Türkiyənin yeni prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan artıq Azərbaycandadır. Onun dövlət başçısı seçilməsi, ilk xarici səfərini Azərbaycana etməsi, regiondakı vəziyyət və Ankarının qonşu ölkələrlə əlqələrinə Yaxın Şərq üzrə ekspert, tarixçi Aydın Musayevlə aydınlıq gətiririk...

- Aydın müəllim, müsahibəyə Ərdoğanın prezident seçilməsi ilə başlamaq istərdik. Onun qalib gələcəyi proqnozlaşdırılırdı, amma elə birinci turda belə üstünlük əldə edəcəyini əksər təhlilçilər proqnozlaşdırmamışdı. Qardaş Türkiyənin yeni dövlət başçısının zəfərinin təməlində hansı amillər durur?

- Bu suala cavab verməzdən öncə Türkiyədə baş vermiş digər seçkilərə də nəzər salmaq lazımdır. Son vaxtlar Türkiyə iqtisadiyyatında sezilən yüksəliş, Beynəlxalq Valyuta Fonduna (BVF)olan borcun qaytarılması, xüsusən Türkiyənin böyük şəhərlərində və bölgələrindəki inkişaf seçkilərə birbaşa təsir edən əsas amillər oldu. Ancaq onu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, 51,7 faiz elə də böyük rəqəm deyil. Əslində, prezident seçkilərinə ayrılan bir aylıq hazırlıq müddəti də öz sözünü dedi. Xatırlayırsınızsa,Ərdoğanın rəqibləri deyirdi ki, prezident seçkiləri üçün müəyyənləşdirilmiş vaxt bir qədər çox olsaydı, hazırkı prezident birinci turdan qalib ayrıla bilməzdi. Lakin fakt faktlığında qalır, prezident Ərdoğandır. Onun Bakı səfəri də göstərir ki, Türkiyənin xarici siyasətində Azərbaycan önəmli rol oynayır.

- Müxalifətin Ekmələddin İhsanoğlu ətrafında vahid namizədlə seçkilərə getməsi nə qədər düzgün seçim idi? Hətta onun beynəlxalq arenada tanınmasını nəzərə alsaq belə...

- Bilirsiniz ki, Türkiyə müxalifəti deyəndə burada əsasən iki partiya – MHP və CHP nəzərdə tutulur. Etiraf etməliyik ki, bu partiyalar arasında da kifayət qədər ziddiyyətlər var. Hətta vahid namizədin irəli sürülməsi müxalifət üçün müsbət addım kimi qiymətləndirildi. Düzdür, İhsanoğlu İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına uzun müddət sədrlik edib, kifayət qədər siyasi təcrübəsi var və yaşı da 70-i keçib, amma o heç vaxt Türkiyədə hakimiyyətdə təmsil olunmayıb. Uzun müddət Türkiyədən kənarda fəaliyyət göstərib. Bu səbəblərdən də müxalifətin vahid namizədinin qalib gəlmə ehtimalı o qədər də yüksəkqiymətləndirilmirdi. O, təmiz adamdır. Siyasətdə təmizliyi və səmimiliyi qoruyub saxlamaq böyük işdir. Ərəb dünyasına da yaxın adamdır. Ancaq yaddan çıxarmayaq ki, AKP neçə illərdir iqtidardadır və kifayət qədər nailiyyət əldə edib. Bir sıra problemlərin həllində Ərdoğanın rolu danılmazdır. Ona görə dətəkcə İhsanoğlunun timsalında yox, ümumiyyətlə, müxalifətin uduzacağı gözlənilən idi.

- Maraqlıdır ki, Ərdoğan Türkiyənin Azərbaycan səfirliyində, başqa sözlə desək, Azərbaycanda İhsanoğluna məğlub oldu...

- Bildiyiniz kimi, AKP islamçı partiyadır. Bütün uğurlara baxmayaraq, bu o demək deyil ki, hamı Ərdoğandan razıdır. Rəqəmlər onu göstərir ki, Türkiyə cəmiyyətinin yarısı Ərdoğanın siyasətindən razı deyil. Ona görə də müxalifət namizədinin, xüsusən də böyük şəhərlərdə üstünlüyə malik olması təbiidir. Ərdoğana səs verənlərin əksəriyyəti bölgələr oldu. Böyük şəhərlərdə aşağı nəticələr onu göstərir ki, hazırkı prezident zaman-zaman Mustafa Kamal Atatürkprinsiplərindən kənara çıxır. Şəhər əhalisi Ərdoğanın islamı dəyərlərə meyllənməsindən, onun dünyəvi dövlət prinsiplərindən geri çəkilməsindən narazıdır. Düşünürəm ki, elə Azərbaycanda yaşayan türklərin də - həmin şəxslərin regionlardan gəldiyini nəzərə alın - etirazını başa düşmək olar. Bunu rəqəmlər də göstərir. Faktlar göstərir ki, bəli, Bakıda yaşayan türklər, türk iş adamları, tələbələr Ərdoğanın daxili siyasətindən narazıdırlar.

- Ərdoğan prezident seçildikdən sonra bir çox dövlət və ölkə başçıları onu təbrik etdi. Başda ABŞ olmaqla, bəzi Qərb dövlətləri Ərdoğanı təbrik etməyə tələsmədi. Bunun səbəbini necə izah edərdiniz?

- Bu gün Rusiya ilə Qərb arasında sanksiyalar müharibəsi gedir. Amma bu sanksiyalarda Türkiyənin adı çəkilmir. Türkiyə çalışır ki, Rusiyanın yaşadığı çətinliklərdən faydalansın. Bu baxımdan Ankara olduqca ehtiyatlı davranır. Əlbəttə ki, bu da Vaşinqtonun xoşuna gəlmir. Ümumiyyətlə, ABŞ-da belə bir qayda var və hesab edirlər ki, müttəfiq ölkələrdən istədiklərini ala bilərlər. Amma Türkiyə ilə bunu etmək mümkün deyil.

- Deməli, Türkiyə əvvəlki illərlə müqayisədə daha güclüdür və müstəqil siyasət yürüdür?

- Yaxın Şərq dünyamızın bir nömrəli gərginlik ocağıdır. Bu dəqiqə İraqda, Suriyada sözün əsl mənasinda müharibə gedir. ABŞda İŞİD-ə qarşı hava zərbələri endirməkdədir. İraqın Kürdüstan bölgəsində vəziyyət ürəkaçan deyil. Yaddan çıxarmayaq ki, baş verən hadisələrin hamısı Türkiyə sərhədinə yaxın yerdədir. Belə olan təqdirdə Ərdoğanın ABŞ-ın çaldığı havaya oynamamasını tamamilə məntiqli sayıram.

- Türkiyə-Rusiya yaxınlaşması səmimiyyət üzərində qurulub, yoxsa imitasiya xarakteri daşıyır?

- Türkiyə ilə Rusiya münasibətləri heç vaxt səmimiyyət üzərində qurulmayıb. Bunu tarix də göstərir. Dəfələrlə müharibə ediblər. İstər I Dünya Müharibəsində, istərsə də növbəti cahan müharibəsində bu ölkələr müttəfiq olmayıblar. Söhbət iqtisadi maraqlardan gedə bilər. İndi Rusiya çətin duruma düşüb, sanksiyaların məngənəsindədir, belə olan təqdirdə Türkiyə niyə də qazanmasın? Mən bunu tamamilə praqmatik sayıram.

- Ermənistan mediası Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində, Ərdoğanın prezident, Davudoğlunun isə Baş nazir seçilməsində müəyyən manipulyasiyalara yol verdi. Necə düşünürsünüz,Ərdoğanın prezidentliyi dönəmində Azərbaycan-Türkiyə və Türkiyə-Ermənistan münasibətləri hansı məcrada inkişaf edəcək?

- Ərdoğanın andiçmə mərasiminə Ermənistanın dəvət olunması Azərbaycan ictimaiyyətində birmənalı qarşılanmadı. Amma hesab edirəm ki, şahmatda olduğu kimi, bu, Ərdoğanın bir gedişi idi. Yəni Türkiyə rəhbərliyi nümayiş etdirmək istəyirdi ki, yeni prezident gələcəkdə Ermənistanla əlaqələr qurmağa hazırdır. Lakin nə qədər ki, Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarını tərk etməyəcək, əlaqələrdən söhbət belə gedə bilməz. Bu artıq Ərdoğandan, Davudoğlundan və digər şəxslərdən asılı olan məsələ deyil. Türkiyə-Azərbaycan elə yaxın münasibətdədir ki, bu birliyi pozmaq mümkün deyil.

- Ərdoğanın prezidentliyidönəmində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində hər hansı irəliləyiş gözlənilirmi?

- Böyük dövlətlər Dağlıq Qarabağ məsələsini o qədər quyunun dibinə salıb ki, münaqişənin həlli Türkiyənin güc daxilində deyil. Amma o da həqiqətdir ki, qardaş və müttəfiq ölkələrik. Ərdoğanınsəfəri zamanı da bir daha şahid olacağıq ki, Türkiyə həmişə Azərbaycanın yanındadır.

- Ərdoğan Azərbaycana ictimaiyyətdə nurçular kimi tanınan şəxslərin adlarından ibarət növbəti siyahı ilə gələ bilərmi?

- Bilirsiniz, bu hadisə oldu və bitdi. Hər şeyin öz vaxtı var. Bundan əvvəlki səfəri zamanı fikrimcə, bu məsələ müzakirə olundu. Səfərdən sonra da hamı şahidi oldu ki, ölkədə nurçularla bağlı bir sıra addımlar atıldı. Fikrimcə, bunlar artıq keçmişdə qaldı.

- Bütün müdafiə və bəyanatlarına baxmayaraq, rəsmi Ankara Krım tatarlarını müdafiə edə bilmədi. Mustafa Krımoğlu, RefatÇubarov və digər fəallar ikinci sürgün həyatı yaşayırlar. Onların yarımadaya, doğma evlərinə gəlməsi rəsmən qadağandır.Bu məsələdə Ankaranın Moskva qarşısında geri çəkilməsinin səbəbini nədə görürsünüz?

- Əvvəla, bilirsiniz ki, təkcə Ankara yox, bütün Avropa bu gün Rusiyanın qarşısından çəkilmək məcburiyyətindədir. Sanksiyalar tətbiq olunur, bunun də təsirini Moskva mütləq görəcək. Amma Krım məsələsində Türkiyə heç vaxt Rusiya ilə üz-üzə gələ bilməz. Tarixdən də bəllidir ki, Krım vaxtı ilə Türkiyə ərazisi olub. Krım tatarları da bu gün yarımada əhalisinin heç 20 faizini təşkil etmir. Gələcəkdə Krım ilə Türkiyə arasında xüsusi münasibətlərin qurulmasını istisna etmirəm. Lakin bu məsələ ilə bağlı Türkiyə ilə Rusiyanın üz-üzə gəlməsi inandırıcı deyil.