İt oğlu
(Hekayə)
– Gəl, Vaqif, gəl, qardaş, rahat ol, heç kim yoxdu. Əlim
kömürlüdü, manqalı yandırıram, sən gəl…
Qapını bağlayıb bağı dolaşa-dolaşa dostumun səsinə doğru
addımladım.
Şəhərin səs-küyündən, boğanağından çıxıb bu bağa düşmək cənnət
həzzi idi. Yaşıllığa toxunduqca ruhum təzələnirdi. Alma ağacının
yanına çatmışdım ki, arxamda mırıltı eşitdim. Diksindim. Çevrilən
kimi baxışlarım iri alman itinin gözüylə toqquşdu. Qorxdummu?
Bilmirəm. Amma o itin gözlərində bir anın içində qapı açıldı, ordan
keçib keçmişə yola düşdüm. "Vaqif… Vaqif…" – dostumun səsi də
getdikcə uzaqlaşdı və yavaş-yavaş öləziyib başqa, yaşlı adamın
səsinə çevrildi.
***
11 yaşım var. Atalıq yükü mənim sısqa çiyinlərimə qonub. Həkim
atam "Orda mənə daha çox ehtiyac var, – deyib, cəbhəyə yollandı. –
Heç kim orda döyüşənlərin ailə-uşağından artıq deyil". Mənə elə
gəldi ki, bu anda anam da mənim kimi düşünürdü: atam bu sözləriylə
bizi güllələyib gedir. Zaman-zaman da belə xatırlayacaqdım: orda
yaralı əsgərlərin yarasını sarıdıqca, burda bizim içimizin
yaralarından necə qanlar axdığından xəbərsiz atam.
***
Kəndə film gələrdi, uşaqlar yığışıb gedərdi, filmə marağım
ömrümü yeyib-bitirsə də, gedəmməzdim, filmə verəcək pul nə gəzirdi.
Atammı, savaşmı mənim uşaqlığımı da götürüb cəbhəyə aparmışdı. Bunu
anam film gələn günlərdə tay-tuşlarımdan ayrılıb suyu süzülə-süzülə
evə dönəndə ağlamsınan gözlərimə baxa-baxa öz-özünə deyərdi, sanki
təkcə uşaqlığım yox, özüm də burda yoxdum, çıxıb cəbhəyə getmişdi;
üzünü uşaqlığımın getdiyi yollara tutub deyərdi. Anama elə
inanardım ki! Ancaq anlamadığım bir şey vardı: orda, qan-qadanın,
ah-nalənin içində mənim uşaqlığım nə işə yarayırdı, kimə lazım idi,
onu niyə aparmışdılar axı…
Gözdən yayınıb böyüklərin ayaqlarının arasında özünü kluba
pulsuz salan uşaqlar vardı, məni də həvəsləndirirdilər, ancaq uşaq
olsam da, qürurum qoymazdı. Necə də olsa, "filankəs həkimin oğlu"
kimi adım vardı üstümdə.
Bir gün kəndə film gətirən Məhəmməd dayı tüstüsü başının
üstündən lay-lay, burula-burula çıxan papirosunun kötüyünü atmaq
üçün öz tozlu köşkündən qapını aralayıb həyətə baxanda məni klubun
həyətində tək-tənha görüb yaxınlaşdı:
– Niyə qıraqda dayanmısan, balaca?
– Heç… elə-belə. Özü də mən balaca deyiləm. Bir evin
kişisiyəm.
– Baho, onu kim deyib sənə?
– Anam.
– Belə de… anan daha nə deyir?
– Deyir ki, atan o boyda ordunu qoruya bilir, sən ikicə nəfəri
qoruya bilməyəcəksən? Mənə balaca deməyin…
Məhəmməd dayı bu dəfə Ciminin filmini gətirdiyini desə də,
qutudan nə cürsə "Şərikli çörək" çıxmışdı. Film başlayanda klubda
aləm dəydi bir-birinə, Məhəmməd dayını fitə basdılar; Məhəmməd dayı
rayondan kimisə söydü ki, qutuları qarışdırıb, sonra nə oldusa,
hamı bir anda kiridi; sonra filmdə özadımı eşitdim, həmişəki kimi
film başlayandan sonra evə getmədim, həyətdə oturub səsini
dinləməyə, filmi gözümdə canlandırmağa başladım. Ancaq bunu
Məhəmməd dayıya deyəmmədim.
– Yaxşı, kimin oğlusan? – papirosuna son dərini qullabını vurub
soruşdu. Səsinin tonu da tamam dəyişmişdi.
– Fərhadın.
– Hansı Fərhad? O Qarabağda döyüşən Fərhad?
– Hə, Məhəmməd əmi…
– Yaxşı, kişi oğlu, adını bilmək olar?
– Vaqif…
– Hə, Vaqif, bu, lap möcüzədi ki… Ancaq burda boş-bekar
dayanmaqdan bir şey çıxmaz. Gəl, əmiyə kömək elə. Tək çatdırmıram.
Elə ordan da baxarsan. Pulları da sən yığarsan bundan sonra. Sənin
də payın olacaq a. Kişi deyilsənmi?
Bir anlıq qulaqlarıma inanmadım. Demək, bundan sonra adamları
içəri mən buraxacaqdım. Aparat köşkünün pəncərəsindən filmi də seyr
edə biləcəkdim. Üstəlik, lent qırıqlarından özümə götürə biləcək,
ən əsası isə evimizə çörək qazanacaqdım.
Məhəmməd əminin qap-qara kömür kimi üzü vardı. Tərdən işıldardı.
Ara-bir proyektorun işığı üzünə düşərdi, illah da dava filmləri
gedəndə, deyərdin, üzündə savaş gedir. Bombalar yağır üzünə,
ah-nalə yüksəlir, qanlar axır, alnındakı şırımda əsgərlər yerə
sinir, düşmən gülləsindən qorunur, sonra düşməni məhv etmək üçün
hücuma keçirdilər.
Sonralar öyrəndim ki, Məhəmməd əmi atamla bir alayda döyüşüb,
atam onu yaralanandan sonra döyüş meydanından çıxarıb, yarasını
sarıyıb. Məhəmməd əmi deyirdi ki, bütün ailəsini Xocalıda itirib,
indi dünyada kimsəsi yoxdu. Sonradan döyüşdə də bəxti gətirməyib,
minaya düşüb, başı silkələnib, ayaqlarını itirib, indi həmişə
beynində uğultu olur. Onu ordudan tərxis eləmişdilər, gəlib bizim
qonşu kənddə yuva qurmuşdu özünə, tək-tənha yaşayırdı.
Məhəmməd əmiylə sevincək razılaşmışdım. Qanadım olsa, uçardım.
Amma o dəmir lent qutuları az qala özüm ağırlıqdaydı. Filim bitib
adamlar dağılandan sonra orda qalıb həmin dəmir qutuları Məhəmməd
əminin motosiklinə yükləyirdim. Ayrılanda Məhəmməd əminin cibimə
basdığı dəmir pullar gecələr ağrıyan belimə məlhəm olurdu.
Ufuldaya-ufuldaya yuxuya gedirdim, yuxuda danışırdım, atamı
çağırıdım, anam gəlir, saçımı sığallaya-sığallaya ağlayırdı…
Məhəmməd əminin gətirdiyi Böyük vətən müharibəsindən bəhs edən
rus filmlərinə baxdıqca atam gəlirdi gözümün önünə. Onların orda
hansı şəraitdə qaldıqlarını, necə savaşdıqlarını gördükcə atamı –
mənim uşaqlığımı özüylə cəbhəyə aparan Fərhad həkimi hiss edilmədən
bağışlamağa başlayırdım. Məhəmməd əmi deyirdi ki, bundan sonrakı
ömrümü atana borcluyam. Qürurdan içim-içimə sığmırdı. Atamla fəxr
edirdim. Həmin filmə o qədər həyəcanla baxmışdım ki, top-tüfəng
səsi qulağımı ağrıtmışdı. Ancaq ağrılara dözürdüm, elə bilirdim,
atamın adı qulağıma dərman qoyur, məni ovudur. Atam haqda
nağıllardan daha da güclənir, daha da böyüyürdüm. İşə düzələndən
bəri güzəranımız az da olsa düzəlmişdi. Yavaş-yavaş kənd dükanına
olan borclarımızı ödəyirdik. Bilirdim ki, orda atam sevindiyindən
özüylə apardığı uşaqlığımı qucaqlayıb bağrına basır, doya-doya
öpür, sonra səngərdə yatırdırdı.
"Bizim Cəbiş müəllim"in kəndə gəlişi isə ayrı bir şey oldu
mənimçün. Elə bil atam cəbhədən qayıdıb gəlmişdi. Zalım oğlu, elə
bil Cəbiş yox, Fərhad həkimiydi. Bir anlıq qaçıb mələfə ekrandakı
üzündən öpmək də keçmişdi içimdən. Ancaq eləcə lentləri öpdüm.
Gördüm ki, Məhəmməd əmi gözlərini silir. Məsələ ondaydı ki,
Məhəmməd əmi özü də hər dəfə gətirdiyi filimlərə bacadan mənimlə
birgə, sanki ilk dəfə baxır, sonra da siqareti-siqaretə
calayırdı.
Kəndimizdə bir Səmayə nənə vardı; filmdə əsgərlər bombanı atıb
"lajiss" deyən kimi Səmayə nənə başını iki əliylə qucaqlıyıb
əyilir, səslər kəsiləndən sonra ehmal-ehmal dikəlib yan-yörəyə
baxır, yanaşı oturduğu əri Kərim babanın sağ olduğuna əmin olandan
sonra yenidən seyrə dalırdı. Səmayə nənə ötən müharibənin uşağı
olmuşdu, əri Kərim babanınsa bəlkə min yaşı vardı. Kino qurtarandan
sonra mən qutuları daşıyanda çəliyinə çöykənib üzünü Məhəmməd əmiyə
tutub deyir:
– Bala, o günlərə qaytardın məni. Döyüş günlərim bir-bir keçdi
gözümün qabağından.
– Hə, dayı, lap yaxşı, – Məhəmməd əmi fikirli-fikirli deyir, –
yenə gətirəcəm, baxarsız.
– Bala, bəri dur, saa bir şey danışacam.
– Danış, dayı danış. Uşaq qutuları yığınca vaxtım var.
– O vaxtı müharibədə bizə dərman verirdilər ki, qadın-zad
istəməyək. A bala, sənə bir şey deyim, gülmə: o dərman indi-indi
təsir eləyir mənə…
– Ətin tökülsün, kişi, – abır-həya qalmayıb səndə, – Səmayə nənə
deyir.
– Elə demə, arvad, qadın ayrı şeydi…
Məhəmməd əmi qəfildən şaqqanaq çəkdiyi kimi, qəfildən də daş
atılmış qurbağa gölünə döndü. Nə onun nəyə şaqqanaq çəkdiyini başa
düşdüm, nə qəfildən qəm dəryasına batamsını. İndi də hər yadıma
düşəndə, özümdən asılı olmadan birinci dodağım qaçır, sonra
gəmilərim qərq olur…
Sabahı gün kəndə kino yox, Məhəmməd əminin qara xəbəri gəldi:
özünü tənha yaşadığı komanın çatısından asmışdı…
Məhəmməd əmidən sonra, elə bil, atam ikinci dəfə bizi atıb
cəbhəyə yollandı.
***
Kəndimizdə imkanlı ailələr çox idi. İri bağları vardı. Meyvələri
aşıb-daşardı. Öz uşaqlarını qoymazdılar əllərini ağdan-qaraya
vursunlar. Mənim kimi uşaqlara aparıb bağı yığdırardılar. Ağır
vedrələri daşımaqdan qollarım sızlar, ovuclarım kəsik-kəsik olar,
belim qopar, ağrıdan səhərə kimi yerimdə qıvrılıb yuxuya tamarzı
qalardım. Günümüzə 3 manat pul, bir-iki kilo da meyvə verərdilər.
Bu mənimçün böyük qazanc idi. Həmin meyvəni də ucuzuna satar
(birini anama saxlardım), pulunu aldığım 3 manatın üstünə qoyub
evmizə gətirərdim. Anam hər dəfəsində gətirdiyim pulu öpər, sonra
da önlüyünün ətəyi ilə göz yaşını silib toyuq-cücənin qapısını
vurmağa çıxardı. Yaşıdlarım sabah qonşu kəndin uşaqlarıyla
oynayacağı oyunla bağlı baş sındırarkən, mən "sabah görən neçə ağac
yığa biləcəyəm, evə nə qədər pul gətirəcəyəm" kimi suallarla yuxumu
ərşə çəkirdim.
Mədəd dayının nə özü, nə də 3 oğlunun heç biri döyüşə
getməmişdi. Nə qədər baş sındırsam da, səbəbini tapa bilmirdim. Bir
dəfə fikirləşməkdən bezib soruşmuşdum da.
– Mədəd dayı, niyə siz, ya da oğlanlarınız döyüşə
getməmisiniz?
– Atandan öyrənmisən belə sualları?
– Yox, sadəcə, maraqlı gəldi.
– Atan gedib, neynəyib? Bəlkə Qarabağı alıb, bizə xəbər
eləməyib?
– Atam həkimdir. Orda yaralıları sağaldır. Məhəmməd əmi də
deyirdi ki, qalan ömrünü atama borcludu.
– Hə, bilirəm. Mən pulumla on dənə atan kimi həkim alıb
göndərmişəm ora. Sən bunları fikirləşmə. İşləmək fikrin var, ya
yox, sən onu de?
– Əlbəttə…
– Onda sabah sübh tezdən gəl, bizim bağın meyvələrin yığ.
Görürəm, ağıllı, zirək oğlansan. Tək bacarmazsansa, dostlarından da
gətirərsən, kömək edərlər. Onların da haqqını verərəm.
– Yox, yorulmaram. Özüm gəlib yığaram.
Sübhün gözü açılmamış onların qapısında durub yuxudan nə zaman
duracaqlarını gözləyirdim. İşə başlayandan iki saat keçməmiş, demək
olar, iki ağacı yığıb qurtarmışdım. İndi də ağacın dibinə
tökülənləri yığırdım. Birdən it səsi eşitdim, arxaya çöndüm, yalan
olmasın məndən iki dəfə böyük itdi, hürə-hürə gəlirdi. İlk dəfə
alman itini onda görmüşdüm. Özümü itirməyib cəld ağaca dırmaşdım.
İt isə pəncələrini qaldırıb ağaca söykəmiş, üzü yuxarı dayanmadan
hürür, dişlərini qıcayıb mırıldayırdı. Ürəyim də ilk dəfəydi
ağzımda döyünürdü. Elə bilirdim ki, it bu dəqiqə ağaca dırmaşacaq,
məni diri-diri udacaq. Gözlərindən də görünürdü ki, hər an məni
parçalamağa hazırdı. Elə bildim, əsir uşaqlarımızın ətinin
yedirdildiyi erməni itidir, yoxsa öz itlərimiz mənə belə düşməncə
baxmazdılar. Bilmirəm, ya mən əsirdim, ya külək, ya da ağac. Elə
bil əlim boşalacaq, bu dəqiqə yerə düşəcəkdim. Hardansa gülüş səsi
gəldi. Mədəd dayının cəngavər oğlanlarıydı. Mənim necə qorxduğumdan
həzz alıb qıraqdan gülürdülər.
– Cek, vzyat evo, – böyük oğlan qışqırır, yenə gülürdü. İt isə
bu sözdən sonra daha da qəzəblə üzü ağaca hürürdü. Qəfildən nə
oldu, olmadı, bilmədim, o gülüşlər içimdəki bütün qorxunu üfürüb
apardı və boş qalmış yerinə qatı, qanqırmızı bir nifrət doldu.
Xatırlayıram ki, ilk dəfə onda ürəkdən nifrət eləmişdim atama. Axı
övladını burda ölümə atıb necə gedib orda vətənini qoruya bilir? –
düşünmüşdüm uşaq ağlımla. Həmin an atamın insanlıq, vətən,
mərhəmətlə bağlı dediyi bütün sözlər kağız qayıqlar kimi beynimin
qan qırmızı nifrət gölündə batmışdı.
Bir də onu hiss etdim ki, bu qurdağız azman itlə üz-üzə,
burun-buruna dayanıb meydan oxuyuram. Ürəyimdən bircə şey keçirdi:
qoy bu vəhşi məni tikə-tikə parçalasın, bu da atama dərs olsun,
ondan sonra qayıdıb gəlsin! İtin gözlərinə necə baxdığım yadımda
deyil, ancaq onu bilirəm ki, bayaqdan ağacı gəmirən, hürməkdən az
qala cəhəngləri cırılan it sakitcə üzümə baxıb ləhləyirdi, sanki
kimin oğlu olduğumu gözümdən oxumuşdu, indi üzr istəyirdi məndən.
Yığdığm meyvələri təpiklə vurub aşırtdım, məni lal-dinməz
gözləriylə yola salan itə sürtünə-sürtünə keçib, pulumu da almadan
yola düzəldim…
– Vaqif, ay Vaqif… – Mədəd dayının səsiydi. – İt oğlu itə bax e
hələ.
Bilmədim Mədəd dayı bunu mənə deyirdi, itinə, yoxsa
oğlanlarına…
***
Dostum mənə çatanda biz bağın ortasında itlə üzbəüz dayanıb
bir-birimizə baxırdıq.
– Qardaş, səs kəsildi, dəli oldum. Dedim, indi parçalıyıb səni.
Kim bunu açıb, axı. Zəncirdə saxlayıram. Buna bax e, zəncirini
qırıb, it oğlu it!
