İki ay öncə Dağıstana, daha yaxından gəlsək, Dərbəndə ilk səfərimizdə burada keçirmək istədiyimiz görüşlərdən biri baş tutmamış qaldı. Bir də iyunun 15-də Axar.az adına yenidən Dərbəndə yollanmağa və yarımçıq qalan səfərimizi axıra çatdırmağa, bəlkə də başlatmağa macal tapdıq. Yarımçıq qalan işimiz sorağını aldığımız, dostlardan tərifini eşitdiyimiz Dərbənd Təhsil və Mədəniyyət Akademiyasını görmək, onun azərbaycanlı sahibi və rektoru, eləcə də Akademiyanın azərbaycanlı tələbələri ilə görüşmək idi. İstəyimiz bu dəfə reallaşdı.

Əzablı yollarla

Ancaq Dərbəndə qədər Yalama sərhəd nəzarəti məntəqəsindən başlayan yolumuz-yolçuluğumuz vardı. Rahatlıqla keçdiyimiz Azərbaycan sərhəd məntəqəsindən dərhal sonra əzablı yollar başladı desək, inanın. İki yüz metrlik nahamar, tozlu yolda arxac kimi bir yerə salınmış adamlar dayanıb, iki rus sərhədçisinin nə vaxt içəridən əmr alıb daha 4-5 nəfəri Rusiya gömrük postuna sarı buraxacağını gözləyir. Gün adamların təpəsinə namərdcəsinə döyür, hamı donquldanır, gileylənir, ancaq əldən nə gələr, artıq neytral zonadasan, istər Rusiya vətəndaşı ol, istər Azərbaycan, ya başqa dövlətin, - bu anda sən mücərrəd dünya adlanan yerin vətəndaşısan və arxayın ola bilərsən ki, sən heç kimsən, havadan asılı qalıbsan və Allahdan başqa kimsə sənin donqultunu eşitməyəcək. Hətta donquldananlardan biri deyir ki, ruslar bizimkiləri burda qəsdən gözlədir, incidir, bundan həzz alır, üstəgəl səni təxribata çəkirlər öz rəftarlarıyla. Ki, sonra günün altında 5 saat ayaq üstə gözlətməklə əzab versinlər. Arxaca bənzər ziqzaqlı birinci mərhələ keçid "məntəqəsinin" başında duran iki rus sərhədçisi də ayaq üstə dayanıb, necə deyərlər, onlar çaya adamları susuz aparıb, susuz gətirirlər, ancaq özləri də susuz qalırlar. Yorğun, əldən düşmüş görünürlər, ara-bir meyvə dolu avtomobillərlə o üzə keçən sürücülərin bağışladığı şirinlik əriklərdən yeyib həyata qayıdır və daha beş nəfərin keçid iznini verirlər. Basabas, sevinc və qarşıda adamları gözləyən daha bir arxac və sərhədçi.

Çinə aparılan Azərbaycan qəzetləri

Bu arada birinci məntəqədə sərhədçi əsgərdən deklorasiya kağızı götürüb doldurmalısan. Sənəd dolduran kimdi? Burda da fərasətli adamlar var, hətta bəziləri azərbaycanlı deyil, Asiyadan olduğu dərhal bilinən qan qardaşlarımızdı. Kağızın birini doldurmaq 1 manat. Dərd manat dərdi deyil, axı bu şoğəribi bir yerə qoyub doldurmalı və ikinci arxacdan sonra gömrük məmuruna təqdim eləməlisən. Şükür, meyvə dolu avtomobillər dayanıb, yeşiklərdən əriklər adamın halına gülür, ərik altına yıxılmış, Azərbaycan adamının gün-güzəranından yazan tirajlı qəzetlər çarəsiz-çarəsiz üzünə baxır. Jurnalistsənsə, ürəyinin ağrıyacağına şübhə yoxdu. Oxunmaq üçün buraxılmış qəzet tacirlərin dadına yetir. Yeri gəlmişkən, qəzet dedim, eşitdiyim bir maraqlı söhbəti də sizə çatdırım. Çinlilər Çindən Rusiyaya dadsız-duzsuz meyvə göndərənlər ölkəmizin makulatura qəzet bazarından qəzet alıb Çinə aparır, yeşiklərə düzür, sonra meyvəni Rusiyaya göndərirmiş ki, Azərbaycan meyvəsi adına satsınlar...

Növbəti yoxlanış nöqtəsinin dəmir qapısında dayanan əsgər də ərik yeyir, bir neçəsini də hasarın üstünə günəvərə düzüb. Bir sözlə, burda bütün əsgər və zabitlər dayanmadan ərik yeyir. "Bəs bunlar köpmürlər?" – soruşuram, yol yoldaşım heç vaxt eşitmədiyim bir hikməti açır mənə. Deyir, istəyirsən bir kilo ərik ye, dənəsini də əzib yesən, köpməzsən. Görünür, buna görə deyirlər də, çox oxuyan yox, çox gəzən çox bilər.

Bakıdan Dərbəndə, Azərbaycandan Azərbaycana

Əlqərəz, məşəqqətli neytralı keçib Rusiya ərazisinə daxil olursan. Qaydalara uyğun oldu-olmadı hara, niyə getdiyini soruşub, gün vurmuş başını yüngülvari xarab eləyib möhürünü vurur, yolunu açırlar.

Beləcə, daha bir Azərbaycanın (söhbət Dərbəndin Azərbaycan torpağı olmasından yox, Sovet dövrünün infrastrukturunu nöqtəbənöqtə xatırladan Azərbaycandan gedir) tarixinə ayaq basırsan. Burdan belə məşəqqətli qrunt, daha doğrusu, bərbad yollar başlayır. İşgəncə kamerasını xatırladan rus avtomobillərində can verə-verə Dərbəndə doğru yol alırsan.

Ev eyni, yol eyni, kol eyni, sağ eyni, sol eyni, insan üzləri eyni, xırda kənd dükanları... eyni... Hətta bir yerdə elə biləcəksən kəndinizə gəlibsən.

Hələ Dərbənd özü! Bir az Bakıdı, İçərişəhərdi, Bayırşəhərdi, bir az Masallı, bir az Lənkəran, bir az Zaqatala, bir az Şamaxı. Xəzərin sahilində əskidən qalmış bir tikili mənə asanca Pirşağının Sovet çağındakı çimərliklərindən birini xatırlatdı, dedim, vallah, mən burda olmuşam. And olsun Yaradana, bura səni gözübağlı gətirsələr, görüncə deyərsən, öz ölkəndəsən.

Hələ dərhal üz tutduğumuz Akademiyanın girişində dilimizdə gedən söhbətləri eşidincə elə zənn etdim ki, hansısa Bakı ali məktəblərindən birinin girişindəyik.

İçəri ciddi yoxlanışdan sonra buraxılırsan. Burada Emil müəllimi (Şahbazov) tanıyırlar. Söhbət dostumuz, bizə səfər rəhbərliyi eləyən EFLA Xaricdə Təhsil Mərkəzinin rəhbərindən və Dərbənd Akademiyasının Azərbaycanda tək rəsmi partnyoru olan bu qurumun başçısından gedir.

Rektorun qəbul otağında əyləşən katibə xanım bizi dilimizdə gülərüzlə salamlayır, açıq qapısından səsimizi eşidən Həsən müəllim qarşımıza çıxır və ölkəmizin adi məktəb direktorlarından daha təvazökar tövrlə yer göstərir. Hətta lap başda özünün harda oturmasıyla bağlı bizdən məsləhət də istəyir. Bilmirəm, bu ağayana sadəlik rus təsirindən gəlirdi, ya elə sadəcə, bu insanın bünövrəsi belədi. Hər nəysə, belə adamla danışmağa nə var ki? Əminəm ki, sonradan özünün də fəxrlə dediyi kimidi: o, tələbələrinə bir dayı, əmi kimidi - Azərbaycandan gələn tələbəsi bərkə düşəndə, ya məsələn, tətildə evə dönmək üçün ondan borc istəyə bilər...

Əminin yanında

Beləcə, Dərbənd azərbaycanlısı, Dərbənd Təhsil və Mədəniyyət Akademiyasını rektoru Həsən Məmmədovla söhbətimiz başlayır.

Öz şirin Dərbənd ləhcəli türkcəsilə, tez-tez də rus kəlmələrinin qarışdığı danışığını yazmağa başlayırıq.

Söhbət boyu necə içdən qürur duyduğumu hiss edirdim. Elə-belə məsələ deyil: xarici dövlətdə bir soydaşımızın böyük bir akademiyanın rektoru olması, onun sahibi olduğu təhsil ocağının dövlətin prezidenti səviyyəsində diqqəti cəlb etməsi, Azərbaycana olan sevgi-sayğı adamı fərəhləndirməyə bilməz.

Beləcə, yazının davamında:

27 yaşlı rektor və institut filiallığından Akademiyaya gedən uğurlu yol;

Akademiyada Azərbaycanla bağlı özəl tədris;

İllər sonra Azərbaycan tarı, muğamı burada unudula bilər…

Ukrayna hadisələrində rektor Putinə nə yazıb...

Su qiymətinə yataqxana...