Jan Pol Sartrın "Ürəkbulanması" əsərində maraqlı sual səslənir:

"Kəşf edilməyən bir adaya düşsəydiniz, yenəmi yazardınız?"

Təbii ki, bu sualı hansı yazara versəniz o, indiyə qədər səsləndirilən cavabları verəcək: "yazmasam, yaşaya bilmərəm", "yazmaq ruhumu sakitləşdirir", "uşaqlıqdan yazmağı sevirdim" və s.

Amma gəlin etiraf edək ki, heç vaxt dərc edilməyəcəyinə ümid etmədən yazmaq çox çətindir və bu baxımdan da yazarların, məsələn, daha çox göz önündə olmaq istəyən müğənnilərdən az eqoist olduğunu düşünmürəm. Eyni zamanda bu suala səmimi cavab verənlərin sayının çox olacağına da ümid etmək çətindir.

Amma biz ümidsizliyimizi bir kənara qoyaraq, eyni sualla yazarlarımıza müraciət etdik.

Görək yazarlarımız iddiasız-filansız ədəbiyyat, yazmaq aşiqləridirmi? Yoxsa oxucu olmadan yazmağın əhəmiyyəti yoxdur?

Şəxsən mən kimsəsiz bir adaya düşsəm…

Əkrəm Əylisliyə eyni sualla müraciət etdik və bəlli oldu ki, yazar belə bir adaya düşərsə, yazıb-yazmayacağını bilmir:

- Yaşın bu çağında ola bilər ki, hər hansı bir yaradıcı insan yalnız özü üçün yazsın, amma mən inanmıram ki, onların sayı çoxluq təşkil edə. Bu gün elə yazarların sayı çox azdır. Şəxsən mən kimsəsiz bir adaya düşsəm, yazıb- yazmayacağımı bilmirəm. Bir yazar yazılarının oxunmasını hər zaman istəyir. Bu yazarlıqda bir qaydadır. Ona görə də kimsəsiz adada yazacağıma tərəddüd edirəm.

Həbsxana da kimsəsiz ada kimidir

Sayman Aruz hesab edir ki, yazmaq ruhun boşalmasıdır:

- Necə ki, insan genetik baxımdan öz ehtiyaclarını müəyyən vasitələrlə ödəyir, ruh da ehtiyacını yazaraq ödəyir. Mən şəxsən yazmadıqda pessimist oluram, sanki həyatımda nəsə çatışmır. Heç vaxt oxucularımın çoxluğu barədə düşünməmişəm. Həmişə öz ideologiya və arzularımdan yaranan sözlər ilə özümü yazmışam. Heç vaxt reytinq xatirinə yazı yazmazdım.

Kimsəsiz adaya düşsəydim, əlbəttə, yenə də yazardım. O kimsəsiz ada da mənim dostum, həmsöhbətim olar.

Əslində, buna bənzər hisslər yaşamışam. Həbsdə olanda da kimsəsiz adada olan insanın hisslərini keçirirdim. Orada yalnız düşünürdüm və fikirlərimi heç kimə demədən yalnız vərəqlərə həkk edirdim.

Yazmamaq üçün bəhanələr tapan yazarlar

Qismət bu suala cavab verərkən bildirdi ki, bəzən yazarlar heç adaya düşmədən də yazmamaq üçün bəhanələr uydururlar:

- Təbii ki, söhbət əsl sənətkarlardan gedirsə, onlar yazmadan yaşaya bilməzlər. Amma bu məsələnin başqa tərəfi də var.Təcrübə göstərir ki, istənilən yazarlar müəyyən müddət yazmaqdan imtina edirlər. Bu barədə İspan yazıçısı Enrike Vila Matasın bir romanı var. Romanda yazmaqdan imtina edən yazarlardan söhbət gedir. Bəlli olur ki, yazmamaq üçün bəhanələr tapan yazarların müəyyən istinadları olur. Onların böyük əksəriyyəti yazmaq üçün mövzuların qalmadığını düşünürlər.

Kimsəsiz adaya düşəcəyim halda yazıb-yazmayacağıma gəlincə, bu məsələnin indiki çağda əsas tərəfi oxucudur. Biz hələ onu özümüzdə formalaşdıra bilməmişik. Əgər yazı kitaba çevrilibsə, artıq o əmtəədir. Ona görə də onun oxucusunun olması mütləqdir. Yəqin ki, səhraya düşsən, yenə də yazarsan, ən azından özünü ifadə etmək üçün, məşğuliyyət üçün ən gözəl vasitədir... Dünyanın inkişaf etmədiyi vaxtda elə insanlar var idi ki, daşların üzərinə belə içindəkiləri həkk etdirdilər. Əgər insanın içində yazmaq impulsu varsa, o, mütləq yazacaq.

Şair Aqşin isə hətta dünyada tək yaşasaydı belə, yenə də yazacağını bildirdi:

- Oxunub-oxunmamaq istedadın göstəricisi deyil. Sadəcə, indi insanların içində yaşadığımız üçün oxunuruq və bu da bizə yaxşı təsir bağışlayır. Bu mənim içimdə olan düşüncə tərzi, vergimi-nədir bilmirəm, bunun adını qoya bilmirəm. Keçmişdə elə insanlar olub ki, təklikdə qayalıqlar üzərində fikirlərini əks etdiriblər. Bu, insanların içində olan təlabatdır. Kitablarımı oxumasalar da, mən yenə yazaram. Oxucu mənim ilham mənbəyim deyil. Oxucu sayının mənim yaradıcılığıma heç bir təsiri, əhəmiyyəti yoxdur.

Yazmadan da yaşamaq olar

Cəlil Cavanşir "yazmayanda və ya yaza bilməyəndə özümü çox pis hiss edirəm" dedi. Daha sonra yazar bildirdi ki, yazmayanda onda ruh düşkünlüyü yaranır:

- Gərginləşirəm, hətta depressiyaya düşürəm. Belə anlarda çoxlu içmək və tək qalmaq istəyirəm. Amma yəqin ki, bu yazıya olan alışqanlıqdır. Özümü başqa formada ifadə edə bilmirəm. Dostlarla dərdləşmək, söhbətləşmək belə anlarda kömək etmir. Amma böyük ehtimalla bu vəziyyətdən xilas olmaq mümkündür. Özümü ifadə etmək üçün başqa vasitələr tapsam, yazmadan da yaşamaq olar. Yazıçılıq yaradıcı insanın özünüifadə vasitəsidir. Əgər yaradıcı insan özünü ifadə etmək üçün başqa vasitə tapa bilsə, yazmadan da məhv olmaz. Şəxsən mən özünüifadə forması kimi başqa bir vasitə tapsam, yazmadan yaşaya bilərəm. Tənhalığı, təkliyi sevən adamam. Bəzən yaxınlarım, doğmalarım da mənim üçün olduqca darıxdırıcı olur. Tənha bir adada, bütün texnologiyalardan uzaqda və ya uzaq bir dağ kəndində kitablarımla və yazdıqlarımla baş-başa qalmaq istərdim. Amma istənilən əsəri nə vaxtsa heç olmasa bir nəfər oxuyur. O bir oxucunun nə vaxtsa məni oxuyacağı ümidi ilə yazardım.

Yazmayan yazarın ürəyi dayanıb

Fikrət Qocaya görə yazar artıq yazmırsa, demək ki, artıq onun ürəyi dayanıb:

- Yazar necə yazmaya bilər? Yazar yazmırsa, demək ki, o, yoxdur artıq... Kimsəsiz adaya düşən yazar yazmırsa, demək ki, onun yazıçılıq ruhu yoxdur. Əlbəttə, müəyyən kədər hissi keçirə bilərsən ki, yazılarını heç kim oxumayacaq, amma bu sənə heç vaxt yazmamaq üçün bəhanə ola bilməz.

Mən də sözün xəstəsiyəm

Kənan Hacıya görə yazarın yazmaqdan başqa çıxış yolu yoxdur:

- Orxan Pamuk esselərindən birində yazır ki, şəkər xəstəsi daim dərmanla yaşadığı kimi, mən də sözün xəstəsiyəm və mənim dərmanım gündə bir neçə saat yazmaqdır. Bu mənada yazmayan yazıçı artıq istedadından könüllü imtina etmiş bir adamdır.

Əgər adaya düşsəydim, əlbəttə, yenə yazardım. Yazmaq dəli bir ümidin ətəyindən tutub getməkdi. Mən kimsənin olmadığı səhrada belə, yenə də yazardım.

Məhv olan onlarla yazıçı var

Sevinc Elsevərsə bildirdi ki, yaza bilmədiyinə görə, məhv olan onlarla yazıçı var. Onlardan ən məşhuru Mehdi Bəyaziddi. Əslində, hər şey iradədən asılıdır. Yazmaq da sevmək kimi bir şeydi, birini sevirsən, gözün ondan başqa heç kimi görmür. Elə bilirsən o olmasa, ölərsən. Sonra görürsən yox, başqasını da sevə bilirmirsən. Yazanda rahat olur insan… Adam var, yazıçılığa başlayır, sonra yazmağın daşını atır, bənnalıq etməyə başlayır. O, bənnalıqda rahatlıq tapdı demək ki… Bu, işin bir tərəfidi. Bir də var, sən yaza bilirsən, amma səni yazmağa qoymayan səbəblər olsun. Bu daha çox məhv edir adamı… İçkiyə qurşanırlar, intihar edir... Ədəbiyyat sevdası da hardasa narkotik, içki aludəçiliyi kimi bir şeydi. Nə isə, bu çox çətin sualdı, inanın, mən cavab verə bilmədim. Amma bir şeyi bilirəm ki, ədəbiyyatın məhv elədiyi həqiqi ədəbiyyat sevdalıları çox olub...

Adaya düşsəydim, mütləq yazardım.Təklikdən-tənhalıqdan bəhs edərdi bütün yazılar… Həbsxanadan şeir yazıb göndərənlərinkinə oxşayardı. Rəqabət hissi də mənə əziyyət verməzdi. Ədəbi iddialar-filan olmazdı. Qələmim olmasaydı, qumlara nəsə cızardım, dalğalar gəlib yuyardı. Bu çox romantik sualdı… Yadıma bir kədərli əhvalatı saldı. Deməli, birinci dünya müharibəsi vaxtı necəsə bir adaya düşən kişi oğluna məktub yazıb butulkanın içinə salır və dənizə atır. Bir əsrdən sonra həmin butulka tapılıb keçmiş əsgərin nəvəsinə çatdırılıb. Yüz ildən sonra kişi dünya ilə, insanlarla, doğmalarıyla əlaqəyə girə bilib. Bundan gözəl, bundan işıqlı nə ola bilər?!