Potyomkinə qədər Yekaterinanın coşqun həyatında dörd macərası – rəsmi favoriti olmuşdu. Saltıkov, Ponyatovski, Orlov, Vasilçikov – özünün hökmdar ərinə (III Pyotra) ilk xəyanətindən keçən 22 il ərzində "şimal Messalinası" adlandırılan bir xanım üçün elə də böyük göstərici deyil.

Bu siyahının qısalığı daha çox keçmiş Sofiya Frederik Avqustun sabitliyindən, onun hər bir var-dövlət və hakimiyyət axtarıcısında hələ uşaqlıq çağlarında, rahat və darıxdırıcı Serbstdə (Almaniyada şəhər – tərc.) arzuladığı həmin yaraşıqlı prinsi görmək meylindn xəbər verirdi.

Fikhen (onu evdə belə çağırırdılar) knyaz Xristian Anhalt-Serbstski və gənc İohann Yelizavetanın ilk övladı idi. Valideynləri oğlan gözləyirdilər və qız uşağının dünyaya gəlməsi onları çox kədərləndirir.

Sonralar Yekaterina öz "Memuarlar"ında ailədə ona qarşı olan münasibət haqqında yazırdı: "Mənim varlığıma zorla dözürdülər, tez-tez acıqla, hətta qəddarcasına danlayırdılar, həm də heç də həmişə haqlı olmurdular. Atamı gec-gec görürdüm, o, məni mələk sanırdı: anam isə mənimlə az məşğul olurdu".

Qız böyüdükdən sonra isə anası onunla daha çox maraqlanmağa başlayır – İohanna Sofiyanın uğurlu nikahı sayəsində Avropanın kral ailələrindən biri ilə qohum olmağı düşünürdü. Lakin Serbst knyaginyasının ən şöhrətpərəst planlarında belə, onun Fikheninin sahəsi Avropanın bütün dövlətlərinin birlikdə götürülmüş ərazisindən daha böyük olan bir ölkənin imperatriçəsi olmasına dair xülya yox idi.

Yekaterinanın xatirələrinə görə, anası "prinsessa böyük qızı" ilə birlikdə Peterburqa, imperatriçənin qəbuluna gəlmək dəvətini alanda çox həyəcanlanır və demək olr ki, bir neçə günə uzaq səyahətə hazır olur.

Demək olmaz ki, uzaq qohumu və potensial nişanlısı olan knyaz Pyotr Fyodoroviç ilk görüşdə Serbst prinsessasının çox xoşuna gəlmişdi. "Mən çox tez anladım ki, - deyə o, xatirələrində yazırdı – o, hökranlıq etdiyi xalqa ehtiram bəsləmir... rus mühitini sevmir və ümumiyyətlə, hələ lap uşaqdır".

Bununla belə, Pyotrun həyat yoldaşı olmaq üçün Yekaterina ciddi-cəhdlə rus dilini öyrənməyə başlayır və ən əsası da lüterantlıqdan provaslav təriqətinə keçir. "Qəlbim yaxşı heç nəyi vəd etmirdi, - o, öz "Memuarlar"ında etiraf edirdi. – Mənə yalnız şöhrətpərəstlik duyğusu hakim idi. Qəlbimdə nə isə heç bir şübhə yeri olmadan deyirdi ki, mən özüm hər şeyi əldə edəcəm və rus imperatriçəsi olacam".

Knyaz Pyotr Fyodoroviçlə nişanlanandan sonra Yekaterina üçün tamam başqa həyat başladı. Həm də öncə o, nəhayət, "kişi və qadın arasındakı münasibətlərin sirrindən" agah oldu. Gələcək imperatriçə xatırlayırdı ki, artıq on üç yaşından onda həssaslıq baş qaldırmışdı. Zaman keçdikcə onda anlaşılmaz həyacanlı hallar baş verirdi. Bunun səbəblərini o zaman başa düşmürdü, anası və tərbiyəçisi Babet Kardel isə bu barədə onunla danışmırdılar.

Əlbəttə, ərə gedənədək Yekaterina artıq cinsi məsələlərdən xəbərdar idi, lakin ancaq nəzəri baxımdan. Əlinə düşən oxuduğu kitablar prinsessada məhəbbətə bir qədər romantik münasibət formalaşdırmışdı və o, sevdiyi kişinin simasında təkcə sevgili deyil, həm də ən yaxın həmdəm görmək istəyirdi. O, bunu ilk növbədə öz ərində axtarmışdı. Lakin hövsələsiz və fərasətsiz Pyotr Fyodoroviç gənc zövcəsinin sevgisini çox erkən nifrətə çevirə bildi. Buna görə isə taxt-tacı ilə, sonra isə həyatı ilə cavab verməli oldu.

Orlov qardaşlarından Qriqoridən və Alekseydən də arzulanan sevgili alınmadı – onlar yeni hökmdar xanımdan tamahkarcasına çox şey tələb edirdilər. Yekaterina üçün bu yaxşı dərs olur: dövlət maraqlarını nəzərdə tutaraq düşünməyə adət etdiyindən o, bir daha vurulmamağa söz verir. Artıq vaxt da keçmişdi: imperatriçə qırxı aşmışdı. Onun yaşında olan bəzi xanımlar artıq nəvə gəzdirirdilər, aşiq olmaq nədir?

Lakin romantik təbiəti sağlam düşüncəni üstələyir və o, kamer-yunker (inqilabdan qabaq Rusiyada kamergerdən kiçik olan saray rütbəsi – tərc.) Vasilçikovla macəra yaşayır. Lakin dayaz düşüncəli kamer-yunker Yekaterinaya nə dövlət işlərində məsləhətçi, nə də layiqli həmsöhbət ola bilir.

Rus dilini, yeni təbəələrinin adət-ənənələrini öyrənsə də, etiqadını dəyişsə də imperatriçə "sehrli rus qəlbini" sonadək dərk edə bilmədi. Yalnız kişi – ağıllı, cəsur və sevən kişi bu böyük yad ölkəni anlamaqda və idarə etməkdə ona kömək etmək gücündə idi. Favoritlərini dəyişmk səbəblərindən biri də məhz bu idi. Baxmayaraq ki, başqa bir səbəb də var idi – imperatriçənin təbii həssaslığı.

Sarayda pıçıldaşırdlar ki, o, yalnız kişinin ağuşunda yuxuya gedə bilir. Və həqiqətən də "favoritsiz" keçən qısa sürələrdə Yekaterina çox əsəbi olur, hər şeyə irad tutur, qulluqçulara qışqırır və düşünülməmiş qərarlar qəbul edirdi. Belə ki, dövlətin maraqları onun yanında sınanmış birinin olmasını tələb edirdi. Belələrinin seçilməsi ilə imperatriçənin sadiq kameristkası (keçmişdə xanımların xüsusi xidmətində olan qulluqçu – tərc.), paytaxtın kübar həyatında parlayan bütün gənc, yaraşıqlı və ucaboylu (boyu bir metr səksən santimetrdən aşağı olmayan) kişilər haqqında xanımına hərtərəfli məlumat verən Marya Savvişna Perekusixina məşğul olurdu.

Doğrudur, bəzən imperatriçə Perekusixinanın yardımı olmadan da keçinə bilirdi. 1773-cü ilin sonlarında da belə olmuşdu. İmperatriçə yeniçə təyin olunmuş, türklərlə müharibədə fərqlənmiş general Qriqori Potyomkinə iltifatlı məktub yazıb onu Peterburqa dəvət edir. Yekaterina Potyomkinlə ilk dəfə hələ 1762-ci ildə tanış olmuşdu. Potyomkin Yekaterinanı taxta çıxaran çevrilişdə iştirak etmişdi. O vaxt zəngin Smolensk mülkədarının oğlunun cəmi 22 yaşı var idi və o, imperatriçənin xoşuna gəlmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırdı. Yekaterina xatırlayırdı ki, o, məzəli sözlər danışıb-gülür, insanların və heyvanların səslərini yamsılayırdı. Bir-iki dəfə Yekaterina onu saraya ziyafətə çağırmışdı, lakin Potyomkinin ona tuşlanmış sevgili baxışları Orlov qardaşlarının xoşuna gəlməmişdi.

Tezliklə faciə baş verir: Potyomkin gözünün birini itirir. Özünün dediyinə görə, gözləri uğursuz müalicə üzündən görmək qabiliyyətini itirib. İsitmə xəstəliyinə tutulan Qriqori türkəçarə həkimə müraciət edir. O da xəstəyə kəskin, yandırıcı məlhəmlərlə təpitmə edir. Lakin şayiə gəzirdi ki, onun gözünü quldur Orlov qardaşları ilə davada vurub çıxartmışdılar. Hələ üstəlik ona "siklop" (yunan əsatirində təpəgöz – tərc.), - deyə rişxənd də edirdilər. Potyomkinin qohumu Samoylov yazırdı ki, ümdsizliyə qapılan Qriqori kəndə çəkilir və hətta monstıra getmək istəyir. Ancaq sonra axır ki, paytaxta qayıdır və uzun illər sarayda əhəmiyyətsiz bir vəzifədə batıb qalır. Onun zamanı 1769-cu ildə sarayın cansıxıcı həyatından bezib türklərlə müharibəyə könüllü qoşulduğu an gəlib çatır. Bu müharibə ona nəinki cəsurluğunu, hətta sərkərdəlik istedadını da göstərməyə imkan verir. İndi o, artıq şən və zarafatcıl gənc deyildi, həyatında çətinliklər yaşamış yetkin kişi idi.

Əlbəttə, görüş zamanı Yekaterina fərqi hiss etmişdi, lakin imperatriçə hər şeydən əvvəl qonağın zahiri görünüşünə fikir vermişdi: uca boy, səliqə ilə daranmış şabalıdı saçlar, həssas dodaqlar və qüsursuz ağ dişlər – bu, o zaman üçün nadir hal idi. Sağ gözü boz-yaşıl, sol, görməyən gözü isə daima qıyıq idi. Bu isə simasına vüqarlı bir görünüş verirdi.

Əvvəllər heyran olduğu imperatriçəni görəndə onun necə bir hiss keçirdiyini demək çətindir – tarix bu görüşə aid heç bir məlumatı qoruyub saxlamayıb. O vaxt Yekaterina balaca boy (157 sm) və dolu olmasına rəğmən kişilər üçün yenə də gözəl və cazibədar xanım idi. Əlbəttə, bu cazibədarlığın böyük bir payı da hakimiyyət magiyasının üzərinə düşürdü. Potyomkin də ona qarşı laqeyd deyildi: artıq bir neçə gündən sonra hər şeyi bilən Avropa diplomatları öz paytaxtlatına məlumat vermişdilər ki, Yekaterinanın yeni "əhvalatı" başlayıb.

İngiltərə səfiri Hunninq bildirirdi ki: "Onun (Potyomkin nəzərdə tutulur – tərc.) nəhəng və qeyri-proporsional fiqurası var. Zahiri görkəmi isə qətiyyən cəlbedici deyil. Bununla belə, o, insanları yaxşı tanıyır və həmvətənlərinə nisbətən çox fərasətlidir". Alman Solmsın dedi-qodusu isə bundan ibarət idi: "General Potyomkin demək olar ki, xanımın otağından çıxmır... Gəncliyi və ağlı sayəsində Orlovun imperatriçənin qəlbindəki yerini tutmaq ona asan olacaq. Vasilçikov onu əlində saxlaya bilməmişdi".

Elə belə də olur – iki il Yekaterina və Potyomkin ayrılmaz cütlüyə çevrilirlər. Bu sevgi münasibətinin yüksəliş mərhələlərini çar fərmanları addım-addım izləyirdi: 1774-cü ilin martında favorit Preobrajenski polkunun podpolkovniki təyin edilir (polkovnik çariçanın özü idi), iyunda Hərbi kollegiyanın vitse-prezidenti olur, növbəti il isə qraf titulu alır.

Potyomkinin yüksək mövqeyi hələ qarşıda idi: o, çox tezliklə Qış sarayına köçür və Yekaterinanın buduarı ilə dolama pilləkənlə birləşən otağa yerləşir. Favorit eyni otaqları Böyük Çarskoselski sarayında da alır, lakin orada Potyomkinin xanımın yataq otağına olan yolu uzun soyuq dəhlizdən keçirdi və Yekaterina qayğıkeşliklə tapşırırdı ki, "ayaqyalın gəzmə, soyuqdəymədən yaxa qurtarmaq istəyirsənsə, tütün qırıntılarını iylə".

Potyomkin Yekaterinanın yaxın adamlarını şoka salaraq sarayda xalatda, yaxud da lüt bədənə geydiyi xəzdə, ev başmaqlarında və çəhrayı gecə papağında gəzirdi. Həm də həmişə nə isə çeynəyirdi – alma, piroq, turp qalıqlarını isə utanmadan döşəməyə atırdı. Bəzən camaatın içində dişlərini qurdalayır, hansısa nazir və ya səfirlə söhbətə aludə olduğundan isə hətta çox vaxt dırnaqlarını da yeyirdi. Başqası olsaydı, rüsvayçılıqla saraydan atardılar, sevimli imperatriçəsi isə onu yalnız "imperiyanın ilk dırnaqyeyəni" adlandırmışdı.

Doğrudur, imperatriçə onu tərbiyənləndirməyə çalışır, sarayda davranış qaydalarını yazdırıb divarlardan asdırırdı. Bu qaydalar içərisində belə bir bənd də var idi: "Şən olmaq. Lakin heç nəyi korlamamaq, qırmamaq və heç nəyi gəmirməmək". Öz əşyalarını onun otağına səpələdiyinə görə də imperatriçə sevgilisini danlayırdı: "Bu, nə vaxtacan belə olacaq, əşyalarını niyə mənim otağımda unudursan?"

Yekaterina özünü elə göstərirdi ki, guya inciyir – ciddi alman qanunları ilə tərbiyələnmiş Yekaterina üçün Potyomkinin pintiliyi də, sadəlövh zarafatları da sevimli olmuşdu: "Əzizim, dünən sən necə bir cəfəngiyat danışırdın. Hələ bu gün də sənin sözlərinə gülməyim tutur. Mən səninlə necə də xoşbəxt anlar keçirirəm!" İmperatriçə ondan ayrılan kimi darıxmağa başlayırdı. Əgər gecələr kart oynamağa qalıb onun yanına gəlmirdisə, yuxuya gedə bilmirdi; bir dəfə Yekaterina onun otağının yanında yelçəkəkn yerdə iki saat dayanıb gözləmişdi, içəridə adamlar vardı deyə, içəri keçə bilməmişdi. Potyomkindən fərqli olaraq o, qaydalara məhəl qoymayıb axşamlar onun otağına keçə bilmirdi. "Mən sənin yanına gəlmək üçün yol axtarırdım, - deyə çariça şikayətlənirdi. – Lakin yolda o qədər qayduk və lakeylər vardı ki, fikrimdən əl çəkdim... "Sərhədlərimiz" arada veyillənən hər cür heyvanlarla doludur". Əlbəttə, o, yaxşı başa düşürdü ki, özünü hökmdar xanım kimi aparmır və bunu onun özünə də etiraf edirdi: "Cənab Potyomkin, bu necə təəccüblü bir şeydir. İndiyədək Avropada ən qüdrətli xanım kimi tanınan Yekaterinanın ağlını əlindən almısınız? Utancdır, ağılsızlıqdır, günahdır! İkinci Yekaterina ağılsız bir ehtirasın ona hökmranlıq etməsinə yol verir!"

Yekaterina və Potyomkinin bir-birlərinə yazdıqları yüzlərlə məktub qorunub saxlanılıb və "Ədəbi abidələr" seriyasının bir cildini təşkil edir. Bunlar əsasən iş-gücdən təklikdə qala bilməyən sevgililərin gündə bir neçə dəfə yazdıqları qısa yazışmalarından ibarətdir. İmperatriçə daha çox və nəvazişlə yazır, sevgilisi üçün saysız-hesabsız sevimli ləqəblər fikirləşib tapırdı - "canım mənim", "mənim əziz oyuncağım", "ən qiymətlim" və s. Potyomkin daha təmkinli idi və Yekaterinanı "anam", "hökmdarım" adlandırırdı. O, öz məhəbbətini başqa cür izhar edirdi – məktubu aparan nökərə əmr edirdi ki, Yekaterina onu oxuyub cavab yazanacan diz çökərək gözləsin.

Saray əyanları fikirləşməkdən "başlarını sındırmışdılar": Potyomkin çariçanı nə ilə fəth edib? Cürbəcür şaiyələr gəzirdi: həqiqətə uyğun olanları da vardı, olmayanları da. Deyirdilər ki, Potyomkin çariçanı əyləndirir, dövlət işlərindən yayınmaqda (yəni, dincəlməkdə) ona yardımçı olur. Bəziləri isə deyirdilər ki, o, qara magiya ilə məşğuldur və Yekaterinanı sehrli iksirlə ovsunlayıb. Heç kim inanmırdı ki, çariça onun ağıl və qabiliyyətini qiymətləndirir. Halbuki əsl həqiqət məhz bu idi.

Potyomkin bütün mühüm dövlət sənədlərini oxuyur və onlara uyğun tövsiyələrini verirdi və şübhəsiz ki, bunlar işə yarayırdı. Faktiki olaraq rus ordusuna komandanlıq edən Potyomkin onu sanki yenidən qurur, Pyotrun vəfatından sonra çökmüş hərbi donanmanı bərpa edir. Xarici ölkələrlə münasibətlərdə böyük uğurlar əldə edir – misalçün, Avstriya ilə ittifaq bağlayır və buna görə Müqəddəs Roma imperiyasının şöhrətli knyazı tituluna layiq görülüb. Bu məsələ ilə bağlı qəbulda Yekaterina hamının yanında Potyomkini qucaqlayıb deyir ki, Rusiyada sənin başından yaxşı baş yoxdur.

Qriqori Aleksandroviçin məhz başı imperatriçəni onların münasibətlərini qorumağa sövq edirdi. O, Potyomkinin hər cür kobudluğunu, etiket qaydalarına etinasızlıq göstərməsini də, melonxoliya tutmalarını da (bu isə tez-tez baş verirdi) buna görə bağışlayırdı. Hələ üstəlik Qriqori əməlli-başlı qısqanclıq edirdi və Yekaterina dəfələrlə özünə bəraət qazandırmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxırdı: "Yox, Qrişenka, ola bilməz ki, mən sənə xəyanət edim. Bir özün düşün: səndən sonra kimisə sevmək mümkündürmü? Məncə, sənin kimi birisi yoxdur".

Sevgilisinin şübhələrinə son qoymaq üçün Yekaterina cəsarətli bir addım atır – onunla gizli nikaha girir. Belə bir versiya var ki, bu, 1774-cü ilin iyununda Vıborq tərəflərdə kiçik bir kilsədə baş verib. Onların nikahını təsdiqləyən sənəd yoxdur, lakin məhz bu povestdən sonra Yekaterina məktublarında onu "əziz həyat yoldaşım", özünü isə "sədaqətli zövcə" adlandırmışdı.

(Davamı var)