Axar.az yazıçı Yunus Oğuzla müsahibəni təqdim
edir.
– Yunus müəllim, hazırda nə yazırsınız?
– Sultan Arpaslan romanımı bitirmək üzrəyəm. Çox ağır bir
mövzudur. 11-ci əsrə aid çoxlu materiallarla tanış olmaq lazım idi.
Ancaq bütün bunlara rəğmən bitirmək üzrəyəm. Mən əsərlərimi
kompüterlə deyil, qələmlə yazıram. Bir dəfə irihəcmli əsərlərimdən
biri kompüterdə yandı deyə, ondan sonra əl yazısına üstünlük
verirəm. İndi bu romanımın da kompüterə yığılması, redaktəsi və
korrektəsi vaxt aparacağından kitabın çapını yay aylarına
planlaşdırıram.
– Tarixi roman yazmağın əsas çətinliyi odur ki, gərək
uzun müddət mənbələri araşdırasan. Buna çox vaxt sərf etmək
lazımdır. Siz həm qəzetdə baş redaktor, həm siyasi partiya
sədrisiniz. Yəqin ki, gündəlik tədbirləriniz də çox olur. Bəs bütün
bunlara vaxtı necə çatdırırsınız?
– İstənilən romanı yazmamışdan öncə elmi əsərlərə, ilkin
qaynaqlara müraciət etməlisən. Mən yazmağa başlamamışdan öncə
təxminən 150-200 mənbədən materiallar oxuyuram. Onları
konspekləşdirirəm, özüm üçün qeydlər götürürəm. Bunlar da, elə olur
ki, 3-4 il çəkir. Əslində, yazmaq elə də çətin deyil. Çətini
mənbələri axtarıb, onları araşdırmaqdır.
– Yəqin ki, bu iş rejimi sizin səhhətinizə də təsir
edir.
– Gündə iki saata yaxın yatıram. Təbii ki, müəyyən təsirləri
olur.
– Siz makro tarixi – hökmdarların tarixini yazırsınız.
Ancaq dünyada son dövrlər mikro tarix – sadə insanların
həyatından bəhs edən əsərlər daha da populyarlaşırlar. Bu sahəyə
marağınız varmı?
– Əslində, mənim əsərlərimdə sadə insanların həyatı kifayət
qədər işıqlandırılır. İstənilən xalqın iki tarixi olur. Biri
şahların, digəri isə xalqın tarixidir. Xalqın tarixi önəmli rol
oynamır. Şahların tarixi isə xalqın həyatını müəyyən edir. Məsələn,
şah istəyərsə, hansısa bir azsaylı xalqın məhvinə qərar verə bilir.
Xalq ancaq dili, tarixi qoruyub saxlayır. Ancaq tarixi yazanlar
xalq yox, şahlardır. Əlbəttə ki, istisnalar mütləq olur. Bu da
yalnız, xalq hansısa bir inqilab edərsə, mümkündür. Adətən, xalq
özünün gündəlik sosial problemlərindən çıxa bilmir.
– Bilirsinizmi, bu söhbəti açmağım təsadüfi deyil. Bir
çox tənqidçilər düşünür ki, mikro tarix yazarkən daha çox ədəbiyyat
yaratmaq olur, nəinki makro tarixi.
– Mən elə fikirləşmirəm ki, mikroda daha çox ədəbiyyat yaratmaq
mümkündür. Ədəbiyyatı elmi tarixdən fərqləndirən əsas cəhət odur
ki, sən tarixdə olmayan bir obrazı əsərinə daxil edə bilirsən. Amma
o obrazı xalqın arasından seçirsənsə, gərək onu sona qədər
qaldıra-qaldıra gedə biləsən. Mənim romanlarımda mikro tarix həmişə
olur. Amma bu obrazlar köməkçi rollarda olur. Əsəri daha oxunaqlı
etmək üçün onlardan istifadə edirəm. Əslində, Nadir Şah da mikrodan
çıxmışdı, çoban idi və sonda şah oldu. Bütün şahların həyatında
mikrososium iştirak edir. Amma bu, birmənalı olaraq belədir ki,
tarixi şah yaradır. Xalq isə yalnız öz qohum-əqrəbasını fikirləşir,
sosial həyatlarını qorumağa çalışır.
– Ömrünüzün hansısa bir çağında tarixi romanlardan
imtina edib, başqa üslublarda yazmağı düşünmürsünüzmü?
– Heç fikirləşmirəm də. Ömrümüzdən bir saniyə də keçirsə, bu,
artıq tarixdir. İstənilən tarixi yazmaq olar. Ancaq mən
fikirləşirəm ki, keçmiş tariximizə qayıdaq. Çünki məhz bu tariximiz
düzgün yazılmayıb. Hələ keçmişi öyrənməliyik.
– İndiki dövrümüzü tarixdə hansı dövrlə eyniləşdirmək
olar?
– İstənilən dövrlə eyniləşdirmək olar. Texniki inkişaf
mərhələsində keçmişlə müqayisədə həddən artıq çox qabaqdayıq. Hətta
günümüzü 90-cı illərlə müqayisə etsək, görərik ki, yenə də çox
irəlidəyik. Yadımdadır, həmin illərdə müsahibə almağa maqnitofonla
gedirdik, evimizə telefon çəkdirəndə sevinirdik. Yəni texniki
məsələdə çox qabaqdayıq. Amma fəlsəfi düşüncədə çox geridəyik.
Fəlsəfi məntiqimiz çox geridə qalır. Məhəmməd Füzulinin, Əhməd
Yəsavinin düşüncələri indiki dövrün düşüncələrindən çox qabaqda
idi. İnsanlara həmin fəlsəfi düşüncələri verəndə texniki inkişaf
başlayır. Biz texniki inkişafı əxz etmişik. Özümüz yaratmamışıq.
Amma 17-ci, 18-ci əsrlərdə Kant, Hegel Almaniya fəsləfəsini
diriltdilər. Birinci, fəlsəfi düşüncəni inkişaf etdirdilər. Bundan
sonra Almaniyada texniki tərəqqi dövrü başlandı. Yəni sosiumda
texniki inkişafdan qabaq fəlsəfi düşüncə öndə olmalıdır. Təəssüf
ki, biz bu inkişafda geridəyik. Mənim yazdıqlarımda isə insanların
fəlsəfi düşüncəsi birinci yerdədir.
– Sizin romanlarınızı oxumaq üçün bir yaş həddi
varmı?
– Heç bir yazıçı yazanda auditoriyanı fikirləşmir. Yazandan
sonra buna qiymət vermək olar. "Şah arvadı və cadugər" romanımdan
başqa bütün əsərlərimi orta məktəb şagirdindən qoca yaşa qədər hamı
oxuya bilər. "Şah arvadı və cadugər"də erotik mətnlər var deyə,
şagirdlərə oxumağa məsləhət bilmirəm.
– Elə sizin əsərlərinizin orta məktəbdə tədris
olunmağını etirazla qarşılayanlar, tənqid edənlər də az
olmadı.
– "Nadir şah" , "Təhmasib şah" və "Əmir Teymur" romanlarım orta
məktəblərdə sinifdənxaric oxu materialı kimi istifadə olunur. Mən
anlaya bilmirəm ki, buna görə niyə tənqid olunmalıyam? Xalqımızın
tarixini olduğu kimi təqdim etdiyimə görə məni tənqid edirlər?
Romanımı oxuyub irad bildirmək olar.
– Bəlkə, sizi yazıçı kimi qəbul etmək
istəmirlər?
– Heç fikirləşmirəm ki, məni yazıçı kimi qəbul edəcəklər, ya
yox. Mən tariximizi yazıram. O məqamları ki, elmi tarixdə verə
bilmirəm, sırf o mövzuları bədii ədəbiyyata gətirirəm. Kiminsə
mənim haqqımda nə fikirləşməsi məni heç maraqlandırmır.
– Romanlarınızın dili də çox tənqid olunur. Bəziləri
düşünür ki, əsərlərinizdə müasir sözlərdən çox istifadə edirsiniz.
Məsələn, "Nadir şah planlaşdırma aparır" yazmısınız eyniadlı
əsərinizdə.
– Romanlarımın mənə bir xeyri o olub ki, mən bir çox sözlərin
ekvivalentini axtarıb tapıram. Çalışıram ki, dilimizi təmizləyəm.
Amma burada bir məsələ var. Biz əsərləri müasir oxucular üçün
yazırıq. Gərək əsərləri onlar da başa düşsün. Mənə irad bildirirlər
ki, niyə yazdığın dövrün dili ilə yazmırsan? Həmin dövrdə işlənən
sözlərin altında mənalarını vermək olar. Bu düzdür, amma belə
olduqda oxucunun oxu sürəti azalacaq. Həm də bu elmi əsər deyil.
İstər-istəməz oxucunun fikri yayınır. Mən romanlarımda bütün bu
sözləri müasir dilimizə uyğun verdim ki, oxucular başa düşə bilsin.
Amma heç vaxt "planlaşdırma" sözünü yazmamışam. Ola bilər ki, öz
aramızda danışarkən deyim ki, Nadir Şah planlaşdırma aparırdı.
Ancaq mətndə heç vaxt belə yazmamışam.
- Tarixə xəyanət etdiyiniz olubmu?
– Mən yazarkən heç vaxt tarixə xəyanət etməmişəm. Əsas
kredolarımdan biri də məhz tarixi xronologiyaya sadiq
qalmaqdır.
– Bəs milli mənafeyimizə zidd məsələlər olduqda bunu
əsərinizə daxil edirsinizmi? Yəni tarixi yaradarkən olduğu kimi,
yoxsa milli maraqları nəzərə alaraq yazırsınız?
– O hadisəni, sadəcə olaraq, görməzdən gəlirəm və əsərimə daxil
etmirəm.
– Bəs bu, tarixə xəyanət sayılmır?
– Yox, mən belə düşünmürəm. Orta əsrlər dövrünü çox tədqiq
edirəm. Romanımda Nadir Şahla katolikosu görüşdürmüşəm. Katolikos
Nadir Şahdan Alban kilsələrini istəyib. Nadir Şah isə buna cavab
olaraq deyib ki, bu kilsələr türklərə aiddir, sənə niyə verməliyəm?
Amma tarixdə belə bir görüş olmayıb. Bunu mən yazmışam. Amma
Muğandakı qurultayda erməni katolikosu iştirak edib. Mən bunu
yazmadım. Sadəcə, üstündən sükutla keçdim. Orada mən ermənilərin öz
işlətdikləri silahlarından istifadə etdim.
– Bəzi tarixi məqamların üstündən keçməyiniz sizin oxucu
itirməyinizə səbəb olmur?
– Bir yazar bütün tarixin hamısını yaza bilməz. Onda gərək şahın
subaşına getdiyini də, orada nə fikirləşdiyini də yazasan. Bu isə
mümkün deyil. Mən dövlətimə, millətinə nə xeyirdirsə, onu yazıram.
"Nadir Şah" romanım bu günə qədər də tarixin təhrif olunduğu ilə
bağlı tənqid edilməyib. Əmir Teymur 20 min ermənini diri-diri
basdırır. Bunun səbəbi yoxdur. Mən bunun səbəbini romanımda
verirəm. Özbəkistanda olanda mənə dedilər ki, biz akademiklər bunun
səbəbini çoxdandır ki, axtarırıq, tapa bilmirik, sən necə tapdın
bunu? Mən də cavab verdim ki, sadəcə olaraq, sətirlərin arasını
oxumadım.
– Türkiyədə "Möhtəşəm yüz il" serialı ekranlaşdırıldı.
Böyük də marağa səbəb oldu. Hətta bəziləri deyirdilər ki, insanlar
artıq tarixi elmi ədəbiyyatdan deyil, serial və bədii ədəbiyyatdan
öyrənməyə başlayıblar. Sizin romanlarınızdan tarixi öyrənənlər
varmı?
– Çox olur. Məsələn, Nadir şah personajına qarşı olan xalqın
düşüncəsini dəyişdik. Azərbaycan xalqının Nadiri görməyə gözü yox
idi. Yaxud da Təhmasib şahı heç kim tanımırdı. Təsəvvür edin ki, 53
il hakimiyyətdə qalan və bütün Azərbaycanı birləşdirən birini biz
tanımırıq. Artıq yeni oxucular bu şahları olduğu kimi tanımağa
başladılar. Onların utanc yeri yox, fəxr ediləcək biriləri olduğunu
anladılar.
– Yəqin ki, tarixi roman yazmağın bir də ruhi tərəfi
var. İstərdim ki, bir az da bundan danışaq.
– Bəzən özüm-özümə qapanıram. İstər-istəməz, hansı dövrü
yazırsansa, o dövrlə yaşamağa başlayırsan. Beynində ikiləşmə gedir.
Bu ikiləşmədən çıxmaq çox çətin olur. İstər fiziki, istərsə də
psixoloji sağlamlığıma təsir edir. Ona görə də yazı vaxtımı
saatlara bölmüşəm ki, həddən artıq bağlanmayım həmin dövrə.
İstənilən halda ruhi dünya mövcuddur və bu dünyada keçmişə və
gələcəyə getmək mümkündür.
– Nadir şahla danışmaq imkanınız olub?
– Yox, tarixə müdaxilə etmək mümkün deyil. Nadir şahla da,
Atilla ilə də görüşə bilərsən. Amma tarixə müdaxilə etmək olmaz.
Sadəcə olaraq, tarixə şahidlik etmək olar. Prosesləri olduğu kimi
görə bilərsən. Əgər tarixə müdaxilə etsən, orada qalacaqsan. Bu
dövrə qayıda bilməyəcəksən. Səni ordan çıxartmağa köməkçi lazımdır.
Ona görə də, bayaq dediyim kimi, yazı saatlarımı da planlaşdırıram.
Həmin dövrdə çox qalanda geri qayıtmaq çətin olur. Çoxlu
yüklənirsən, gərək səni bu işləri bilən biri geri qaytarsın.