Martin Lüter və onun sərt qadını

1517-ci ildə alman keşişi Martin Lüter katolik kilsəsini tənqid edən 95 tezisini istimaiyyətə təqdim edir. Bu çıxış Almaniyadakı Reformların başlanğıcı olur. Xristianlıqda isə yeni istiqamət – mahiyyəti etibarı ilə protestantlığa (latın dilindəki protes-tans sözündəndir, "açıq-aşkar sübut edən" mənasını verir) meyil edən lüteranlıq meydana gəlir.

Martin Lüter hər kəsə nəyi sübut edirdi? O, hesab edirdi ki, mürəkkəb kilsə iyerarxiyasından imtina etmək, dünyəvi insanların mənəviyyatına qarşı çıxmamaq, rahibliyi və daimi subaylığı ləğv etmək, kilsə ibadətini sadələşdirmək lazımdır. Lüterin günahların "ödənişli bağışlanması" fikri, indulgensiya (katoliklərdə: günahların bağışlanması haqqında Roma papası adından pul ilə verilən fərman) xüsusi etiraz doğururdu. İndulgensiya o zaman katolik ruhanilərinin əlində varlanma vasitələrindən birinə çevrilmişdi.

Lüteranlar indi də həmin prinsipləri dəstəkləyirlər. Lüteranlıq xüsusilə, Almaniyada, ABŞ-da, Skandinaviya ölkələrində, Estoniyada və Latviyada geniş yayılıb.

Lüter Vittenberqdə kilsənin qapılarından öz tezislərini asdıqdan üç il sonra Roma Papası tərəfindən kilsədən qovulur. O, sonrakı repressiyalardan ehtiyat edərək başqa ad altında gizlənməyə məcbur olur. Lakin vaxtını boş yerə xərcləmir – Bibliyanın alman dilinə tərcüməsi ilə məşğul olur.

Bu arada yeni xristianlıq təlimi bütün Almaniyada yayılmağa başlayır. "Vittenberq bülbülü"nün (müasirləri Lüteri belə adlandırırdılar) tezisləri dildən-dilə dolaşır, üzü köçürülürdü, Lüterin dostu, o dövrün ən yaxşı rəssamlarından olan Lukas Kranax onlara illüstrasiyalar çəkirdi.

Vittenberq isə qaçaq rahibləri qəbul edirdi. 1521-ci ildə monastrların buraxılmasından sonra hər gün Lüterin yanına qaçqınlar axıb gəlməyə başlayır. Ac qalmamaq üçün onlar yeni həyata başlamağa məcbur idilər. Kişilər iş tapmalı, qadınlar isə ya valideynlərinin yanına qayıtmalı, ya da ərə getməli idilər. Lüter onların taleyinin məsuliyyətini öz üzərinə götürür, yeni həyata uyğunlaşmaqda onlara kömək edir.

Onların sırasında Torqaudan gəlmiş doqquz qaçqın rahibə də var idi. Lüter onların səkkizini yerləşdirə bilir, doqquzuncu, Katarina fon Bora isə evsiz-eşiksiz qalır. Ailəsi onu geri qaytarmaqdan imtina edir, ərə də vermək alınmır. Və Lüter qeyri-adi qərar qəbul edir: biçarə qızla özü evlənir. XI əsrdə Papanın qərarı ilə qoyulmuş daimi subaylıq qanununu (katolik kilsəsində bu qanun indi də qalmaqdadır) pozmaq üçün böyük cəsarət lazım idi.

Bu, tarixdə yevangelist keşişinin nikaha girdiyi ilk hadisə idi və lüteranlığın çoxsaylı davamçıları üçün nümunəyə çevrildi.

Belə bir qərar Lüterə asan başa gəlmədi. O, başa düşürdü ki, həyatına risk edir. "Kişiyə xas olan arzular mənə yad deyil, mən daşdan deyiləm", - deyə o, səmimi etiraf edirdi:

"Ancaq dərk edirəm ki, hər an kafir kimi tonqalda yandırıla bilərəm".

Lüteri nə üçün kafir adlandırırdılar? Çünki o, müqəddəs dini kitabı katolik kilsəsinin diktə etdiyi kimi deyil, başqa cür oxumağa cəsarət etmişdi. O, məhəbbətlə yaşamaq və nəsil artırmaq yolunu seçdi. "Mənim məzlim bir qızcığaza mərhəmət göstərməyimdən Tanrı məmnun qalıb, - deyə Lüter sonralar yazırdı. – Hər şey düşündüyümdən də yaxşı alındı. Mən sadiq və vəfalı həyat yoldaşı qazandım".

Ərinə sadiq və vəfalı olan Katarina fon Bora isə özünün bir çox həmyaşıdları kimi hələ uşaq ikən monastra verilmişdi. Bununla onun məzlumlaşmış valideynləri iki problemi birdən həll etmiş olurdular: qızları təhsil alacaqdı və ailədə yeyən ağızlardan biri azalacaqdı. Katarina səkkiz il rəhibə həyatı yaşamış və onun bütün qayda-qanunlarına alışmışdı. Asketik tərbiyə, əlbəttə ki, Katarinanın bütün həyatında öz izini qoymuşdu. Lüterin bir çox bioqrafları onun həddən artıq ciddi və quru olduğunu yazırlar. Hətta deyirlər ki, o, ifrat qaraqabaqlığı ilə ərini və uşaqlarını təngə gətirmişdi. Martin Lüteri yüksək qiymətlədirən bioqraflar onu belə təsvir edirdilər. Yəqin ki, hər şeyə qadının gözü ilə baxmaq heç onların ağıllarına da gəlmirdi.

Lüter və Katarina birliyi ehtiraslı sevginin nəticəsi deyildi. Bu nikahın əsasında borc dayanırdı, başlıca məqsəd isə Tanrının təqdir etdiyi nəslin davamı missiyası idi.

Nikah mərasimi 1525-ci il iyunun 3-də baş tutur. Lüterin 42, Katarinanın isə 26 yaşı vardı. Yeni evli cütlük baxımsız qalmış köhnə monastrda məskunlaşdılar və ömürlərinin sonunadək də elə burada yaşadılar. Əgər kurfürstun (imperator seçmək hüququna malik olan nüfuzlu knyaz – tərc.) toyda onlara bağışladığı gümüş bokalı nəzərə almasaq, onların heç bir əmlakı yox idi.

Sahib olduqları bu yeganə qiymətli əşyanı Lüter dəfələrlə hədiyyə etmək istəmişdi. "Mən sənə xatirə üçün kiçik bir gümüş bokal göndərmək istəyirdim, - deyə o, fin islahatçısı Mikael Aqrikoleyə yazırdı, - lakin Kete (Lüter zövcəsini belə çağırırdı) onu əlimdən aldı və gizlətdi. Bir az gözlə, tezliklə onun doğuşu başlayacaq, o zaman mən onu tapmağa çalışaram".

Katarina bir möcüzə sayəsində bokalı xilas edə bilir və zaman keçdikcə o, ailənin rifahının mənbəyinə (daha doğrusu, rəmzinə) çevrilir. Hər halda böyük islahatçının vəfatından sonra onun əmlakının siyahısında gümüş bokaldan əlavə ev, kiçik kəndli təsərrüfatı, beş baş inək, on baş daha, iki oğlağı olan bir keçi, doqquz erkək və üç balası olan iki dişi donuz da var idi.

Ailənin maddi rifahını təmin etmək üçün Katarina təkcə qənaətcil sahibə deyildi, həm də əməksevər, zəhmətkeş və eyni zamanda, bir qədər də sərt olmaq lazım gəlirdi.

Onların evini "kasıblar karvansarası" adlandırırdılar. Bu evin qapıları yardıma ehtiyacı olanlara hər zaman açıq idi. Onlarının süfrəsi başında nəinki təkcə yoxsullar, həmçinin yüksək rütbəli əcnəbi qonaqlar da əyləşirdilər. Evdə olan hər nə vardısa, Lüter paylamağa və bölüşməyə hazır idi.

Evdə həmişə yemək olmasını təmin etmək üçün Katarina təsərrüfatla məşğul olurdu. O, mal-qara saxlayır, buğda becərir, süni nohurda balıq yetişdirirdi. Müasir iqtisadçılardan biri Lüter ailəsinin xərclərini hesablayıb. O, belə bir nəticəyə gəlib ki, evdə ailə başçısının qazandığından üç dəfə çox artıq vəsait xərclənirdi. Fərqi Katarinanın apardığı təbii təsərrüfat ört-basdır edirdi.

Lüter zövcəsinin apardığı təsərrüfat işinə böyük dəyər verərək məktublarında ona belə müraciət edirdi: "Hörmətli cənab Kete".

Toydan düz bir il sonra onların birinci övladı dünyaya gəlir. "Mən xoşbəxt insanam, - Lüter dostlarına yazırdı. – Katarina çox yaxşı və sevimli həyat yoldaşıdır, mənə oğul, balaca Hans Lüteri bağışladı". Doqquz ildə onların altı uşağı dünyaya gəlir. Lakin qızlarından ikisi uşaq ikən ölür. Lüter sevimli qızı – on üç yaşlı, çox istedadlı qız olan Maqdalenanın ölümünü çox ağır keçirir. Oğulları isə onun nəslini davam etdirirlər və hazırda da Almaniyada və İsveçdə Lüterin nəslinin münayəndələri yaşayırlar.

Bu evlilik sevgi və mənəvi borc duyğusuna əsaslanan əsil protestant nikahı idi. O, bütün sınaqlardan – yoxsulluqdan, təqiblərdən və çətinliklərdən keçmişdi. Katarina ideal həyat yoldaşının bütün tələblərinə cavab verirdi. O, həm ciddi, həm də mehriban və bütün ailənin qayğısına qalan qayğıkeş ana idi. Ən çətin anda məhz Lüterin onu xilas etdiyini Katarina heç vaxt unutmadı. Kim bilir, bəlkə də mənəvi borc duyğusu, dərin inam və ehtiram, minnətdarlıq hissi ailə üçün, nikah üçün ən yaxşı əsasdır, ehtiras və romantik sevgidən daha möhkəm bir bünövrədir!

Lüter və Katarinanın hər kəsə kənardan maraqsız görünən həyatı onlar üçün dərin mənalı bir ömür idi. Onları dostları və məsləkdaşları əhatə edirdi, daima süfrə arxasında fəlsəfi söhbətlər gedərdi, çox vaxt musiqi səsləndirər, oxuyar və hətta rəqs edərdilər. Ən böyük sevinci isə əlbəttə, uşaqlar bəxş edərdi.

Katarina Lüterin ailənin dostu Lukas Kranax tərəfindən çəkilmiş bir neçə portreti bu günədək qorunub. Üzünün ciddi ifadəsi, diqqətli baxışlar, sıxılmış dodaqlar... Bu qadını gözəl adlandırmaq olmaz, ancaq onun simasında xüsusi ləyaqət cizgiləri var. O, öz həyatı ilə bir daha təsdiqlədi ki, mənəvi borc ağır yük deyil, mühüm həyati vəzifədir.

Martin Lüteri sərt olsa da, bu sədaqətli və vəfalı qadın olmadan təsəvvür etmək çətindir.

Tərcümə etdi:

Təhminə C.B.