Axar.az yazıçı Yunus Oğuzla müsahibəni təqdim edir.

– Yunus müəllim, hazırda nə yazırsınız?

– Sultan Arpaslan romanımı bitirmək üzrəyəm. Çox ağır bir mövzudur. 11-ci əsrə aid çoxlu materiallarla tanış olmaq lazım idi. Ancaq bütün bunlara rəğmən bitirmək üzrəyəm. Mən əsərlərimi kompüterlə deyil, qələmlə yazıram. Bir dəfə irihəcmli əsərlərimdən biri kompüterdə yandı deyə, ondan sonra əl yazısına üstünlük verirəm. İndi bu romanımın da kompüterə yığılması, redaktəsi və korrektəsi vaxt aparacağından kitabın çapını yay aylarına planlaşdırıram.

– Tarixi roman yazmağın əsas çətinliyi odur ki, gərək uzun müddət mənbələri araşdırasan. Buna çox vaxt sərf etmək lazımdır. Siz həm qəzetdə baş redaktor, həm siyasi partiya sədrisiniz. Yəqin ki, gündəlik tədbirləriniz də çox olur. Bəs bütün bunlara vaxtı necə çatdırırsınız?

– İstənilən romanı yazmamışdan öncə elmi əsərlərə, ilkin qaynaqlara müraciət etməlisən. Mən yazmağa başlamamışdan öncə təxminən 150-200 mənbədən materiallar oxuyuram. Onları konspekləşdirirəm, özüm üçün qeydlər götürürəm. Bunlar da, elə olur ki, 3-4 il çəkir. Əslində, yazmaq elə də çətin deyil. Çətini mənbələri axtarıb, onları araşdırmaqdır.

– Yəqin ki, bu iş rejimi sizin səhhətinizə də təsir edir.

– Gündə iki saata yaxın yatıram. Təbii ki, müəyyən təsirləri olur.

– Siz makro tarixi – hökmdarların tarixini yazırsınız. Ancaq dünyada son dövrlər mikro tarix ­­– sadə insanların həyatından bəhs edən əsərlər daha da populyarlaşırlar. Bu sahəyə marağınız varmı?

– Əslində, mənim əsərlərimdə sadə insanların həyatı kifayət qədər işıqlandırılır. İstənilən xalqın iki tarixi olur. Biri şahların, digəri isə xalqın tarixidir. Xalqın tarixi önəmli rol oynamır. Şahların tarixi isə xalqın həyatını müəyyən edir. Məsələn, şah istəyərsə, hansısa bir azsaylı xalqın məhvinə qərar verə bilir. Xalq ancaq dili, tarixi qoruyub saxlayır. Ancaq tarixi yazanlar xalq yox, şahlardır. Əlbəttə ki, istisnalar mütləq olur. Bu da yalnız, xalq hansısa bir inqilab edərsə, mümkündür. Adətən, xalq özünün gündəlik sosial problemlərindən çıxa bilmir.

– Bilirsinizmi, bu söhbəti açmağım təsadüfi deyil. Bir çox tənqidçilər düşünür ki, mikro tarix yazarkən daha çox ədəbiyyat yaratmaq olur, nəinki makro tarixi.

– Mən elə fikirləşmirəm ki, mikroda daha çox ədəbiyyat yaratmaq mümkündür. Ədəbiyyatı elmi tarixdən fərqləndirən əsas cəhət odur ki, sən tarixdə olmayan bir obrazı əsərinə daxil edə bilirsən. Amma o obrazı xalqın arasından seçirsənsə, gərək onu sona qədər qaldıra-qaldıra gedə biləsən. Mənim romanlarımda mikro tarix həmişə olur. Amma bu obrazlar köməkçi rollarda olur. Əsəri daha oxunaqlı etmək üçün onlardan istifadə edirəm. Əslində, Nadir Şah da mikrodan çıxmışdı, çoban idi və sonda şah oldu. Bütün şahların həyatında mikrososium iştirak edir. Amma bu, birmənalı olaraq belədir ki, tarixi şah yaradır. Xalq isə yalnız öz qohum-əqrəbasını fikirləşir, sosial həyatlarını qorumağa çalışır.

– Ömrünüzün hansısa bir çağında tarixi romanlardan imtina edib, başqa üslublarda yazmağı düşünmürsünüzmü?

– Heç fikirləşmirəm də. Ömrümüzdən bir saniyə də keçirsə, bu, artıq tarixdir. İstənilən tarixi yazmaq olar. Ancaq mən fikirləşirəm ki, keçmiş tariximizə qayıdaq. Çünki məhz bu tariximiz düzgün yazılmayıb. Hələ keçmişi öyrənməliyik.

– İndiki dövrümüzü tarixdə hansı dövrlə eyniləşdirmək olar?

– İstənilən dövrlə eyniləşdirmək olar. Texniki inkişaf mərhələsində keçmişlə müqayisədə həddən artıq çox qabaqdayıq. Hətta günümüzü 90-cı illərlə müqayisə etsək, görərik ki, yenə də çox irəlidəyik. Yadımdadır, həmin illərdə müsahibə almağa maqnitofonla gedirdik, evimizə telefon çəkdirəndə sevinirdik. Yəni texniki məsələdə çox qabaqdayıq. Amma fəlsəfi düşüncədə çox geridəyik. Fəlsəfi məntiqimiz çox geridə qalır. Məhəmməd Füzulinin, Əhməd Yəsavinin düşüncələri indiki dövrün düşüncələrindən çox qabaqda idi. İnsanlara həmin fəlsəfi düşüncələri verəndə texniki inkişaf başlayır. Biz texniki inkişafı əxz etmişik. Özümüz yaratmamışıq. Amma 17-ci, 18-ci əsrlərdə Kant, Hegel Almaniya fəsləfəsini diriltdilər. Birinci, fəlsəfi düşüncəni inkişaf etdirdilər. Bundan sonra Almaniyada texniki tərəqqi dövrü başlandı. Yəni sosiumda texniki inkişafdan qabaq fəlsəfi düşüncə öndə olmalıdır. Təəssüf ki, biz bu inkişafda geridəyik. Mənim yazdıqlarımda isə insanların fəlsəfi düşüncəsi birinci yerdədir.

– Sizin romanlarınızı oxumaq üçün bir yaş həddi varmı?

– Heç bir yazıçı yazanda auditoriyanı fikirləşmir. Yazandan sonra buna qiymət vermək olar. "Şah arvadı və cadugər" romanımdan başqa bütün əsərlərimi orta məktəb şagirdindən qoca yaşa qədər hamı oxuya bilər. "Şah arvadı və cadugər"də erotik mətnlər var deyə, şagirdlərə oxumağa məsləhət bilmirəm.

– Elə sizin əsərlərinizin orta məktəbdə tədris olunmağını etirazla qarşılayanlar, tənqid edənlər də az olmadı.

– "Nadir şah" , "Təhmasib şah" və "Əmir Teymur" romanlarım orta məktəblərdə sinifdənxaric oxu materialı kimi istifadə olunur. Mən anlaya bilmirəm ki, buna görə niyə tənqid olunmalıyam? Xalqımızın tarixini olduğu kimi təqdim etdiyimə görə məni tənqid edirlər? Romanımı oxuyub irad bildirmək olar.

– Bəlkə, sizi yazıçı kimi qəbul etmək istəmirlər?

– Heç fikirləşmirəm ki, məni yazıçı kimi qəbul edəcəklər, ya yox. Mən tariximizi yazıram. O məqamları ki, elmi tarixdə verə bilmirəm, sırf o mövzuları bədii ədəbiyyata gətirirəm. Kiminsə mənim haqqımda nə fikirləşməsi məni heç maraqlandırmır.

– Romanlarınızın dili də çox tənqid olunur. Bəziləri düşünür ki, əsərlərinizdə müasir sözlərdən çox istifadə edirsiniz. Məsələn, "Nadir şah planlaşdırma aparır" yazmısınız eyniadlı əsərinizdə.

– Romanlarımın mənə bir xeyri o olub ki, mən bir çox sözlərin ekvivalentini axtarıb tapıram. Çalışıram ki, dilimizi təmizləyəm. Amma burada bir məsələ var. Biz əsərləri müasir oxucular üçün yazırıq. Gərək əsərləri onlar da başa düşsün. Mənə irad bildirirlər ki, niyə yazdığın dövrün dili ilə yazmırsan? Həmin dövrdə işlənən sözlərin altında mənalarını vermək olar. Bu düzdür, amma belə olduqda oxucunun oxu sürəti azalacaq. Həm də bu elmi əsər deyil. İstər-istəməz oxucunun fikri yayınır. Mən romanlarımda bütün bu sözləri müasir dilimizə uyğun verdim ki, oxucular başa düşə bilsin. Amma heç vaxt "planlaşdırma" sözünü yazmamışam. Ola bilər ki, öz aramızda danışarkən deyim ki, Nadir Şah planlaşdırma aparırdı. Ancaq mətndə heç vaxt belə yazmamışam.

- Tarixə xəyanət etdiyiniz olubmu?

– Mən yazarkən heç vaxt tarixə xəyanət etməmişəm. Əsas kredolarımdan biri də məhz tarixi xronologiyaya sadiq qalmaqdır.

– Bəs milli mənafeyimizə zidd məsələlər olduqda bunu əsərinizə daxil edirsinizmi? Yəni tarixi yaradarkən olduğu kimi, yoxsa milli maraqları nəzərə alaraq yazırsınız?

– O hadisəni, sadəcə olaraq, görməzdən gəlirəm və əsərimə daxil etmirəm.

– Bəs bu, tarixə xəyanət sayılmır?

– Yox, mən belə düşünmürəm. Orta əsrlər dövrünü çox tədqiq edirəm. Romanımda Nadir Şahla katolikosu görüşdürmüşəm. Katolikos Nadir Şahdan Alban kilsələrini istəyib. Nadir Şah isə buna cavab olaraq deyib ki, bu kilsələr türklərə aiddir, sənə niyə verməliyəm? Amma tarixdə belə bir görüş olmayıb. Bunu mən yazmışam. Amma Muğandakı qurultayda erməni katolikosu iştirak edib. Mən bunu yazmadım. Sadəcə, üstündən sükutla keçdim. Orada mən ermənilərin öz işlətdikləri silahlarından istifadə etdim.

– Bəzi tarixi məqamların üstündən keçməyiniz sizin oxucu itirməyinizə səbəb olmur?

– Bir yazar bütün tarixin hamısını yaza bilməz. Onda gərək şahın subaşına getdiyini də, orada nə fikirləşdiyini də yazasan. Bu isə mümkün deyil. Mən dövlətimə, millətinə nə xeyirdirsə, onu yazıram. "Nadir Şah" romanım bu günə qədər də tarixin təhrif olunduğu ilə bağlı tənqid edilməyib. Əmir Teymur 20 min ermənini diri-diri basdırır. Bunun səbəbi yoxdur. Mən bunun səbəbini romanımda verirəm. Özbəkistanda olanda mənə dedilər ki, biz akademiklər bunun səbəbini çoxdandır ki, axtarırıq, tapa bilmirik, sən necə tapdın bunu? Mən də cavab verdim ki, sadəcə olaraq, sətirlərin arasını oxumadım.

– Türkiyədə "Möhtəşəm yüz il" serialı ekranlaşdırıldı. Böyük də marağa səbəb oldu. Hətta bəziləri deyirdilər ki, insanlar artıq tarixi elmi ədəbiyyatdan deyil, serial və bədii ədəbiyyatdan öyrənməyə başlayıblar. Sizin romanlarınızdan tarixi öyrənənlər varmı?

– Çox olur. Məsələn, Nadir şah personajına qarşı olan xalqın düşüncəsini dəyişdik. Azərbaycan xalqının Nadiri görməyə gözü yox idi. Yaxud da Təhmasib şahı heç kim tanımırdı. Təsəvvür edin ki, 53 il hakimiyyətdə qalan və bütün Azərbaycanı birləşdirən birini biz tanımırıq. Artıq yeni oxucular bu şahları olduğu kimi tanımağa başladılar. Onların utanc yeri yox, fəxr ediləcək biriləri olduğunu anladılar.

– Yəqin ki, tarixi roman yazmağın bir də ruhi tərəfi var. İstərdim ki, bir az da bundan danışaq.

– Bəzən özüm-özümə qapanıram. İstər-istəməz, hansı dövrü yazırsansa, o dövrlə yaşamağa başlayırsan. Beynində ikiləşmə gedir. Bu ikiləşmədən çıxmaq çox çətin olur. İstər fiziki, istərsə də psixoloji sağlamlığıma təsir edir. Ona görə də yazı vaxtımı saatlara bölmüşəm ki, həddən artıq bağlanmayım həmin dövrə. İstənilən halda ruhi dünya mövcuddur və bu dünyada keçmişə və gələcəyə getmək mümkündür.

– Nadir şahla danışmaq imkanınız olub?

– Yox, tarixə müdaxilə etmək mümkün deyil. Nadir şahla da, Atilla ilə də görüşə bilərsən. Amma tarixə müdaxilə etmək olmaz. Sadəcə olaraq, tarixə şahidlik etmək olar. Prosesləri olduğu kimi görə bilərsən. Əgər tarixə müdaxilə etsən, orada qalacaqsan. Bu dövrə qayıda bilməyəcəksən. Səni ordan çıxartmağa köməkçi lazımdır. Ona görə də, bayaq dediyim kimi, yazı saatlarımı da planlaşdırıram. Həmin dövrdə çox qalanda geri qayıtmaq çətin olur. Çoxlu yüklənirsən, gərək səni bu işləri bilən biri geri qaytarsın.