Qafqazda baş verən hadisələr sürətlə dəyişməkdədir. Regionun inkişaf göstəricilərinin artılması üçün müxtəlif tədbirlər keçirilir, layihələr reallaşdırılır. Bütün bunların fondu illərlə uzanan Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi hələ də olduğu nöqtədə qalmaqadır. Bütün bu məsələlərlə bağlı Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Mamuka Areşidzeyə müraciət edirik. Müsahib qismində onu seçməyimizdə başqa bir məqam da var.Gürcüstanda keçirilən son parlament seçkilərində Areşidze məhz azərbaycanlıların kompakt yaşadığı Kvemo – Kartli bölgəsinin Qardabani rayon seçki dairəsindən deputatlığa namizədliyini irəli sürmüşdü. "Gürcü arzusu" seçki hərəkatının siyahısında majoritar qaydada seçkilərə qatılan Areşidze parlamentə düşə bilmədi. Onunla söhbəti həmin məqamla başlayırıq…

- Məsələ burasındadır ki, seçkilərdə Qardabani rayonundan namizəd olmağımı özüm yox, cənab Bdzina İvanişvili təklif etmişdi. Onun belə qərara gəlməsinin səbəbi həm də mənim başqa fəaliyyət növümdür. Uzun illərdir ki, milli məsələlərinin öryənilməsi ilə məşğulam, bu yöndə müəyyən təcübəyə malikəm. Amma etiraf edim ki, sözügedən rayonla o qədər də tanışlığım, bilgim yox idi.

Seçkilərə az bir müddət qalmış həmin seçki dairəsinə gəldim. Xatırladım ki, həmin dövr müxalifət və iqtidar arasında amansız mübarizə gedirdi. Məğlub olsam da, seçicilərin 44 faiz səsini toplaya bildim, bu, böyük rəqəmdi. "Gürcü arzusu"ndan majoritar siyahı üzrə məğlub olan digər dostlarımın heç biri belə faiz toplamamışdı. Maraqlıdırsa, deyim,– mən bütün gürcü kəndlərində qalib gəldim, azərbaycanlıların yaşadıqları məntəqədə isə məğlub oldum.

Bilirsiniz ki, əksər ölkələr milli azlıqlardan təzyiq vasitəsi kimi istifadə edirlər. Bax, həmin kəndlərdə də saxtakarlığa yol verilmişdı. Bax, belə...

- Dediniz ki, sözügedən seçki dairəsini təsadüfən seçmişdiniz. Azərbaycanlıların əksəriyyətinin dillə bağlı problemləri var, onlar sizi tanımaya da bilərdilər. Necə düşünürsünüz, bu faktorlar öz sözünü deyə bildimi? Məğlubiyyətinizin kökündə həmim amillər dayanmırmı?

- Məsələ burasındadır ki, Kvemo Kartlinin əvvəlki rəhbərləri bölgəni onlara yaxın gürcü və azərbaycanlılarla idarə edirdi. Hazırda belə hallarla mübarizə aparılır. Dil problemini dediniz- ola bilər, mümkündür ki, təsir etsin. Amma mən özümlə tiflisli azərbaycanlılarından ibarət mükəmməl komanda gətirmişdim, hansılar ki, seçki məsələlərinə təhkim olunmuşdular.

- Necə düşünürsünüz, azərbaycanlıların gürcü ictimai mühitinə inteqrasiyasını sürətləndirməklə, sadaladığınız problemlərdən yan keçmək olarmı? Siz bunu hiss etdinizmi?

- Təbii, haqlısınız. Biz artıq bir neçə təşkilat yaratmışıq. Seçkilər arxada qalsa da, Qardabani ilə əlaqələrimi kəsməmişəm. İlk addımları atırıq. Azərbaycanlıların torpaq məsləsi ilə bağlı yığılan problemlərin həlli olduqca vacib məsələlərdəndir. Burda ağılınıza gətirə bilməyəcək dərəcədə hərc-mərclikdir. Kim-kimə torpaq icarəsi verir, daha nələr...Bir sözlə, anarxiyadır. Əlbbətə, bu problemlər süni yaradılmışdı ki, regionun idarə olunması asanlaşsın.

- Yəni məsələlər hüquq müstəvisindən kənar məcraya keçib?

- Bəli... Baxın, hazırda bu məsələlərin üzərində işləyirik.

- Son parlament seçkilərindən iki ilə yaxın vaxt keçir. Gürcüstanda hər hansı dəyişiklik varmı?

- Müəyyən mənada, bəli. Hazırda hansısa şəxsə təzyiq yoxdur. Bir vaxtlar ölkəni bürümüş qorxu sindromu yoxdur. Fərdi sahibkarlara təzyiqlərə son qoyulub. Söhbət həmçinin vətəndaşların güzəranının yaxşılaşdırılamsından gedir. Bax, burada işləməyimizə ehtiyac görürəm. Deyə bilmərəm ki, iqtisadiyyatımızda yetərli irəliləyiş mövcüddur. Ölkədə ədalətli cəmiyyətin qurulması ilə bağlı verdiyimiz vədlərə gəlincə, etiraf edim ki, bu istiqamətdə də işlər gedir, amma görülən işlərin sürəti hələ də zəifdir.

- Keçək başqa suallara... 20 ildən çoxdur ki, hər iki ölkə öz müstəqilliyini elan edib. Dəfələrlə strateji müttəfiqlimizi bəyan etmişik. Bu məqamda Azərbayacana münasibətdə Gürcüstan nə qədər səmimidir?

- Sualınız qlobal xarakterli olduğundan, yalnız öz subyetkiv fikirlərimi səsləndirəcəm. Sualınızla da nəyə işarə etdiyinizi gözəl anlayıram. Bilirsiniz, xoş qonşuluq münasibətləri müvəqqəti yük daşıyıcısıdır. Burada əsas odur ki,maraqlar üst-üstə düşsün. Fikrimcə, bu ən vacibidir. Yəqin bilirsiniz, belə bir deyim var – İngiltərənin daimi dostları deyil, daimi maraqları var!

- Maraqlıdır, bu fikirləri Azərbaycanla Gürcüstan kimi qonşu ölkələr üçün də aktual və keçərli sayırsınız?

- Nə olsun? Axı, ingilislər bu fikirlərdən qonşusu Fransaya da istifadə edirdi. Amma bu əsas deyil. Bildirim ki, bir çox strateji xarakterli məsələlərdə ölkələrimizin maraqları üst-üstə düşür. Mən məsələni bu cür qoyardım – hərbi müdaxilə də daxil olmaqla, əgər Rusiya Gürcüstana təzyiq göstərirsə, deməli, avtomatik olaraq, Azərbaycana da təzyiq edir. Yaxud, Qərb Gürcüstanla danışırsa, deməli, həm də Azərbaycanla danışır. Bunlar uzun bir həlqələrin tərkib hissəsidir. Diqqət çəkən haldır ki, elə əvvəldən ölkələrimizin maraqları üst-üstə düşdü. Bax, bu kompleks məsələlər əlaqələrimizin formalaşmaının göstəriciləridir.

- Nəzərə alsaq ki, son 10-15 il ərzində Gürcüstanda üç hakim komanda bir-birini əvəzləyib və belə olan təqdirdə, dəyişən iqtidar komandaları necə, bu əlaqələrin qorunmasında sadiqdirlərmi?

- Şevardnadzenin hakimiyyəti illərini xarakterizə etsək, deyə bilərəm ki, mütləq şəkildə Azərbaycanla dostluq və əməkdaşlıq münasibətinə əməl olunub. Saakaşviliyə gəlincə, burada da bir dəyişiklik görmürəm və elə bir əsas da yoxdur ki, nəyəsə gileylənəm. Amma razılaşaq ki, Saakaşvili iqtidarı hərdən elə ölçülməmiş addımlar atırdı ki, rəsmi Bakı tərəfindən təəccüblə qarşılanırdı. Məsələn, İranla bağlı atılan addımlar...

- Nəyi nəzərdə turursunuz?

- Gürcüstanın İranla viza rejiminin ləğvi, yəqin yadınızdadır, bu addım Azərbaycanın bəzi siyasi dairələrində təəccüblə qarşılanmışdı. Bilirəm ki, Azərbaycanla İran düşmənçilik münasibətlərində deyil, amma razılaşın ki, rəsmi Bakının cənub qonşusuna münasibətində müəyyən ehtiyatlı yanaşma xətti mövcuddur. Bunu da normal saymaq olar. Fikrimi davam edim, deməli, Azərbaycan üçün təəccüblü gəldi ki, Amerikanın strateji müttəfiqi olan Gürcüstan gözlənilmədən Qərbin düşməninə tərəf "jest" etdi. Xatırlayıram, hətta sizin hakim elitaya yaxın politoloqlarınız da dəhlizlərdə bu addımı qınayırdı. Buna bənzər bir neçə olay olub ki, onları sadalamaq istəmirəm.

Bdzina İvanişvili və onun komandasına gəlincə, bilirsiniz ki, hələ Baş nazir seçilərkən İvanişvili ilk rəsmi səfərini Bakıya etdi. Eyni hisslərlə Qaribaşvili də hərəkət edir. Bəli, Saakaşvili dönəmindən bəzi məsələlər qalıb ki, düşünürəm, onları da işgüzar mühitdə, masa arxasında həll etmək olar. Onları razılaşdırmalıyıq.

- Razılaşın, Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu xətti ilə bağlı səfər öncəsi İvanişvili elə bir bəyanat verdi ki, səslənən fikirlər çaşqınlıqla qarşılandı. Yadıma düşmüşkən deyim, sanki bir ənənə halını alıb – Gürcüstanda iqtidara gələn hər yeni siyasi komandanın ilk bəyanatları regondakı transmilli layihələrin auditi ilə başlayır. Saakaşvilinin Bakı-Tiflis-Ceyhanla bağlı fikirlərini, yəqin ki, unutmamısınız. Borunun guya Borjomi dərəsinin ekoloji və təbii landşaftına mənfi təsiri ilə bağlı fikirləri hələ də yaddaşlardadı. Niyə, məhz belə bəyanatlar?

- Azərbaycanın haqlı reaksiyasını gözəl başa düşürəm. İnciməyin, analoji bəyanatlar sizin tərəfdən də olub. Saakaşvilinin bəyanatları barədə heç nə deməyəcəm, bu, onun problemidir. İvanişviliyə gəlincə, bəli, burada dövlət idarəçiliyindəki təcrübəsizliyi öz sözünü dedi. Mən də həmin bəyanatı tələsik səsləndirilmiş bəyanat sayıram.

Amma başqa bir məqam var: dəmir xəttinin tikintisində müəyyən gizli məqamların olması barədə İvanişvilidə dəqiq məlumatlar ötürülmüşdü. Layihənin icrasına cəlb olunan şəxslərin müəyyən nöqsanlara yol verməsi faktı dəqiq idi. Bu sizin tərəfə də aiddir. İvanişvili belə bəyanat verməklə bəzi şəxslərin reaksiyasını yoxladı. Xatırladım ki, inşaat işlərinə cəlb olunmuş gürcü məmurlarından hamısı hazırda işlərindən kənarlaşdırılıb.

- Aydındır, keçək başqa bir məqama. Dəfələrlə dost ölkə olduğumuzu ifadə etmişik. Regionda üçüncü ölkə -illərdi Azərbaycanın tarixi torpaqlarını zəbt etmiş aqressor Ermənistan da var. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsində dost ölkə saydığımız Gürcüstan Ermənistanın təcavüzkar siyasətini aydın şəkildə hansısa formada qınayırmı? Nəyə görə belə dedim, xatırlayırsınız yəqin, Gürcüstanın hazırki Xarici İşlər naziri Maya Pancikidzenin Azərbaycanın Litvadakı səfirinin suallarına cavabı məqamını? Gürcü nazir olduqca təəcüblü davrandı, Vilnüsdə ərazi bütövlüyünü dəstəkləsə də, İrəvanda erməni jurnalistlərə tamam başqa bir fikir səsləndirdi. Gürcüstan niyə dilemmalı davranır?

- Sizi gözəl başa düşürəm. Mənim üçün sualın qoyuluşu başqa cürdür. Ölkələrimiz eyni durumdadır - ərazilərimizi itirmişik. Başqa cür davrana bilmərik. Bəli, bir politoloq kimi, mən deyə bilərəm ki, Qarabağ Azərvaycanın tarixi torpaqlarıdır və bu məqamın müzakirəsi də yoxdur. Bundan başqa, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların müvafiq sənədlərində torpaqlarınızın işğalı faktı aşkar göstrilib. Öz növbəsində Gürcüstan bütün beynəlxalq sənədlərdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə səs verib, dəstəkləyib. Üçüncü bir məqam var ki, buna da regional balans deyilir. Ola bilər, kimsə, o cümlədən də gürcü nazir ifadələrində yumşaq tondan istifadə edib. Açığı, nazirlə bağlı məsləni izləməmişəm, amma inan ki, xatırlamıram gürcü tərəfi hansısa tədbirdə məsləni şübhə altına alsın. Qeyd etdiyim kimi, balans üçün hərdən yumşaq ifadələrdən istifadə olunur. Təsəvvür edin ki, Qarabağda münaqişə təkrar alovlanarsa, görün, regionun vəziyyəti hansı hala gələr. Bu, əsl fəlakət olar. Elə təmas xəttindəki insidentlə bağlı görüntüləri həyacanla və narahatlıqla izləyirik.

- Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli Gürcüstandan necə görünür?

- Eynən Gürcüstanla bağlı olan vəziyyətdir. Nə düşmənlərimiz, nə də dostlarımız münaqişənin həllində maraqlı deyillər. Düşmənlərlə bağlı məqam aydındır, amma bu vaxta qədər görməmişəm ki, dostları Azərbaycana köməklik etsin. Minsk Qrupu? Mən təsəvvür edə bilmirəm ki, qurum hansı nəticələrə imza atar. Bunu Gürcüstanın problemlərinə də şamil etmək olar. Biz belə şeyləri çox görmüşük. Fikrimcə, tərəflər – azərbaycanlı və ermənilərin özləri bu problemin həllinə qərar verməlidir. Bəli, ən böyük şans 90-cı illərin ortalarında yaranmışdı. Onu da qoymadılar, Ermənistan parlamentində sağlam düşüncəli insanları gülləboran etdilər. Nəyə görə deyirəm şans vardı, çünki həmin şəxslərin əksəriyyəti ilə şəxsi münasibətlərdəydik. Onlar kompromisə doğru addım atmağa hazırıydılar.

- Dediniz dost ölkələr köməklik etmir. Köməklik etmir, yoxsa üçüncü ölkələrdən ehtiyat edirlər?

- Deməzdim ki, onlar təkcə qorxurlar. Düşünürəm ki, onlar da bu cür balansın saxlanılmasında maraqlıdırlar. Necə düşünürsünüz? Diğər güclü dövlətlər isə regionda keçirilən tədbirlərin hamsına qatılmaqla öz nüfuz və güclərini göstərirlər.

- Vurğuladınız ki, tərəflər özü məslənin həllinə cəhd etməlidir. Axı erməni millətçiləri, erməni diasporu buna mane olur. Eyni yanaşma Gürcüstana qarşı da mövcuddur. Cavaxetiya bölgəsində ermənilərin etdikləri hərəkətlər çoxdan çərçivələri aşıb...

- Ola bilər, bu gün hansısa başıxarab bunun əleyhinə getsin, amma regionda başqa çıxış yolu da yoxdur axı. Fikrimcə, məhz Ermənistan Azərbaycana doğru barışıq addımı atmalıdır.

- Münaqişənin real həll variantlarını nədə görürsünüz?

- Bakıda tədbirlərdə olanda da bildirmişəm ki, Ermənistanı regional layihələrə cəlb etməyimiz önəmli məqamdır. Bu onun Rusiyadan asılılığının qarşısını alacaq. Nəticədə də Ermənistana elementar təsir etmək rıçaqlarımız yaranacaq. Qeyd edim ki, bəziləri təklifimi qəbul etməsə də, əksər həmkarlarım bunun mümkünlüyünü vuğuladılar. Nə qədər ki, əlimizdə bıçaq bir-birimizə tuşlanacağıq, münaqişələrin həllinin sonunu görmürəm. Bu, tək sizin deyil, regiondakı münaqişələrin hamısına aiddir. Birbaşa dialoqların təşkilinin vaxtı çatıb.

- Cənab Areşidze, bu yerdə sözünüzü kəsməli olacağam. Siz ən ağrılı məqama toxunursunuz. Razılaşın ki, Azərbaycan bu yöndə istəyini dəfələrlə bəyan edib. Bu, mümkündür, amma bir şərtlə ki, Ermənistan zəbt etdiyi torpaqlardan hərbi hissələrini çıxartsın. Amma bu günə qədər ermənilərin reaksiyasını, konstruktiv məramını görməmişik. Belə olan təqdirdə, hansı müştərək fəaliyyətdən söhbət gedə bilər?

- Razıyam sizinlə və sizi gözəl başa düşürəm, Azərbaycanın da addımlarını təqdir edirəm. Həmkarlarıma İrəvanda da bu yöndə danışmışam, onlarda anlaşıqlı yanaşırlar məsələyə. Hazırda Azərbaycan ən əlverişlı vəziyyətdədir və nəsə təklif edə bilər. Ermənistanın isə, təklif edəcəyi heç nə yoxur. Rəsmi İrəvan yalnız güzəştlərə getməlidir, başqa çıxışları yoxdur. Siz təklif etdinizmi, sözünüzün də arxasında qürurla dayanırsınız, növbə ermənilərindir.

- İrəvanda konfranslarda iştirak etdiyinizi dediniz. Ermənistanın siyası çevrəsində güzəştlərə getmək istəyini müşahidə etmisinizmi?

- Ermənistanda ağıllı insanlar yaxşı başa düşürlər ki, onlar çıxılmaz vəziyyətə düşüblər. Bunu da onlara haqlı olaraq yaradan Azərbaycandır. Onlar başqa yollarının olmadığını çoxdan anlayıblar. Anlayıblarsa, deməli, bunun özü irəliləyişdir. Bir məqamı da diqqətinizə çatdırım ki, artıq bir çox şey ermənilərin özlərindən asılı deyil.

- Media nümayəndələri və politoloqların üzərinə düşən vəzifələr nədən ibarət olmalıdır?

- Çox yaxşı sualdır. Birinci özümdən başlayacağam. Biz elə etməliyik ki, milli qürurumuza toxunulmasın. Məsələn, hər dəfəGürcüstan azərbaycanlılarına deyirəm ki, ölkə Konstitusiyası çərçivəsində öz haqları üzrə hərəkət etməlidirlər, gürcü ictimaiyyətinə inteqrasiya olunmalıdırlar.

- İki öllkənin media strukturlarının əməkdaşlığını necə görürsünüz? Xatırladım ki, biz gürcü həmkarlarımızdan fərqli olaraq gündəlik informasiyalarımızda Gürcüstanda baş verən hadisələrə yetərincə yer veririk. Sizinkilər isə, Qərbdən yazıb-göstərirlər...

- Doğru buyurdunuz. Önəmli məqamlardan daha biridir. Biz Böyük Qafqazda yaşayırıq, məsələn, mənim üçün Zaqatala və Qaxda baş verən hadisələr daha önəmlidir, nəinki Londonda. Haqlısınız, bu yöndə ciddi problemlər mövcuddur. Təəssüf ki, Gürcüstanda sizin ölkə ilə ünsiyyət yaradacaq media strukturlarının sayı məhduddur. Düşünürəm ki, həmin çatışmazlığın aradan qaldırılması üçün fasiləsiz çalışmalıyıq.

- Öz sahənizdə azərbaycanlı həmkarlarınıza nələri təklif edərddiniz?

- Biz bu barədə çox danışmışıq. Məsələ elə danışıqlar səviyyəsində qalıb. Böyük məmnuniyyətlə azərbaycanlı həmkarlarımla əməkdaşlıq edərdim. Hətta bir dəfə region politoloqlarının Assambleyası adı altında qurum da yaratmaq istədik. Görüşürük, amma az görüşürük. Geniş fəaliyyət üçün ciddi maliyyə dəstəyi lazımdır.

- Sonuncu sualımı verirəm. Ukraynada baş verən hadisələrin Gürcüstana da sirayət edəcəyi barədə fikirlər səslənməkdədir. Siz bunu real sayırsınızmı?

-Bilirsiniz, Gürcüstana müəyyən təzyiqlərin olduğunu biz də görürük. Ona görə yox ki, Gürcüstan Avropa ilə əməkdaşlığı nəzərdə tutulan ilkin sənədə imza atıb. Rusiya Gürcüstanın bəlli bir vektor tutmasını tələb edir. Ukraynaya təzyiqlər isqtisadi məsələlər üzərində reallaşdırıldı. Rusiyanın Gürcüstana belə rıçaqları yoxdu. Moskvanın yalnız hərbi-siyası təzyiqləri ola bilər. Ukraynaya gəldikdə isə, düşünürəm ki, bu ölkəyə qarşı Rusiya və Qərb ikili standartlarla yanaşmaqdadır. Yanukoviç isə başa düşüb ki, ondan istifadə edirlər. Amma gecdir. Ukrayna hamımız üçün yaxşı bir dərsdir.