar aparmaq və beynəlxalq aləmə çatdırmaq lazımdır. Mən bu layihəni Azərbaycanda həyata keçirmək istəyirəm. İnşallah maliyyə qaynaqları tapılan kimi işlər başlanılacaq.

- Layihədə nələr nəzərdə tutulur?

- Araşdırma aparılacaq. Dağlıq Qarabağ və ətrafındakı ərazilər BMT tərəfindən Azərbaycan ərazisi kimi tanınır. Bu ərazilərdə əhali yerləşdirilməsi, verilən qərarlar qanunsuzdur. Ona görə də bu informasiyalar BMT-yə, digər orqanlara çatdırılmalıdır. Mən hesab edirəm ki, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisində antiterror əməliyyatları həyata keçirməyə haqqı var. Biz bunları deməsək, heç bir nəticə əldə etmək olmaz. Deyə bilərlər ki, bu işə Rusiya qarışa bilər. Amma əslində, bizim Rusiyada, Ermənistanda nə işimiz var ki. Biz öz ərazimizdə, öz qanuni, suveren hüquqlarımızı bərpa etmək yolu tutmalıyıq. Amma demək ki, İrəvanı alacam və s. Onda Azərbaycanı işğalçı kimi, təhdid dili ilə danışan dövlət kimi təqdim edəcəklər. Ancaq biz bütün qüvvələrimizi Dağlıq Qarabağdakı suveren hüquqlarımızın bərpasına yönəltməliyik. Bu sülh yolu və ya antiterror yolu ilə ola bilər. Olmasa da, gələcəkdə biz bu istiqamətdə tədbirlərimizi görməliyik. Mən başqa siyasət tanımıram.

Erməni ilə hay eyni millət deyil...

- Yəqin ki, erməni ideoloqları ilə beynəlxalq tədbirlərdə rastlaşırsız. Onların ideyalarına qarşı tutarlı cavab verə bilirikmi?

- Ermənilər haqsız olduğuna görə özlərini günahkar sayırlar və məsələni başqa yerlərə yönəldərək cığallıq edirlər. Bir alim olaraq mən həmişə demişəm ki, biz yalan deməməliyik, yazmamalıyıq. Misal üçün elə şeylər var ki, erməniləri qəddar kimi təqdim edirlər. Amma deyəndə o kitabı çıxar, biz çıxara bilmirik. Ona görə yalanın tərəfdarı deyiləm. Ermənilər tarix boyunca türklərin sadiq təbəəsi olublar. Sonra da Qərb ölkələrinin və Rusiyanın təsiri ilə özlərinə müstəqil dövlət qurmaq istəyiblər. Bunun üçün terrora başlayıblar. Bu terror da qarşıdurmalarla nəticələnib. Azərbaycan ərazilərində dövlət qurmaları artıq danılmaz faktdır. Artıq bunu xatırlatmağa ehtiyac yoxdur. Ermənilər Qafqaza gəlmə millətdir. Qarabağ Azərbaycan əraziləridir. Onlar tarixlərini axtarsalar, yenə uduzarlar. Çünki biz hazırladığımız o mütəxəssislər artıq deyəcəklər ki, o erməni bu erməni deyil. Yəni tarixi Armeniyada yaşayan erməni indi özlərini "hay" adlandıran erməninin eynisi deyil. Bunları ayırmaq lazımdı. Mən Türkiyədə həm qravar, - həm də asqaravardan dərs deyirəm. Qravar qədim erməni dilidir. Bu dildən 8-ci əsrə qədər istifadə edilib. Və indi həmin əsərlər müasir erməni dilinə tərcümə edilir. Müasir dilləri- asqaravardır. Biz 10-11-ci əsrlərdə yazılan əsərləri asanlıqla oxuya bilirik, çünki dilimiz eynidir. Amma ermənilər 10 əsr qabaq yazdıqlarının anlaya bilmirlər. Yəni, o xalq bu xalq deyil, biz bunu ifşa etməliyik. Erməni ilə hay eyni millət deyil. Bizim alimlərin bu istiqamətdə yaxşı tədqiqatları var. Qravar əski türk tayfalarından biridir. Haylar isə ermənilərdir. Biz haylarla mübarizə aparırıq, ermənilərlə yox. Biz bəzən bu şeylərin fərqinə varmırıq. Amma bunu etmək lazımdır.