"Dilimizdə ilk dəfə" layihəsində:

Anri Barbüs

Şəfqət

(hekayə)

25 sentyabr 1893-cü il

Əzizim, mənim balaca Luim! Beləliklə, hər şey bitdi. Biz bir daha heç vaxt görüşməyəcəyik. Mənim kimi sən də bunu yaxşı yadında saxla. Sən ayrılıq istəmirdin, sən birlikdə olmağımızçün hər şeyə razılaşardın. Ancaq biz ayrılmalıyıq ki, sən yeni həyata başlaya biləsən. Həm sənə, həm özüm özümə, həm də hər ikimizə birlikdə qarşı durmaq heç də asan olmadı... Sən yatağımızdakı yastığa gömülüb hönkürsən də, mən bunu etdiyimə təəssüflənmirəm. İki dəfə başını qaldırdın, qüssəli, yalvarış dolu baxışlarla mənə baxdın...

Necə də bədbəxt və zəbanə çəkən bir surətin vardı! Axşam, qaranlıqda, artıq göz yaşlarını görə bilməyəndə onları hiss edirdim - əllərimi yandırırdılar.

İndi hər ikimiz amansız iztirabın girdabındayıq. Bütün bunlar mənə dəhşətli yuxu kimi gəlir. İlk günlər heç inanmaq olmayacaq; hələ bir neçə ay hər ikimizə də çox ağır gələcək, sonra isə sağalma dövrü başlayacaq... Yalnız onda mən yenidən sənə yazmağa başlayacam, axı biz qərara almışıq ki, mən hərdənbir sənə yazacam. Ancaq biz onu da möhkəm qərarlaşdırdıq ki, sən mənim ünvanımı heç vaxt bilməyəcəksən və mənim məktublarım bizi bağlayan yeganə bağ olacaq, onlar bizi bir-birimizdən tamam qopmağa qoymayacaqlar.

Səni sonuncu dəfə öpürəm, çox zərif, incə-incə öpürəm, təmiz, məsum, sakit öpüşlərlə öpürəm – axı bizi gör nə qədər böyük məsafə ayırır!..

25 sentyabr 1894-cü il

Əzizim, mənim balaca Luim! Mən vəd etdiyim kimi, yenə də səninlə danışıram! Budur, artıq bir ildir ki, ayrılmışıq. Bilirəm, sən unutmamısan məni, biz hələ də bir-birimizə bağlıyıq və mən hər dəfə sənin haqqında düşünəndə keçirdiyin ağrını-acını hiss etməyə bilmirəm.

Ancaq hər necə də olsa, ötüb keçən on iki ay öz işini görüb: keçmişin üzərinə zəif matəm dumanı çəkib. Budur, artıq duman da qatılaşır. Bəzi xırdalıqlar yox olmaqdadır, bəzi müfəssəlliklər isə bilmərrə yox olub. Düzdür, onlar hərdən yada düşür; o da əgər nə isə təsadüfən onları xatırladırsa...

Mən bir dəfə cəhd etdim və səni ilk dəfə gördüyüm andakı üzünün ifadəsini təsəvvürümdə canlandıra bilmədim. Sən də məni ilk dəfə görəndə gözlərimdə olan ifadəni xatırlamağa çalış. Və o zaman anlayacaqsan ki, bu dünyada hər şey silinib gedir.

Bu yaxınlarda mən gülümsədim. Kimə?.. Nəyə?.. Heç kimə və heç nəyə. Günəşin şüaları xiyabanda fərəhlə oynaşırdılar və mən qeyri-iradi gülümsədim. Əvvəllər də gülümsəməyə cəhd edirdim. İlk vaxtlar mənə elə gəlirdi ki, yenidən bunu bacarmaq mümkün deyil. Amma hər halda, sənə deyirəm, bir dəfə iradəmin əksinə gülümsədim. İstəyirəm ki, sən də tez-tez, həm də çox tez-tez gülümsəyəsən, sadəcə, elə-belə - havanın xoş olmasına sevinərək, irəlidə hansısa gələcəyinin olduğunu dərk edərək. Hə, hə, başını qaldır və gülümsə.

17 dekabr 1899-cu il

Budur, mən yenə səninləyəm, mənim əziz Luim! Mən yuxu kimiyəm, elə deyilmi? Ağlıma gələndə, ürəyim istəyəndə peyda oluram, amma həmişə lazımlı vaxtda, əgər ətraf bütün boşluq və qaranlıqdırsa... Mən gəlirəm və gedirəm, mən lap yaxındayam, fəqət mənə toxunmaq olmaz.

Mən özümü bədbəxt hiss etmirəm. Elə bil, gümrahlığım geri qayıdıb, çünki hər gün səhər açılır və həmişə olduğu kimi, fəsillər dəyişir. Günəş mehribancasına şəfəq saçır, ona inanmaq istəyirsən və hətta adicə gün işığı belə xeyirxahlıqla doludur.

Təsəvvür elə, bu yaxınlarda rəqs etmişəm! Mən tez-tez gülürəm. Əvvəlccə fikir verirdim ki, nəyəsə gülməyim gəlir, amma indi gülüşlərimin sayı-hesabı yoxdur!

Dünən gəzinti var idi. Günəşin qürub çağı hər tərəf gözəl geyinmiş insanlarla dolmuşdu. Al-əlvan, yaraşıqlı, sanki hər yan güllü-çiçəkli çəmənə bənzəyirdi. Və bu qədər saysız-hesabsız məmnun insanların arasında mən özümü xoşbəxt hiss edirdim.

Sənə yazıram ki, bütün bunları söyləyə bilim; həm də onu demək istəyirəm ki, mən artıq yeni imana gəlmişəm – səni fədakarcasına sevməyə etiqad edirəm. Biz səninlə bir dəfə əsl mahiyyətini elə də yaxşı anlamadan məhəbbətdə fədakarlıq haqqında danışmışdıq... Birlikdə dua edək ki, bütün qəlbimizlə ona inanaq.

6 iyul 1904-cü il

İllər ötüb keçir! On bir il! Mən çox uzaqlara getmişəm, qayıtmışdım və yenidən getməyə hazırlaşıram. Sənin yəqin ki, öz evin-eşiyin var, əzizim Lui, axı indi sən əməlli-başlı yaşa dolmusan və əlbəttə ki, səni çox dəyərləndirən bir ailə sahibisən.

Bəs sən özün? Dəyişmisənmi? Təsəvvür edirəm, üzün bir az dolub, çiyinlərin enlənib... Bəs ağ saçlar? Yəqin ki, onlar hələ çox deyil və güman ki, təbəssüm dodaqlarına toxunanda bütün siman əvvəlki kimi nurlanır.

Bəs mən? Özümü təsvir etməyəcəm. Necə dəyişməyimdən, qoca qarıya dönməyimdən danışmayacam. Qoca qarı! Qadınlar kişilərdən tez qocalırlar və əgər indi sənin yanında olsaydım, yəqin ki, anan yaşda görünərdim – həm zahirən, həm də gözlərimin sənə tuşlanan ifadəsi ilə...

Görürsən, vaxtında ayrılmaqla necə düz iş görmüşük. İndi artıq iztirablarımız sona yetib, sakitləşmişik və indi artıq mənim zərfin üzərindəki xətdən tanıdığın məktubum səninçin, demək olar ki, bir əyləncədir.

25 sentyabr 1893-cü il

Əzizim Lui!

Budur, artıq iyirmi ildir ki, ayrılmışıq... Və budur, artıq iyirmi ildir ki, mən ölmüşəm, əzizim mənim. Əgər sən sağsansa və uzun illər mənim əvvəlki məktublarımı sənə çatdıran sadiq, möhtərəm əllərin sənə göndərdiyi bu məktubu oxuyacaqsansa, məni bağışlayacaqsan, əgər hələ məni unutmamısansa, ayrıldığımızın ertəsi günü intihar etdiyimçün məni bağışlayacaqsan. Mən sənsiz yaşaya bilmədim, bacarmadım.

Biz dünən ayrıldıq. Məktubun əvvəlindəki tarixə yaxşı-yaxşı bax. Sən, əlbəttə, ona fikir verməmisən. Axı biz dünən səninlə sonuncu dəfə bizim otağımızda idik, sən başını yastıqda basdıraraq öz dəhşətli dərdin qarşısında köməksiz uşaq kimi zarıyırdın. Dünən, gecə yarıaçıq pəncərədən boylananda artıq görə bilmədiyim göz yaşların əllərimə axırdı. Dünən, sən ağrıdan qışqırır və şikayət edirdin, mən isə bütün gücümü toplayıb özümü möhkəm göstərir və susurdum.

Bu gün isə, bizim əşyalarımızla əhatə olunmuş stolumuzun arxasında, bizim füsünkar guşəmizdə oturaraq sənə dörd məktub yazıram. Sən bunları çox uzun fasilələrlə almalısan. Sonuncu məktubu yazıb qurtarıram və sonra hər şey bitir.

Bu gün axşam çox dəqiq tapşırıqlar verməliyəm ki, məktublarımı sənə üstündə göstərilən tarixlərdə çatdırsınlar, həm də tədbir görməliyəm ki, məni axtarıb tapa bilməsinlər.

Sonra mən həyatdan gedəcəm. Bunun necə baş verəcəyini sənə danışmağın mənası yoxdur: bu məşum işin təfərrüatlarını danışmaq yersizdir. Onlar səni incidə bilər, hətta bu qədər vaxt keçdikdən sonra belə.

Əsas odur ki, mən səni özümdən qopara bildim, həm də bunu çox ehtiyatla, sakitcə, səni yaralamadan etdim. Mən bundan sonra da sənin qayğına qalmaq istəyirəm, bunuçünsə ölümümdən sonra da yaşamalıyam. Bir-birimizdən tam üzülməyəcəyik, bəlkə də sən buna tab gətirə bilmərsən, axı bütün bu acılar səni çox incidir. Mən sənə qayıdacağam, ancaq o qədər tez-tez yox ki, obrazım sənin yaddaşından qismən silinib getsin, lakin o qədər gec-gec yox ki, səni lazımsız iztirablardan xilas edim. Məndən həqiqəti öyrəndikdə isə o qədər illər keçəcək ki, (axı zaman Mənə də kömək edir) sən artıq anlaya bilməyəcəksən ki, mənim ölümüm səninçün nə demək idi.

Lui, əzizim, bizim bugünkü son söhbətimiz mənə məşum bir möcüzə kimi gəlir. Bu gün biz çox sakit, demək olar ki, eşidilməz pıçıltı ilə danışırıq, biz bir-birimizdən cöx-çox uzaqlardayıq, axı mən yalnız səndə mövcudam, sənsə məni artıq unutmusan. Bu gün indi sözünün mənası onu yazan, pıçıldayan üçün və onu oxuyub sakitcə "indi" deyəcək biri üçün tamamilə fərqlidir.

İndi mən bu qədər nəhəng bir zaman məsafəsini, əbədilik qədər uzun sürən bu iyirmi ili – lap qoy bu cəfəng görünsün – aradan qaldırıb, səni öpürəm, lap əvvəlki kimi...

Bax bu da son... daha heç nə əlavə etmirəm, çünki kədərli və deməli, qəddar olmaqdan qorxuram. Ona görə də dəlisov arzularımı sənə etiraf edə bilmirəm. O arzular ki, sevəndə, çox sevəndə və sevgin həyatın, dünyanın özündən belə böyük, şəfqətin isə sonsuz olanda onlar qaçılmaz olur!

Tərcümə etdi:

Təhminə Bədəlova