Kult.az Teleqraf.com-un “Brifinq” layihəsinin qonağı olan ilahiyyatçı Elşad Miri ilə söhbətini təqdim edir:
Səxavət Həmid: - Elşad bəy, Azərbaycandakı mövcud dini durumu necə qiymətləndirirsiniz?
– Ölkədəki dini durum həmişə necə idisə, indi də elədir. İndiyədək doğulanlar yenə də özlərini müsəlman, müəyyən bir mərhələyə gələndən sonra isə hansısa məzhəbin davamçısı hesab edirlər. Bir qrup insan var ki, sonrakı mərhələdə İslama qarşı çıxır. Bu mənada deist və ya ateist düşüncəyə yiyələnirlər. Hər halda Azərbaycanda aqnostiklər azdır. Ümumi olaraq götürdükdə, vəziyyət əvvəllər necə idisə, indi də elə davam edir. Hətta, deyərdim ki, bizim klassik ədiblərin dövründə necə idisə, indi də elədir. Sadəcə olaraq istifadə etdiyimiz alətlər – texnologiya dəyişib. Yəni klassiklərin mübarizə apardıqları xurafat, mövhumat dəyişərək davam edir. Bu mənada təəssüf ki, dəyişən bir şey görmürəm. Amma sosial medianın yaranması insanların bu məsələləri araşdırmasına rəvac verir. Bunu müsbət hal kimi qiymətləndirmək olar. Bu gün insanlar hansısa məsələ olduqda bunu araşdıra bilirlər. Ən azı buna cəhd edirlər. Təəssüf ki, burda bir yanlışlıq olur. Ya ateistlər kimi birdəfəlik silirlər, ya da dindarlar kimi necə gəldi qəbul edirlər. Bir ortaq mexanizm tapıb bu məsələləri tənzimləmək bu gün həqiqətən çətindir. Bu da insan faktoru ilə bağlıdır. Soruşa biləcəkləri insanlar məhddudur. Azərbaycan dilində öyrənə biləcəkləri ədəbiyyat da çox olmadığı üçün təəssüflər olsun ki, mövcud dini durumun tam qənaətbəxş olduğunu deyə bilmərəm.
S.Həmid: - İstərdik ölkədəki dini duruma milli təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən münasibət bildirəsiniz. Digər ölkələrdə gördüyümüz xoşagəlməz hallar, o cümlədən dini zəmində qarşıdurmalar, dövlət çevrilişləri, dini fanatik qrupların hansısa xoşagəlməz fəaliyyəti ola bilərmi?
– Bu suala konkret cavab verə biləcək şəxslər Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin rəsmiləri ola bilər. Amma məsələn il yarım öncə heç kim Türkiyədə FETÖ ilə bağlı heç nə deyə bilməzdi. Amma faktiki olaraq elə bir anda, elə bir şəkildə ortaya çıxdılar ki… Gördük ki, onlar təhsil müəssisələrindən əlavə, güc strukturlarında da mərkəzləşib. Ona görə də heç kimin heç bir zəmanəti yoxdur.
Pərviz Cəbrayıl: - Onlar əvvəllər də var idilər, fəaliyyətləri bilinirdi…
– Var idilər, amma elə bir addım atacaqları heç kimin ağlına gəlməzdi.
P.Cəbrayıl: - Niyə axı?! Hamı görürdü ki, hərbidə, digər güc strukturlarında, təhsildə, dövlət orqanlarında əsas sahələri ələ keçirirlər…
– Elə deməzdim. Təhsil başqa. Bizim təhsil sistemi başqa, onların verdikləri təhsil tamam başqa idi. Orda oxuyanlarla bizim dövlət təhsil müəssisələrində oxuyanlar fərqli idi. Bu gün bunu gizlətməyin bir mənası yoxdur. Yəni onlar təhsil verirdilər. Mən onların “biz insana sərmayə qoyuruq, insan amilinə əsaslanırıq” demələrini gözəl xatırlayıram. Amma gəlin bizim təhsil sisteminə baxaq. Yaxud, indiki vəziyyətlə əvvəlkinin müqayisəsini aparaq. Dövlət təhsil sistemindəki vəziyyətlə özəllərin fərqini ayırd edək. Bir insan dövlət təhsil müəssisəsində təhsil alan övladını nə üçün repetitor yanına, yaxud hansısa kurslara göndərməlidir?! Əgər normal, stabil təhsil sistemi olsaydı, belə hallar olmazdı. Sözümü ona gətirirəm ki, FETÖ çevrilişi proqnozlaşdırılan bir hal deyildi. FETÖ-çuların belə bir şüarı vardı; döyənə əlsiz, söyənə dilsiz. Amma biz faktiki olaraq FETÖ-çuların “sən mənimlə deyilsənsə, kafirsən” yanaşmasını gördük. Bu faktora əsaslanaraq 15 iyul 2016-cı ildə qarşı tərəfə hücum edildiyinin şahidi olduq.
S.Həmid: - FETÖ-dan söz düşmüşkən, Azərbaycandan da onların kifayət qədər gücül dayaqları var idi. Onlar ötən müddət ərzində kifayət qədər təşkilatlanmağı bacarmışdılar. Türkiyədəki məlum hadisələrdən sonra onlara qarşı Azərbaycanda da fəaliyyət həyata keçirildi. Sizcə, FETÖ-ya qarşı Azərbaycanda aparılan işi başa çatmış hesab etmək olarmı?
– Vallah, heç Türkiyənin özündə də başa çatmış hesab etmək olmur. Çünki kripto deyilən bir anlayış var. Onlar gizli şəkildə, təqiyyə formasında fərqli üsullarla gizlənə bilirlər. Belə bacarıqları var. Məsələn, onlara deyilirdi ki, siz Fətullah Gülənin anasına, arvadına da açıq-aşkar söyə bilərsiz. Çünki anası vəfat edib, onunla bağlı problem yoxdur. Ömür boyu da bu adam evlənməyib, ona görə də rahat olun. Yaxud, güc strukturanda çalışanlara deyirdilər ki, oruc tutsanız belə, Ramazan ayında əlinizdə su butulkası ilə gəzə bilərsiniz. Yəni bu düşüncədə olan insanlardan həqiqtən çəkinmək, qorunmaq lazımdır.
Azərbaycanda bu məsələlər Türkiyədə ortaya çıxandan sonra daha çox gündəmə gəlsə də, mənim məlumatım var idi ki, FETÖ şəbəkəsi ilə bağlı ölkəmizdə hər zaman xüsusi araşdırmalar aparılıb, planlar, proqramlar həmişə hazır olub. Bilirdim ki, Türkiyədəkinə bənzər hadisələrin Azərbaycanda olması mümkün deyil.
Qurban Yaquboğlu: Elşad bəy, başa düşürəm ki, müsahibə olsaydı, bu sual birinci olardı. Amma bu, bifinqdir və hər kəsin öz sualı var. Mən bilmək istəyirəm ki, sizin işiniz, vəzifəniz nədən ibarətdir? Özünüzü necə təqdim edərdiniz?
– Mən özümü həmişə, hər yerdə ilahiyyatçı kimi təqdim edirəm. Düzdür, indi mollalara da ilahiyyatçı deyildiyi üçün bəzən bu ifadədən utanıram. İşə gəldikdə isə, bizim özümüzün biznesimiz var. Media Təqib Mərkəzinə rəhbərlik edirəm. Bir də a24.az saytında direktor kimi fəaliyyət göstərirəm. Əsas işimiz bundan ibarətdir. Amma mən yenə də həmişəki kimi özümü sevdiyim fəaliyyət formam olan ilahiyyatçı kimi təqdim edirəm.
Q.Yaquboğlu: - Mən Sizin imzanıza Adnan Oktarın kitablarında rast gəlmişəm. Bildiyim qədər, onun kitablarının ilk tərcüməçisi Siz olmusunuz. Maraqlıdır, Sizin o icma ilə əlaqələriniz nə zaman, necə başladı?
– Mən bununla bağlı geniş video hazırlayıb izləyicilərə təqdim etdim. Çünki bununla bağlı mənim özümə də çoxlu suallar verirdilər, yaxud əleyhimə video hazırlayıb paylaşırdılar. Hətta bəzən məni təhqir edirdilər. Yəni mən ömrüm boyu axtarış içində olmuşam. Mədrəsədə təhsil almışam. Oxuduğum orta məktəb isə ilahiyyat kolleci idi. Daha sonra imtahanla Sumqayıt Özəl Türk İlahiyyat Kollecinə qəbul olmuşam. Orda dinlə bağlı fənlər ərəb, texniki fənlər isə ingilis dilində tədris edilirdi. 11 sentyabr 2001-ci il terrorundan sonra “İrşad” hotelində Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin tədbiri keçirilirdi. Mən dini məzmunlu yazılar yazdığım “Ekspress” qəzetinin müxbiri kimi həmin tədbirdə iştirak edirdim. Orda onların kitablarını gördüm. Dedim ki, nə gözəl kitablarıdır, bunları harda çap edirsiniz? Onların nümayəndələri “Müsəlmana daha gözəli yaraşmırmı?” deyə gözəl bir söz işlətdilər. Bu söz mənə həqiqətən də təsir etdi.
Q.Yaquboğlu: - Söhbət Adnan Oktarın nümayəndələrindən gedir, elə deyil?
– Bəli. Onlar 11 sentyabr hadisələri ilə bağlı sənədli film hazırlamışdılar. Bilirsiniz ki, 11 sentyabrdan sonra dövlət xətti ilə keçirilən ən böyük konfrans Azərbaycanda baş tutmuşdu. Onlar da konfransda çıxış etməyə gəlmişdilər. Adnan Oktarın insanın bu dünyada yaşamasının məğzini “Quran” ayələri ilə izah edən “Peşman olmamışdın əvvəl” adlı kitabını özüm üçün tərcümə etdim. Sonra onlara yazdım. Dedilər ki, çap etdirə bilirsinizsə, etdirin. Sonra bir nəfər tapdım. O dedi ki, mən bunu İranda asanlıqla çap etdirə bilərəm. Verdik ona, apardı, pulsuz-parasız çap etdirib gətirdi. Sonra “Quran möcüzələri” kitabını tərcümə etdim, yenə o adam çap etdirib gətirdi. Bu minvalla münasibətlərimiz yarandı. Bunadək Adnan Oktarla görüşməmişdim və sonrakı illərdə də bu adam heç zaman televiziyaya müsahibə vermirdi. Bir neçə görüşümüz oldu. Bu görüşlərimiz də normal şəraitdə keçirdi. Biz oturub söhbət edirdik, amma bəzən şirkətlər qrupunun rəhbəri onun yanında əllərini çarpazlayıb ayaq üstə dayanırdı. Bu, mənə qəribə gəlirdi. Sonradan bu “kedicik” məsələsi ortaya çıxanda mən onlara zəng etdim, bu məsələni danışdım. Onlar dedi ki, biz barlardakı qızları islama gətirmək üçün bu metoddan istifadə edirik. Mən bu metodun yanlış olduğunu dedim. Bundan sonra biz ayrıldıq. Bu gün onlarla hər hansı formada münasibətimiz – danışığımız, yazışmamız, başqa ünsiyyətimiz yoxdur. Yəni mənim onunla yaxınlığım onun kitabları ilə bağlı idi. Kitablarında həqiqətən də heç bir problem yox idi. Əksinə, daha gözəl idi. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsindən icazə alındıqdan sonra çap edilirdi. Sənədli filmləri həqiqətən də, təqdirəlayiq idi. Onunla görüşəndə də yanında heç bir zaman qız-qadın görməmişəm. Sonrakı mərhələdə də az öncə qeyd etdiyim səbəbdən onlardan uzaqlaşdım.
Aqşin Evrən: - Belə fikir var ki, Adnan Oktar plastik əməliyyatlarla “kedicik” vəziyyətinə saldığı qızları həm də satır. Türkiyədə işlədildiyi kimi “fühuş şəbəkəsi”nə sahibdir. Bu barədə nəsə eşitmisinizmi?
– Xeyr. Heç zaman bu barədə eşitməmişəm. Belə bir şeyin olması inandırıcı gəlmir. Bunlar uydurma ola biləcək şeylərdir. İnanmıram ki, o həddədək getsinlər. Mənə elə gəlir ki, bunlar, sadəcə, böhtandır.
P.Cəbrayıl: - Həqiqətən də istər-istəməz sual yaranır ki, o qızlar, o oğlanlar Adnan Oktarın ətrafında neyləyirlər?
– Siz necə televizorda görürsünüzsə, mən də elə.
P.Cəbrayıl: - Düşünürəm ki, bəlkə Siz daha məlumatlısız…
– Xeyr. Mənim bildiyim odur ki, ordakı qızların hamısının işləri-gücləri var. Bizneslə məşğuldurlar. Bəziləri hazırda Türkiyənin bir nömrəli universitetləri sayılan “Boğaziçi”dən, ODTÜ-dən məzun olmuş insanlardır. Sadəcə, hərəsi bir cür düşünür və o cür də hərəkət edir.
Q.Yaquboğlu: - Bəzən belə fikirlər səslənir ki, Adnan Oktar da FETÖ kimi müəyyən dairlərin Türkiyə daxilində hazırladıqları bir planın tərkib hissəsidir.
– Xeyr, bu heç bir zaman mümkün deyil. Onlar FETÖ kimi ola bilməzlər. FETÖ-nün tamam başqa bir mexanizmi var idi. Nə Adnan Oktar, nə də başqa biri onların yerini tuta bilməzlər. Çünki onlar elə bir şəbəkə idilər ki, həmin şəbəkəni bu gün dünyada qura biləcək bir qurum tanımıram.
S.Həmid: - Aydındır ki, maliyyə hər bir işdə əsas rollardan birini oynayır. Biz fotolar, videolar əsasında Adnan Oktarın zəngin bir həyat yaşadığını görürük. Onun maliyyə kanalı, yaxud kanalları barədə Sizdə hər hansı məlumat varmı?
– Bu məqam mənim özüm üçün də maraqlı idi. Bir insan pulunu nəyə xərcləyə bilər? Övladları olar, onların yaşayşına, təhsilinə xərcləyə bilər və sair. Bu o cür qayğılardan azaddır. Çünki Adnan Oktar evli deyil, subaydır. Bəs, gəlir haradandır? Mən gördüyüm qədərilə onlar kənardan heç kimdən bir qəpik də almazdılar. Onların yanlarında yetişmiş insanlar var. Biri var, şirkətlər qrupunun rəhbəridir. Onunla söhbət edirəm. “Bəqərə” surəsindən “Ehtiyacınızdan artıq olanı Allah yolunda xərcləyin” ayəsini əsas gətirib deyir ki, mən bu ay 100 min lirə qazanmışam. Baxıram ki, bir insan olaraq mənim ehtiyacım 3-4 min arasıdır. Mən ordan 5 min götürürəm, fors-major hallar üçün min də əlavə olaraq götürürəm. Qalan 94 minini “hovuz” deyilən bir yerə yığırıq. Başqa sözlə, bu pul Adnan Oktarın icmasına çatır. Deyir ki, mən sonra o 94 minin aqibəti ilə maraqlanmıram. Yəni Adnan Oktarın gəliri belə təmin olunur. Daha doğrusu, mənim bildiyim bunlardır.
P.Cəbrayıl: - Yəqin ki, televiziyada reklamdan da gəlir əldə edirlər.
– Onların telekanalında reklam olmur.
S.Həmid: - Sizin görüşləriniz neçə dəfə və harda keçirilib?
– Bir dəfə hotellərdən birinin konfrans salonunda, bir dəfə bir villada görüşdük. Yəni gizli, heç kimin bilmədiyi yerlər olmayıb. Azərbaycandan gedən jurnalistlər harda görüşüblərsə, biz də o cür görüşmüşük.
S.Həmid: - Yəni söhbət Türkiyə ərazisindən gedir?
– Təbii ki. O, Türkiyədən kənara çıxa bilmir. Səhv etmirəmsə, pasportu yoxdur.
P.Cəbrayıl: - Niyə?
– Vaxtilə hansısa məhkəmə davasına görə onun Türkiyədən çıxışına qadağa qoyulub.
S.Həmid: - Adnan Oktarın Azərbaycanda da heyranları var. Xüsusən xanımlar arasında…
– Azərbaycanda bütün tanınmış insanların fanatları var. Maykl Ceksondan, Tarkandan tutmuş hazırda Türkiyədə dindən danışan Nihat Hatiboğlunacan. Yəni bu, təbii bir haldır. Adnan Oktarın da fanatları niyə də olmasın?! Bu gün ABŞ-da yaşayan və özünü peyğəmbər, Mehdi hesab edən “Mihir” deyilən vəqfin rəhbərinin fanatlarının olduğunu eşitdikdən sonra mənə artıq heç bir şey təəccüblü gəlmir.
Q.Yaquboğlu: - Bir müddət öncə Lüteran kilsəsi ilə Qərbi Avropada olub araşdırmalar aparmısınız. Hamımız bilirik ki, lüteranlıq dində reformların başlanğıcını qoyub. Bəlkə Siz də elə hesab edirsiniz ki, İslamda reformlara ehtiyac var. Əgər belə hesab edirsinizsə, hansı islahatların aparılmasın zəruri sayırsınız?
– Bizdə bir yanlış anlaşılma var. Məsələ ondadır ki, Almaniyada, Estoniyada, Skandinaviya ölkələrində, Fransa və İspaniyada dinə yanaşmalar başqadır. Məsələn, biz katolikliyi xristianlığın məzhəbi kimi götürürük. Amma İspaniyada məzhəb kimi deyil, din olaraq katolikliyi göstərirlər. Necə ki, bu gün İran şiəliyi məzhəb kimi deyil, din olaraq qəbul edir, İspaniyada da katoliklik faktiki olaraq dindir. Gələk sualın məğzinə. İslamda reform anlayışı ifadəsi yanlışdır. Çünki İslam dindir. Dində reform olmur. Reform sadəcə həmin dinə mənsub olduğunu iddia edən insanlar arasında ola bilər və buna çox ciddi ehtiyac var. Ərəb dilini öyrənəndən, bir ilahiyyatçı kimi dərindən araşdırma apardıqdan, o məkanlara səfərlər etdikdən sonra əmin oldum ki, bizə təqdim edilən din təqdim edənlərin özlərinin dinidir. Yəni, Allahın dini deyil. Ona görə də bu gün Allahın endirdiyi din və insanların uydurduğu din ifadələri işlənir. Bir professorla Gəncəyə tədbirə gedirik, dövlət unversitetində çıxış edəcəyik. Daha sonra deyir ki, gəlin, İmamzadəyə gedək. Həmin o professor İmamzadə divarına qənd yapışdırır. Sonra da bu insan televiziyaya çıxıb rahatlıqla ağıl verir. Yəni, bu yanaşmadan sonra mən necə deyim ki, vəziyyət bizim klassik ədiblərin dövründən fərqlidir?! Reform məsələsinin üzərində də bu gün xüsusilə dayanılmalıdır. Bizə təqdim edilən Qurani-Kərimə və bu gün müsəlmanların yaşayışına baxaq. Niyə bu gün heç döyüşün, cihadın olmadığı Malaziyada islam var. Niyə heç bir döyüşün olmadığı İndoneziya dünyada müsəlmanların ən çox olduqları ərazi kimi qarşımıza çıxır?
Q.Yaquboğlu: - Niyə?
– Ona görə ki, qılıncla olan şeylərin axırı budur. Biz cihadı yanlış anladıq. Özmüzdən uydurmuşuq ki, guya nəfslə olan cihad ən böyük cihaddır. Halbuki, Allah Quranda ən böyük cihadın Quranla, yəni elmlə, zikrlə olan cihad olduğunu bildirir. Məkkə dövründə peyğəmbərin nə gücü, nə əlinə ala biləcəyi qılıncı, nə də böyük bir camaatı var idi. 30-40 adamla nə cihad edəcəkdi? Yəni biz bu ifadələrin məğzini dəyişib onları fərqli şəkildə təqdim edib bu günümüzə gətirdik. Bu gün dinə baxdıqda patriarxal bir yanaşma görürük. Qadınlar alçaldılır, onlara ikinci dərəcəli insanlar kimi baxılır. Kişilər qadınlardan bir dərəcə üstün kimi göstərilir. Şahidlik, miras, evlilik, boşanma məsələsi də onun kimidir. Qadınların heç bir hüququ olmur. Sonra da biz qadınlara islamın böyük dəyər verməsindən danışırıq. Hanı bəs bu verdiyimiz dəyər?! Demək, arada yanlış bir yanaşma var. Bu gün Quranı tərcümə edənlərin 99,9 faizi kişilərdir. Niyə? Bəs qadınlar? Halbuki, İslamın ilk əmri – “oxu” gələndə nə qadın, nə kişi ayrı-seçkiliyi var idi. “Oxu” kişiyə də, qadına da aiddir. Amma sonradan hədislər uydurdular ki, qadınların evdə oturub ip əyirməsi daha faydalıdır, nəinki çölə çıxıb işləməsi. Halbuki, peyğəmbərin həyatına baxdıqda, onun bir dəfə öz arvadı ilə at, dəvə yarışdırdığını görərik. Bu gün xanımı ilə “qonka”ya çıxan bir ilahiyyatçı, din xadimi görmüsünüzmü? Belə bir şey ümumiyyətlə, mümkündürmü? Ona görə də bu yanaşmalar hamısı dəyişməlidir. Bu gün saqqal saxlayırsansa, demək, dindarsan. İslama ən böyük düşmənçilik edən Əbu-Cəhl hamıdan gur saqqallı, hamıdan çox əmmaməli, sarıqlı, evi də Kəbəyə peyğəmbərin evindən daha yaxın idi. Yəni geyimlə, uniforma ilə deyil. İslam məsələsinə yanaşmada bu fərqlər aradan qalxmalıdır. Mən bu məsələləri öyrənənədək deizmlə din arasında qalmışdım. Öyrənəndən sonra görürsən ki, bütün deistlərin, ateistlərin verə biləcəkləri suallara cavablar var. Baxıram ki, onların gətirdikləri iddialar insanlara uydurulan dindəndir. Məsələn, biri ilə danışıram, deyirəm ki, peyğəmbərin meraca çıxması deyilən bir şey yoxdur. Adam deyir ki, mən indiyədək dindarlara bunu lağ edirdim, siz bunu deməklə mənim bütün arqumentlərimi əlimdən aldınız.
Q.Yaquboğlu: - Hesab edirsiniz ki, merac yoxdur?
– Hesab etmirəm, konkret deyirəm ki, yoxdur. Hesab etmək başqa şeydi.
Q.Yaquboğlu: - Quranda bununla bağlı ayrıca “İsra” surəsi var…
– Həmin surədə meracla bağlı bircə kəlmə də yoxdur. Orda isradan söhbət gedir. İsra isə gecə yürüşü, yaxud gecə vaxtı seyr deməkdir. “Quran” 6236 ayədən ibarətdir və həmin ayələrin heç birində merac sözü keçmir. Bu sonradan çıxarılıb. Yaxud, Məscidül-Əqsanı götürək. Bu məscid haradadır? Biz deyirik ki, Qüds şəhərində. Peyğəmbərin vaxtında Qüds adlı şəhər yox idi. Şəhərin adı da başqa idi.
Q.Yaquboğlu: - Amma Əqsa var idi…
– Əqsa adlı məscid də yox idi. Əqsa ərəbcə ən uzaq deməkdir. Məscidül-Əqsa ən uzaqdakı məscid deməkdir. Mən ora getdim. Qüdsün özündə bizə aşılanan yerdəki iki məscid ki var, - guya Məscidül-Əqsa budur – indinin özündə də onların heç birinin adı Məscidül-Əqsa deyil. Ordakı məscidlərin birinin adı Qübbətül-Saxra, digəri Məscidül-Qiblədi. Bunlar da Əbdülməlik bin Mərvanın vaxtında – Əməvilər sülaləsinin vaxtında tikilib.
P.Cəbrayıl: - Fikir verdikdə görürük ki, Azərbaycandakı ateistlərlə dindarlar arasında çox qəribə bir oxşarlıq, yaxınlıq, yaxud bənzərlik var. Bizim ateistlərə elə gəlir ki, onlar yaradılışı təbiətin özündən, dindarlara isə elə gəlir ki, yaradılışı Allahdan daha yaxşı bilirlər. Ateistə desən ki, Allah var, səni öldürməyə hazırdır. Dindara desən, Allah yoxdu, o da səni öldürməyə hazırdır. Yəni, hər iki tərəf üçüncü – alternativ fikrə son dərəcə aqressiv, qəzəbli acıqlıdırlar. Təbii ki, bir-birlərinə qarşı da belədirlər. Bu bənzərlik, bu yaxınlıq nədən irəli gəlir? Sırf Azərbaycanla bağlı olan bir şeydir, yoxsa ümumiyyətlə dünyada belədir? Baxışlarına, təffəkkürünə görə sanki bizim ateist elə müsəlmandır, müsəlman da ateist.
– Bunun adı cəhalətdir. Ateist də özünü hamıdan ağıllı, yaxud hamıdan çox bilikli hesab etdiyinə görə o tərəfdən itirir, dindar da özünü hamıdan dindar, Allaha daha yaxın hesab etdiyinə, Allahın sanki yer üzündəki nümayəndəsi olduğunu idda etdiyinə görə başqa tərəfdən itirir. Amma bunların bir ortaq tərəfi olmalıdır. Yəni, biz müzakirə etməyi bacarmalıyıq. Gəlin görəl məsələ nədir, nədən ibarətdir. Xəzər Universitetində dinlər tarixindən dərs deyərkən tələbələrdən biri ayağa qalxıb rahatlıqla mənə “müəllim, siz ateistsinizmi” sualını verə bildi. Çünki mənim dediyim məsələlər o insanların din anlayışına tamamilə zidd idi.
P.Cəbrayıl: Yeri gəlmişkən, Sizə ara-bir elə yumorla ateist dindar deyirlər…
– Bəli, bunu mən də eşitmişəm. Orda səhv edirlər. Deist dindar desələr, bəlkə də nəyəsə uyğunlaşdıra bilərlər. Çünki ateist olanın dindar olması mümkün deyil.
Bayaqkı məsələyə qayıdaraq, demək istəyirəm ki, bizim insanlar bu məsələdə birtərəflidir. Keçən dəfə biri mənə yazıb ki, bəs mən filan-filan məsələlərə görə dindən çıxmışam. Ona bir sual verdim. Dedim, dinə nə vaxt girmişdiz? Adam dedi ki, bu məsələ barədə heç zaman düşünməmişəm. Çünki biz sanki dində doğuluruq, müsəlman doğuluruq. Hansı birimiz dinə araşdırıb gəlmişik? Yaxud, hansı birimiz araşdırıb ateist oluruq? Heç birimiz. Ona görə də “Romantik ateizm” adlı bir köşə yazısı yazdım. Azərbaycandakı ateizm budur. Biri xanımının dinlə bağlı etdiyi hərəkətlərə əsəbiləşib, biri qızının hərəkətlərinə – baş örtüyünə görə, biri dostlarından fərqlənmək üçün ateist olur. Əvvəllər necə “urra” deyib kommunist olurdularsa, biri də indi “Allahu-əkbər” deyib dindar olur. Yəni, ağılla, məntiqlə bu yolları seçənlər yoxdur. Təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda özünə nə qədər ateist deyən insan varsa, özünü ağıllı hesab edənindən tutmuş cahilinədək dəfələrlə oturub söhbət etmişəm. Görmüşəm ki, onların gətirdikləri məsələlərin heç biri islama aid olmayan məsələlərdir. Sadəcə, gördükləri, müşahidə etdikləridir. Bu gün Avropanı bizə bəh-bəhlə təqdim edirlər. Mən bir neçə ay Londonda yaşadım, dəhşətə gəldim. Ordakı insanların biri ilə yaşamaq, hər gün ünsiyyətdə olmaq tamam başqa bir şeydir. Qıraqdan isə biz bütün gün Avropa xülyası ilə yaşayırıq.
P.Cəbrayıl: - Mövzudan uzaqlaşmayaq. Bizim ateistlərlə dindarları birləşdirən cəhət nə oldu?
– Cəhalət. Quranda 7 ayədə “dünyanı gəzib-dolaşın” deyir. Burda turistik səfərlər nəzərdə tutulmur. Deyir ki, yaradılışın necə yaradıldığını öyrənin, digər ayələrdə isə deyir ki, sizdən əvvəlkilərin aqibətlərini öyrənin, yəni dərs çıxarın. Bir nəticə çıxarmaq üçün gedib gəzin. Ona görə də mən deyirəm ki, kaş özünə ateist, müsəlman deyənləri Avropanı, Asiyanı, Afrikanı gəzdirəsən. Məsələn, mən ABŞ-ın ən varlı və ən kasıb ştatında olmuşam. Ən kasıb ştatını görəndən sonra Azərbaycana sevgim artdı.
Q.Yaquboğlu: - Nə mənada?
– Hər bir mənada. Bu gün Amerikada oxuma-yazma nisbəti yüz faiz deyil, 90 faziə yaxındır. Bu gün Almaniya Avropa Birliyinin lokomotividir. Orda ali məktəb məzunlarının sayına baxın. Əhalinin 15-20 faizini təşkil edir. Digərləri peşə məktəblərinə gedirlər. Ali məktəbləri bitirənlərlə peşə məktəblərini bitirənlərin iş tapma nisbətinə baxdıqda çox ciddi fərqlər olduğunu görərik. Bu gün Azərbaycanda ailələr övladına diplom, kağız vermək həvəsindədir. Peşə, sənət, ixtisas, mütəxəssis kimi yetişdirmək kimi anlayışlar təəssüf ki, bizdə yoxdur.
Elçin Murad: - Bir ara Feysbukda istər ateist, istərsə də dindar səhifələr arasında bir bum yaşanırdı. Çoxlu səhifələr yaradılırdı, hamı status yazırdı, polemika aparırdı. Müşahidə edirəm ki, son aylarda bu intensivlik azalıb. Sizcə bu nə ilə bağlıdır?
– Eyni saqqızı nə qədər çeynəmək olar? Yaxud, eyni mövzunu nə qədər çeynəyib təqdim etmək olar? Həmin ateist səhifələrinin bir çoxunda savadsızlıq baş alıb gedir. Hətta, bir ateist səhifədə İsveçlə İsveçrənin fərqini belə ayırd edə bilməmişdilər. Onlara yazdım ki, nəsə fəaliyyət göstərəndə bunu düz eləyin. Ədalətdən uzaqlaşmayın. Etdiyiniz bir işi belə düz edin, heç olmasa.
Bu gün Suriyada ən çox öldürülənlər müsəlmanlardır. Orda qərarları verənlər isə ABŞ və Rusiyadır. Onlara silahı kim satır? Müsəlmanlar özlərimi istehsal edir? Xeyr. Bu bir oyundur, oyunun içinə düşülüb. Onlar qazanır, digər tərəfdən də müsəlmanları bir-birinə qırdırırlar. Vəssəlam.
P.Cəbrayıl: - Bəs niyə bu kamil din müsəlmanları xoşbəxt eləmədi?
– Məgər xristianları din xoşbəxt elədi?
P.Cəbrayıl: - Hər halda ən azı madiyyat baxımından xoşbəxt edib. Digər tərəfdən onlar müsəlmanların üstündə hökm verir, biri gəlir, biri gedir. Müsəlman ölkələri ilə bağlı qərarlar verirlər.
– Xeyr. Bu gün qərar verən ölkələrdən olan Almaniya, İngiltərə həqiqətən xristiandırmı?
P.Cəbrayıl: - Söhbət xristian olub-olmamaqdan getmir. Onlar həmin dinin zəmini üstündə gəlib, inkişaf edib, bu səviyyəyə çatıb. Elmdə və həyatın digər sahələrində müsəlmanlardan irəlidədirlər. Amma müsəlman dövlətləri, hətta dinin gəldiyi məkan belə həmişə geridə, cəhalətdə, Qərbin, xristianların təsiri altındadır.
– Xeyr, həmin ölkələr dini zəmin üzərində gəlməyib. Qərb deyəndə xristianlığı, islam deyəndə də bugünkü ərəb ölkələrini nəzərdə tutmayaq. İslamın gəldiyi Səudiyyə Ərəbistanı bu gün krallıqdır. Bunun islama nə aidiyyatı var? İndiki dövrlə bağlı Sizin dediklərinizdə həqiqətlər var. Bəs bir neçə əsr əvvələ getdikdə, səlib yürüşləri zamanı ən güclü dövlətlər hansılar idi? Kamil dinin nümayəndələri idi, yoxsa deyildi? İndi dövrün dəyişməsinə görə biz hər dəfə o sualı verməliyik? Bunlar saatlarla danışılacaq mövzulardır. Qısa demək istəyirəm. Əvvəllər müsəlmanlar yaxşı yaşayırdılar, dünyaya hakim idilər deyə o zaman islam kamil din idi, müsəlmanların səviyyəsi düşəndə islam kamil din deyil?! Yəni, bu cür yanaşmaq heç bir halda doğru deyil. Çünki dövlətin dini ola bilməz. Məsələn, bu gün Almaniyanı heç bir halda xristian dövləti kimi götürə bilmərik. Müsəlmanlar Quranda yazılanları yerinə yetirmədilərsə, bu islamın günahı deyil, müsəlmanların özlərinin problemidir. Doha, Əbu-Dabi, Dubay kimi şəhərlər Avropada belə yoxdur. Ona görə də yanaşmamız birtərəfli olmamalıdır. Bu gün Mavritaniya da, Küveyt də islam ölkəsi kimi təqdim olunur. Amma onlar arasında müqayisəolunmaz dərəcədə böyük fərqlər var. ABŞ-ın Kentukki ştatı ilə Nyu York ştatı arasında fərq yerlə-göy qədərdir.
P.Cəbrayıl: - Yaxşı. Siz ki, günahı dinin yox, müsəlmanların üzərinə atdınız, məcburuq sualı belə verək: niyə müsəlmanların yaşadıqları coğrafi ərazilərdə, yaxud dövlətlərdə vəziyyət çox acınacaqlıdır?
– Eyni sualı mən də Sizə verim. Yaxın Şərqdə, qonşu ölkələri acınacaqlı vəziyyətdə olan İsraildə vəziyyət necədir?
P.Cəbrayıl: - İsrail dünyanın inkişaf etmiş ölkələrindən biridir.
– Görürsüz, yanlış bilirsiz. Qəbul edib-etməmək öz işinizdir. Mənim İsraildə yaşayan yaxınlarım var. Sadəcə olaraq imkanlarına görə Azərbaycanda yaşaya bilmədi, gedib orda minimum 1100 dollar alır. Yəni ordakı minimum əmək haqqı ilə burdakı maksimum əmək haqqını müqayisə edək. Dinini yaşayır, namazını qılır və sair. Bu başqa söhbətdir. Qorxu içində yaşayırlar. 18 yaşına gələndə qızlar 3 il hərbi xidmətdə olmalıdırlar. Xasaiki məzhəbində xanımlara deyilir ki, ya başını örtməli, ya da qırxıb parik taxmalısan. Yaxud, iki gün öncə ravvinlər hərbi xidmətə getməyə etiraz etdilər. İsrail polisləri etiraz aksiyasını su ilə dağıtdılar və ravvinləri həbs etdilər. Ona görə də məsələlərə heç vaxt birtərəfli yanaşmayaq.
P.Cəbrayıl: - Ərəb ölkələrində neftin sayəsində pul sel kimi gəlir və baxırıq, ancaq başdöndürən binalar ucaldılır. Yəni pulu insana yox, daşa qoyurlar. Sən pulu elmə, dolayısıyla insana qoyaydın. Bu gün Avropadan silah almayaydın, Avropaya silah sataydın. Mən bunu demək istədim.
– Bizim yazıçılardan biri televiziyada demişdi ki, internetdən oxumuşam, Səudiyyə Ərəbistanında bircə dənə də universitet yoxdur. Halbuki, dünyada ilk yüzlüyə girən universitetlər arasında Ərəbistanda olan universitetlərdən var. Bizim bunu bilməməyimiz o demək deyil ki, yoxdur. Yaxud dünyada təhsilə ən çox pul ayıran ölkə həmin o müsəlman ölkəsidir. Yəni bu var. Sadəcə, bizə CNN-in, BBC-nin “Avronyus”un verdikləri əsasında nələrsə öyrəniriksə, islam ölkələri ilə bağlı məlumatlarımız məhduddursa, bu, onların günahı deyil. Bu bizim bilgisizliyimizin nəticəsidir. Sadəcə, bu gün dünya mediasında bizə təqdim olunan Suriya, İraq, Əfqanıstan məsələsidir. Digər ölkələrlə bağlı əlimizdə nəsə informasiya varmı? Məsələ budur. Bir daha o fikrin üzərinə qayıdıram ki, məsələyə birtərəfli yanaşmamalıyıq. Bu gün bizim problemimiz oxumamaqdır, araşdırmamaqdır, tənbəllik, əvvəlcədən qəbul edilmiş yalnış fikirlə bir adamı söymək, təhqir etmək, pisləməkdir. Bu gün bizim insanımız telefonla məşğul olduğunun onda biri qədər kitab oxusa, bilgi əldə etməyə çalışsa, heç bir problem olmaz. Bu gün Sizin ateist dediklərinizin, nə də özünü dindar adlandıran, dini dar olan insanların birləşdikləri cəhalət anlayışları da aradan qalxar. Çünki islamın insanlara ilk əmri oxumaq, öyrənməkdir. Bunu etmiriksə, gələcəkdə hansısa toplumlardan geri qalmağımız təbii bir haldır. İnancı belə tabu olaraq, gözüyumulu şəkildə qəbul etməmək lazımdır. Araşdıran nə qədər insanın haqqı tapdığının şahidiyəm. Araşdırıb gəlmək tamam başqa bir şeydir. Hər bir şeyi araşdıraq, olduğu kimi qəbul etməyək. İstər ateist ol, istəsə də dindar, yetər ki, araşdır, gəl, haqqı tapmaq üçün cəhd elə. Bir az əvvəl bəhs etdiyimiz cihad da əslində cəhd etməkdir…
