1980-ci ildə ABŞ-ın Missuri ştatından olan polis əməkdaşı Franklin Uinborn qoburu sol tərəfində daşıdığından rəhbərlik onu işdən çıxarır.

F.Uinborn solaxay olduğundan qoburu kəmərinin sol tərəfindən asırdı. Halbuki, nizamnaməyə görə o, tapança qabını sağ tərəfində daşımalı idi. O zaman polis işçisinin məhz solaxay olmasına görə işdən çıxarılması Amerikada ciddi əks-səda doğurur. Amerikalı solaxaylar F.Uinbornun müdafiəsi ilə bağlı mitinqlərə başlayandan sonra məhkəmə adı çəkilən polis əməkdaşının öz işinə bərpa edilməsinə dair qərar çıxarmağa məcbur olur.

Bu hadisə dünya solaxaylarının mubarizə əzmi kimi tarixə keçib. Hal-hazırda bütün dünya hər ilin 13 avqustunda Beynəlxalq solaxaylar gününü qeyd edir. Tarix boyu onlar cəmiyyət tərəfindən normal qəbul olunmayıblar, muəyyən vasitələrlə basqılara məruz qalıblar. Cadugərlikdə, iblislə əlaqədə olmaqda suçlanıblar. Bu günün özündə belə, eyni situasiyalara rast gəlmək mümkündur. Aşagıdakı yazımda cəmiyyətdə belə baxışların mövcudluq səbəblərini dində, dildə və gündəlik yaşamda arasdırmağa çalışmışam.

Solaxaylığa dinin baxışı:

Həm xristianlıqda, həm də islamda sol tərəf həmişə ikinci plandadır. Sola münasibət heç də birmənalı deyil. Məsəlçün, dində insanın əməl dəftərindən bəhs edilərkən yaxşılıqları yazan mələyin sağ çiynimizdə, pislikləri yazan mələyin isə sol tərəfimizdə yer aldığı bildirilir. Həmçinin Qurani-Kərimdə əməl dəftəri sağdan verilənlər təriflənir, soldan verilənlərsə pislənir. Namazda da birinci sağ çiyinə, sonra sol çiyinə salam verilir. Bundan başqa, din təmizlik məslələrində də (qusul qaydalarında birinci sağ tərəfin yuyulması, təharət işlərində isə sol əldən istifadə olunması və s.) sağ və sol arasında bir fərq qoymaqdadır.

Başqa bir misal: Din müqəddəs məkanlara daxil olarkən birinci sağ ayağın atılmasını buyurarkən çıxış zamanı soldan istifadəni onərir. Tualetlərdən istifadə zamanı isə əksinə, daxil olarkən sol, çıxarkən sağ. Dəstəmaz alınmasında da belə, yenə sağ soldan qabağdadır. Ərəb dilində sözlər sağdan sola yazılar. Hətta bəzi dini fikirlərdə sol tərəfdən istifadənin şeytana xas xüsusiyyət olması söylənilir. Bu misalları uzatmaq da olar. Amma məncə, demək istədiyim aydındır artıq.

Solaxaylıq dildə

Sağ və sol məsələsinə mənfi münasibət dilimizdəki anlayışlara belə təsirsiz ötüşməyib. "Allah sağ gözü sol gözə möhtaç etməsin", "sağ əlin verdiyini sol əlin görməsin" kimi deyimlər bu fərqi açıq-aşkar gözlər önünə sərir. Başqa misallara da baxaq:

İnsanlar bir-birinin sadiq köməkçilərinə "sağ qolum" deyərlər.

Anadolu tərəflərdə kiminsə işi düz gedərsə, "sağ tərəfındən qalxmışdır" deyildiyi halda, işi tərsinə gədənə "sol tərəfındən qalxmışdır" deyilər. Çox qəribədir ki, dünya və kainatdakı hər şey, bütün planetlər, ulduzlar, hətta qalaktikalar, həmişə sağdan sola doğru hərəkət edirlər. Sanki, təbiət də üstünlüyü sağa verib.

Gündəlik yaşamda sola münasibət

Əvvəla onu deyim ki, insanlar arasında solaxayların bir neçə il az ömür sürməsi fikri mövcuddur. Amma bəzi solaxayların (Pablo Pikasso - 92 yaş, Mikelancelo - 89, Çarli Çaplin - 88, Qreta Qarbo - 85, Bencamin Franklin - 84, Kari Qrant - 84, Mark Tven - 75) həyatda yaşam sürəsinə baxınca, bu fikrin həqiqətə uyğunluğu şübhə altına alınmış olur. Solaxaylığın yaranma səbəblərinə gəlincə isə söyləyək ki, hələ buna tam aydınlıq gəlməsə də, bəzi araşdırmaçılar bunun beyinlə əlaqəli bir şey olduğu fikrinə gəlirlər. Yeri gəlmişkən, söyləyək ki, sol əllilik və solaxaylıq eyni mənalı ifadələr deyil. Solaxaylıq solqulaqlıq, sol ayaqlıq və sol gözlülükdür. Sol əllilik isə təkcə sol əldən istifadədir. İnsanda hansı tərəfin dominantlıq təşkil etməsi uşaq vaxtdan görsənir. Bunu bir neçə vasitələrlə aşkara çıxarmaq mümkündür. Məsələn, klinik psixoloq doktor Teodor Blauya görə, solaxaylığı aşkara çıxarmaq üçün aşağıdakı metodu önərir:

"Kağıza bir "x" hərfi cızın. Sonra da "x"nin ətrafına dairələr cizin. 1 dəfə, 3 dəfə, 5 dəfə... etdizmi? Yaxsı bəsdir...

İndi durun və "x"nin ətrafına cızdığınız dairələrə bir baxın. Dairələri saat yönünün tərsinə cızmısınızsa, böyük ehtimalla siz solaxay deyilsiniz!"

Solaxaylığın müəyyən olunması ilı bağlı "New England Journal of Medicine" dərgisinin də bir yayımı var. Belə ki, burda yayımlanmış araşdırmaya görə baş barmaqlarımızdan birinin dırnağı digərinə nisbətdə daha böyük və genişdir. Bu dirnağ hansı əlinizin baş barmağındadırsa, demək, dominant əliniz odur.

Solaxayların gündəlik həyatda bəxtləri heç də həmişə gətirməsə də, musiqi, sənət, elm, siyasət və idman kimi sahələrdə üstünlüklərinin olduqca yaxşı olduğu söylənilir. Bu da onların (məşhur solaxaylar: Aristotel, Leonardo Da Vinçi, Bethoven, Motsart, Fidel Kastro, Napoleon, Barak Obama, Merlin Monro, J.Lopez, Çarli Çaplin, A.Eynşteyn, Bill Qeyts və s.) hər iki beyin yarımkürələrini işlədə bilmələri ilə izah olunur. Adətən, hər şey sağ əlini istifadə edən insanlar üçün istehsal olunduğundan, sağlar sol əllərindən lazım olmadıqca istifadə etmirlər. Bu da onların sol beyin yarımkürəsinin passiv vəziyyətə keçməsinə səbəb olur. Amma solaxaylarda belə deyil. Sol tərəfdən təbii olaraq istifadə etdiklərindən sağ tərəfdən də gündəlik yaşamda məcbur istifadədən onların hər iki beyin yarımkürəsi aktiv durumda olur. Bəlkə də budur onları zəkalı edən.

Bir şeyi də oxucuların diqqətinə çatdırım: əgər siz də sol tərəfdən az istifadə edirsizsə, demək, beyninizin daha yaxsi işləməsinə mane olursuz. Bu gündən başlayaraq sağ əlinizə yüklədiyiniz işlərin bir qismini sol əlinizə həvalə edin. Məsələn, elə ilk olaraq sol əlinizlə yazılar yazmağa başlaya bilərsiz. Bunu valideynlər də nəzərə alsalar, yaxsı olar. Məlumdur ki, beynin sol yarımkürəsi dil-riyaziyyat və rasional düşüncəyə, sağ yarımkürə isə əsasən yaradıcılıq və emosionallığa bağlıdır.