Yuxarı

Kinoşünas Aydın Dadaşovdan açıq dərs

Ana səhifə Kult
12 Punto 14 Punto 16 Punto 18 Punto

Susmağın, eşitməməyin, görməməyin fəsadları

"Üç meymun"

Türk kinorejissoru Nuri Bilgə Ceylanın quruluş verdiyi "Üç meymun" filmində (ssenari müəllifləri Ərcan Kesal, Nuri Bilgə Ceylan, 2007) qaranlıq gecədə meşə yolunda avtomaşını ilə piyadanı qətlə yetirmiş, iş adamı, millət vəkilliyinə namizəd Sərvət bəyin (Ərcan Kesal) aradan çıxması mənfi personajı hadisəli ekspozisiyada təqdim edir. Şəhərə çatmaqla pul boyun olmaq bahasına, törətdiyi cinayəti, kasıb sürücüsü Əyyubu (Yavuz Bingöl) öz üzərinə götürməyə təhrik edən Sərvət bəy şər daşıyıcısı olduğunu həmən isbata yetirir. Səhər anası Həcərin (Xədicə Aslan) birtəhər yuxudan durmağa vadar etdiyi yeniyetmə oğlu İsmayılın (Əhməd Rıfat Şunqar) küçədəki elektrik dirəyinə dırmanaraq hündür hasarı keçməklə hərəkətdə olan elektrik qatarına minərək yollandığı həbsxanada atası ilə görüşündə növbəti ildə universitetə daxil olacağına söz verməsi bir-birindən dəmir barmaqlıqlarla ayrılan ata-oğulun psixoloji portretləri ilə həllini fabula mexanizmində tapır. Və həyatın davam etdiyini bildirən süjet xəttində ertəsi gün, səhər, anası ilə söhbətində Sərvət bəyin verəcəyi pul hesabına avtomobil almaqla xırda uşaqları məktəbə aparıb-gətirməklə pul qazanmağı təklif edən İsmayıla qarşı çıxan Həcərin aşpaz kimi çalışdığı restorandan kimlərəsə telefon açıb iş axtarması ilə gecə oğlunun döyülüb gəlməsi ilə sonuclanmaqla sərt mühitin təzyiqi də ortaya atılır.

Növbəti epizodda qatıldığı seçkidə uduzan, pulları əlindən çıxan və az qala evini satmaq məcburiyyətində qalmaqla əsəbləri az qala yerindən oynayan Sərvət bəyin yanına gələn Həcərin mobil telefonundan, türk müğənnisi Yıldız Tilbənin ifasında səslənən "E mi?" mahnısının: "Sənin də qəlbini çalsın başqaları mal gibi. Sevdan ayrılmasın qapından kölə gibi..." mətni emosional durumu dramaturji struktura daxil edir. Az sonra israrla küçədə avtomobilinə götürdüyü Həcərin qadınlıq hisslərini ustalıqla ələ ala bilməklə biçarə Əyyubun namusuna da təcavüzə meyllənən Sərvət bəy mələk timsallı şeytanı əməli fəaliyyətdə göstərir. Hələlik boyun olunan pulu ala bilməsə də ərinin müvəqqəti də olsa itirilməsinin baiskarı Sərvət bəylə görüşündən məmnun qayıdan Həcərin qadınlıq hisslərinin oyanması anatomik tələbata söykənən psixologizmi önə çəkməklə baş qaldırmış ilanın açıq ağzına doğru uçan sərçəni də xatırladır. Axşam anası ilə birgə iştirak etdiyi toy məclisində içib şənlənən İsmayılın səhər həbsxanadakı atasına ərzaq apararkən vağzalın gözləmə salonundakı oturacaqda qusub köynəyini batırmaqla evə qayıtması və Sərvət bəyi anası ilə bir yataqda görməklə mətbəxdə gözünə sataşan iri çörək bıçağı ilə namus məsələsini həll etməkdən həmən vaz keçməsi psixologizmi dəyişkən fabulada qabardır. Mənəvi dəyərlərini bir andaca itirən anasını sillələməklə həqiqəti aşkarladan biçarə İsmayılın psixoloji durumu vəziyyətin çıxılmazlığını psixoloji qarşıdurmada göstərir. Dəmir barmaqlıqlar arxasındakı atasına işlərin qaydasında olduğunu bildirmək zorunda qalaraq, Sərvət bəyin qoyub getdiyi pula məhəl qoymayan İsmayılın vaxtı ilə dənizdə batmış kiçik qardaşını xəyalında canlandırması keçmişin də, daxili sarsıntılarını dramaturji struktura qoşur.

Nəhayət ötüb keçən doqquz aydan sonra həbsxanadan çıxan Əyyubun onu qarşılayan oğlunun sükanı arxasında əyləşdiyi, Sərvət bəyin hesabına alınmış avtomaşına oturmaqla, pulun kim tərəfindən alınması ilə maraqlanması, övlad məzarına baş çəkməsi fonunda süjet xəttinin səbəb-nəticə əlaqələrini nizamlayır. Və bu məqamda Həcərin deyəsən vurulduğu Sərvət bəylə telefon əlaqəsi yaratmaq cəhdləri hadisələri əksliklərin vəhdətində qızışdırır. Həcərin ailəsinin qayğıları ilə yaşayan Sərvət bəyi onun həyətində, evində seyr etdiyi məqamda mobil telefonunda "E mi?" mahnısının yenidən səslənməsi qadın qəlbində yaranan sevgini tanrı qarğışı kontekstində səciyyələndirir. Mənzilində ərinin gəlişi münasibəti ilə hamamxanada məxsusi yuyunan Həcərin çantasından gələn zəngin səsinə telefonu axtarıb götürən Əyyubun, yad kişinin, Sərvət bəyin: "Nə etdiyini zənn edirsən? Mənim evimdə nə işin var?" suallarını eşitməklə şaşırması hadisələri dramaturji istiqamətdə tələsdirir. Hamamxanadan çıxan Həcərin özünü halal ərinə təslim etmək istədiyi məqamda Əyyubun az qala onu boğmaq istəməsi ilə "E mi?" mahnısının fonda səslənməsi tanış musiqini "E mi?" struktura yerində qoşmaqla psixoloji kontrapunktu gücləndirir. Uzun müddət ayrı yaşadığı arvadını gah əzizləyib, gah özündən itələyən zavallı Əyyubun gecə üz tutduğu çayxanada gecələyən, kimsəsiz xidmətçi Bayramı dinləməsi və sonra Sərvət bəydən vaxtilə boyun olduğu pulun qalığını alması fabulaya işləyən süjeti tamamlayır. Və dəniz sahilində görüşdüyü Sərvət bəydən onu atmamağı yalvarıb xahiş etməklə qurbanlıq qoyuna bənzəyən Həcərin hərəkətləri fabula mexanizmini qatılaşan yeni münasibətlər sistemində canlandırır. Sərvət bəyi qətlə yetirmiş İsmayılın gecəyarı evə gəlişi ilə, keçmiş sürücü kimi istintaqa çağırılmış Əyyubun, mərhumun telefonunda arvadı Həcərdən gələn mesaj barədə öyrənsə də yaxasını kənara çəkməsi fabulanı gündəmdə saxlayır. Bu epizodda dindirməni aparan müstəntiqin sifətini göstərməyən kinorejissor, hadisələri istər-istəməz üzə çıxan dedektiv janrdan psixoloji drama həmən qaytarır. Və gecə yatağında dənizdə batmış kiçik oğlunun əllərini çiyinlərində hiss edən Əyyubun xəyal dünyası, qaysaq bağlamış yaranın, ailəvi dərdin bir daha strukturu zənginləşdirməsinə şərait yaradır. İsmayılın Sərvət bəyi öldürdüyünü anasına bildirməsi ilə, Əyyubun arvadının intihar etməsini, ölmüş oğlunu təsəvvüründə canlandırması reallıqla irreallığı bir müstəviyə gətirir. Törənmiş qətlin şahidi olub-olmadığı ilə maraqlanmaqla tələsik evdən çıxan Əyyubun həmən geriyə qayıdaraq özünü hündür damdan atmaq istəyən arvadı Həcərə mane olması hadisələri ailə münasibətlərini reallıq müstəvisinə gətirir. Gecəyarı artıq tamaşaçıya tanış çayxanaya gələn Əyyubun, oğlu İsmayılın törətdiyi cinayəti öz üzərinə götürməyə biçarə Bayramı (Cəfər Kösə) filmin əvvəlindən bizə tanış, Sərvətin mətni ilə təhrik etməsi sosial məsuliyyətdən uzaq olmaqla ictimai mahiyyətini unudaraq vətəndaşdan sakinə çevrilərək özünü mənəvi cəzaya ömürlük məhkum edən yeni personajın timsalında filmi bədii çərçivədə qapayır. Beləliklə də, klassik sənət, o cümlədən hüquqi, qanunları inkar edən postmodernizmin nihilist çalarları özünü bəyan edir.

2008-ci ildə Kann kinofestivalında "Ən yaxşı rejissor işi" ödülünü qazanan, lallığın, karlığın, korluğun timsalını adında daşıyan "Üç meymun" filmi modernizm cərəyanının tələblərini cavablandırmaq iqtidarında olan psixoloji dram janrında peşəkarlıq göstərən Nuri Bilgə Ceylanın və qloballaşma prosesində sözünü deyə bilən, mənəviyyatın itirilməsinə qarşı həyəcan təbili çalan türk sinemasının yetərincə dəyərləndirilməsidir.

Tarix
2014.02.11 / 16:48
Müəllif
Aydın Dadaşov
Şərhlər
Digər xəbərlər

Qarabağda hansı addımı atdıqsa, qarşımıza... - Ərdoğan

Əli Əsədov qərar imzaladı

Kremldə gərginlik: “Krokus” terrorundan sonra Paşinyan...

Yeni Kaledoniyada Azərbaycan bayrağı qaldırıldı - Video

Bu görüş Cənubi Qafqazda müharibə riskini artırır

Paşinyan terrorla hədələnir - İrəvanda nə baş verir?

Bakının informasiyası var: 5 apreldə nə baş verəcək?

Bakıya qarşı şər ittifaqı qurulur: cavabı olacaq - Video

Konsert zalının qapıları niyə bağlı olub? - Emin açıqladı

Bakıda xanım jurnalistlə şəkli - Musəvi İranda tənqid edildi

KULT
<>
Xəbər xətti
  
  
  
Axar.az'da reklam Bağla
Reklam
Bize yazin Bağla