Xatirə Fərəcli Sumqayıtda yaşayır. Artıq qocalmaqda olan gənclər şəhərinin ədəbi mühitini bu xanımsız təsəvvür etmək olmur. Şeirləri və ədəbi-bədii tədbirlərdəki çıxışları ilə həmişə göz önündə olub.

Şair İbrahim İlyaslının direktoru olduğu "Poeziya klubu"nda söhbət etməyi qərarlaşdırdıq. İbrahim bizi – qəfil qonaqları gülərüzlə qarşıladı, çay tədarükü görmək üçün klubun xanım əməkdaşına bədahətən şeirlə müraciət də etdi. Nəhayət, Xatirə xanımla söhbət etmək imkanı qazandım, söhbətə körpünü uzaqdan saldım:

- Xatirə xanım, səfər təəssüratlarınızı oxudum, yaxınlarda Gürcüstanda olubsunuz. Mirzə Şəfinin, M.F. Axundovun məzarlarını ziyarət edibsiniz...

- Gəzməyi çox sevirəm. İmkanım çatan qədər heç olmasa, ildə bir dəfə bir həftəlik, on günlük də olsa, harasa getmək, haralarısa gəzmək, görmək istəyirəm. Bu il də Gürcüstana getdim. Sevdim Gürcüstanı. İnsanlarının ictimai yerlərdə, ictimai nəqliyyatda özünü aparmaq mədəniyyətindən tutmuş tikilən hər hansı obyektin, binanın hər birinin bir memarlıq abidəsi olmağına qədər çox şeyə yaxşı mənada həsəd apardım. Nə tikirlərsə, şəhərin gözəlliyinə xidmət edir və çox uzun zamana hesablanır. Lap xırda bir misal çəkim: parklarında adi skamyaları belə elə düzəldiblər ki, sınmayacaq, çürüməyəcək. Yolları elə çəkiblər ki… Yolun qıraqlarında qazon əkməyə ehtiyac belə yoxdur, bu gün əkələr sabah da insanlar tapdalaya, yerində quru torpaq qala. Mərkəzi küçədə elə təzə tikili mənzillər (bizdə "novostroyka" deyilir) tikilib ki, heç biri bir-birinin eyni deyil. Elə durub o binalara tamaşa etmək istəyirsən. O biri küçəsində köhnəlik və möhtəşəmlik. Təzə nəsə tiksələr də, o biri köhnələr ilə uyğunlaşdırırlar. Dahilərimizin qəbrini ziyarət edəndə elə hisslər yaşadım ki, onu qələmə almaqda, danışmaqda çətinlik çəkirəm. Onlar həm də dövrünü qabaqlayan insanlar olublar. Bu zamanda internet əsri, məlumat bol, dünyaya çıxış, hər hansı bir adam üçün dünyadan xəbərdar olmaq çox asan olan bir dövrdə dünyadan xəbəri olmamış kimi yaşayan, danışan ziyalı adlandırılan o qədər adam var ki. Dünyanı kef üçün dolaşırlar, amma dünyadan xəbərləri yoxdur.

Şair ürəyi kəpənək qanadıdır, toxunsan...

- Bir neçə şeir kitabınız çıxıb. Şair olmaq çətin deyil ki?

- Şair ürəyi kəpənək qanadıdır, toxunsan, ovulacaq. Şair olmaq həm tərki-dünya, həm də dünyada olmaqdır, şairlər hamıdan duyumlu, hissiyyatlı və hamıdan sadəlövhdürlər. Şairlər ruh adamıdır, öz dünyaları var. Bəzən o dünyadan aralı olanda qəribə görünürlər. İki dünyanın sakini olmaq çətin işdir.

- Sizin təbirinizcə düşünsək, maşallah, ikili dünya yaşayanlarımız çoxdur.

- Söhbət şairdən gedir, özünü şair kimi şeirə, ədəbiyyata sırıyanlardan yox. İkincilər bir dünyanın sakini kimi özünü tanıda bilmir heç... Onlar elə bil çap maşınıdırlar. Nə qədər kitab çıxararlar, yazdıqları elə bil Quran ayəsidir, toxunmaq, cırıb atmaq olmaz. Balaca bir kitabın olsun, amma içindəki şeir olsun.

- Xatirə xanım bu qədər şeir yazanların, özünü şair sayanların arasında necə hiss edir?

- Hələ özünü şair sayanlar qalsın bir tərəfə, çünki onlar özləri bilmirlər ki, onlar şair deyil. Aşağını yaxşı görmək üçün insan yuxarıda olmalıdır. Mən ona məəttəl qalıram ki, belə insanlar təqdimat, görüş keçirir. Dəvətlilər, özünü kifayət qədər qələm adamı kimi tanıtmış şəxslər onların yazdıqlarını elə tərifləyirlər ki, nəinki tərif edənlər, hətta söz, sənət gözümdən düşür.

- Elədirsə, getməyin o tədbirlərə.

- Məni sözünə, şəxsiyyətinə, sənətinə hörmət etdiyim adamların tədbirlərində görmək olar. Həm də balaca şəhərdi, üz-üzə gəlirsən, tanıyırsan…

Gerçək olmayan o qədər arzularım var ki...

-Qəlbim qan gölüdür, ləngəri əldə

Titrədər toxunsa ötəri yel də:

Etibar itərsə, qayıtmaz bir də

Güllə yeri kimi güllənib gedər, - bu sizin şeirdir. Nədən narahatsınız?

- Mən heç nəyi gizlətmədən hər kəsə, hətta qürur hissi ilə açıb danışa biləcək qədər təmiz, övladlarıma nümunə olacaq bir ömür yaşamışam. Bunu məni yaxından tanıyan adamlar bilir. Ona görə yox ki məni belə tanısınlar, sadəcə, mən buyam. Qaldı şeirə, qoyun, oxucu necə qəbul edirsə, elə də qəbul etsin.

- Xatirə xanımın həyatında gerçək olmayanlar nədir? Nəyi arzulamısınız, amma gerçək olmayıb?

- O adamlar xoşbəxtdirlər ki, olduqları məqam onları qane etsin. Gerçək olmayan o qədər arzularım var ki. İnsanda arzu və ümid heç vaxt tükənmir.

- Şeiriniz var:

Göylər ayaz

fikirlərim kəpənək qanadı,

ruhum havalı…

heç kəsi eşitmirəm, görmürəm

səni görmüşəm yuxuda…

Yəni gerçək olmayanları yuxuda görüb, təskinlik tapanlardansınız?

- Yuxular həmişə çin çıxmır ki, - deyə cavab verir. Gülür, amma gözlərində gülüşü əks etdirən heç nə hiss olunmur. Amma nədənsə düşünürəm: hər ikisi səmimidir, həm gülüşü, həm də gözlərinin arxa divarından utancaq halda boylanan kədər.

Şeir hissin, duyğunun fotoşəklidir

- Şair yaşadıqlarını yazır. Sizcə, bütün insanların yaşantılarını ədəbiyyata gətirmək olar?

- İnsanın hər günü, hər anı yaşantıdır, sonrakı zaman üçün xatirədir. Amma o sonrakı zaman gələndə hansı an, hansı gün yadda qalır, xatirəyə dönür. İnsanı duyğulandıran, hisslərinə toxunan məqam, qalanlar yada düşmür. Hətta olur kiminsə yadında qalacaq bir yaxşılıq, pislik etmisən. O şəxs unutmayıb, nə vaxtsa sənə xatırladanda sən xatırlaya bilmirsən. Şeir də elə, hər hansı bir duyğudan yaranır. Şeir hissin, duyğunun fotoşəklidir. Məhz duyğulanan məqamlarda şeir yaranır. Yoxsa oturub çalışasan ki, nəsə yazasan və o yazdığın da şeir olsun, bu olmur.

- Bax bu, sizin yaşantınız, narahatlığınızdır. Yazmısınız:

Kirpiyimi çəpər çəkdim

gözlərimə dolan yerdə.

Bir yol tapıb gəldin ki, sən

Sındırasan məni birdə?!

Necə düşünək, bu həmin lirik qəhrəmandır ki, yuxuda gördüyündən gözünə heç kəs görünmürdü?

- Lazım olduğundan daha çox kövrək, gözüsulu adamam mən. Bu, yaxşı hal deyil, bəzən insanı göydən yerə çırpır. Gözüsulu dedim, elə bilməyin harda gəldi, necə gəldi ağlayıram. Bəzən yas məclisinə gedirəm, hamı ağlayır, mənim gözümdən bir damcı yaş belə gəlmir. Həm də çox qürurluyam, bu qürur da mənə çox mane olur və qürurumdan dolayı gizlətmək istədiyim hisslərə göz yaşlarım elə şahid durur ki.

- Dərdinizi necə əzizləyirsiniz? Şeirinizdə yazmısınız bunu: Oxşa sevdiyin kimi, əzizlə dərdlərini, - demisiniz. Səmimisiniz bu deyimdə?

- Mənim səmimiyyətim də lazım olduğundan artıqdır. Nəinki şeirlərdə, həyatda da.

Deyir və inandırır. O, rəngsiz, boyasız insandır. Qalmaqaldan da uzaqdır. Bir müddət Sumqayıt ədəbi mühitində güclü qarşıdurma yaranmışdı. Mətbuat bu haqda yazır, yazarların cəm olduğu məclislərdə bu söhbət gündəmi zəbt edirdi. Böyük bir ədəbi mühit iki yerə parçalanmışdı. O günləri yada salıram:

Qadın doğulmaq bəxti gətirməməkdir

- Sumqayıt ədəbi mühiti necə nəfəs alır? Əvvəlki illərin qarşıdurması, dedi-qodusu bu gün də davam edir?

Üzündə günahkar təbəssümə bənzər nəsə dolaşır. Ani də yox olur. O, bu qalmaqladan, qarşıdurmadan uzaq olsa da, qələmdaşlarının ötənlərdə baş verən narahatlığından yayınır:

- Olar bu suala cavab verməyim? - deyir.

- Olar, amma de, sən bir şair olaraq nəyi arzulayırdın, bu arzular səni haracan gətirdi?

- Nəyi arzuladım, nəyə qovuşdum,

Yovuşmaz günlərə naçar yovuşdum,

Bir dəli şimşəkdim, keçdim, sovuşdum

Eləcə içimdə batdım, ovundum.

"Ovundum" şerimdəndir. Arzuladığı həyatı yaşamaq hər kəsə nəsib olan səadət deyil. Bizim cəmiyyətdə qadın doğulmaq bəxti gətirməməkdir. Gör indi abırlı qadın olmaq nədir. Sözsüz ki, xoşbəxtliyi qabağına sinidə gətirilənlərdən danışmıram.

- Zaman-zaman klassik yazarlara, şairlərə gənc yaradıcılarımız tərəfindən tənqidlər səslənir, necə qəbul edirsiniz?

- İnsan yaşlandıqca gənclərlə ünsiyyətə daha çox meyil edir. Çox güman ki, bu qocalan ruhlarını cavanlaşdırmaq istəyindən irəli gəlir. Müşahidəmdir, özümə aid deyil. Mən evdə üç gənc övladımın əhatəsindəyəm. Bir istedadlı gənc görən kimi sevinirəm. İndi gənclər üçün bizə nisbətən meydan genişdir. Gənclərdə özünə arxayınlıq görəndə, əksinə, mənim xoşum gəlir. Öz fikri, öz baxışı olmaq hər bir gənc üçün yaxşı haldır…