"Soraq" layihəsində

O, qadın şairlərimizin içərisində özünəməxsusluğu ilə seçilir...

Sözün düzünü deyən, heç kəsdən çəkinməyən və xüsusi hörmət sahibi olan Məlahət Yusifqızının sorağına düşdüm. Çoxdandır görünmürdü. Onunla "Soraq" layihəsində söhbət edib, ədəbiyyatımızda və ondan kənarda baş verənləri birlikdə müzakirə etmək istədim. Xırdalan şəhərində kitabxana müdiri işlədiyini bilirdim, elə "kitabların xanəsində" – onun iş yerində görüşüb söhbət etdik. Şeirlərində olan narazılıq, giley üzündən də oxunurdu. "Salam-kalam"dan sonra ovqatına uyğun sual verdim:

- Necədir gileyli olmaq? Yoxsa mənə elə gəlir ki, gileylisən?!

Şeirlə cavab verdi:

- Yıxıldın,

özün qalxmalısan

qolundan tutanın yoxdursa.

Birləşmək yarımçıqların işidi.

Birlik yaranan deyil

bütöv təkləri yanaşı düzməklə.

Birliyə can atma, könül!

Yaradan bütöv yaratdı səni.

İnsan qarşı tərəfdə görmək istədiklərini görməyəndə və ya görmək istəmədiyini görəndə giley önə gəlir. Gileylənmək enerji boşaltmaqdan özgə bir nəsnə deyil. Gileylə kimi dəyişmək olar ki?! İnsan gərək canındakı gərək olmayanı öz cəhdi ilə uzaqlaşdırsın.

Zarafat başa düşməyən adam cinayətkardır

- Ətrafda sancmadığın adam azdır, heç kəs də incimir, səbəbi?!

- Dostu sancıram, dost kimi sancıram, əgər sancmaqdırsa... Səhv eləmirəmsə, K.Marks deyib: "Zarafat başa düşməyən adam cinayətkardır". Şükürlər olsun ki, əhatəmdəkilərin, demək olar hamısı kamil insanlardır və zarafatı başa düşürlər. Hərdən məni tanımayanlarla anlaşılmazlıq olur, onlarla da nəinki zarafat etmək, hətta ünsiyyət qurmaq belə mümkün olmur. Belələri də mindən bir olur. Zarafat nədir ki?! Söz oyunudur. Zarafat etməyi xoşlayır və qəbul edirəm. Çünki zarafatın da mayası sözə bağlıdır. Söz də ki, canımız, qanımızdır:

Başa qan deyil, söz sızdı.

Söz anlamayan qansızdı.

Xəstəsən, demək, yalqızdı,

Qatarından dağıldı söz.

- Ədəbiyyatımızın başına dolananlar çoxdur, arı şanıya gələn kimi, hamı yazır, nə xəbərdir?

- Qılıncı söz əvəz edəndə qələm, sözü qılınc əvəz edəndə qılınc tutanların sayı çox olur. İşlək olmayan arını pətəkdə saxlamazlar. Amma biz saxlayırıq. Təkcə ədəbiyyatda deyil, bütün sahələrdə arıların rejimi olmalıdır. Təəssüf ki, o ilkinliyi əldən vermişik, qayıtmağı da mümkünsüzdür! Arada "zaman, zaman" deyirik. Guya zaman seçimi düzgün aparır. İndi zamanın özünə "təzyiq edənlər" var. Ən güclü sənətkarı belə yayımlayıb diqqətə çatdırmasan, itib-batacaq. Hər nəsnə üçün mühit olmalıdır, vəssalam! Bundan o tərəfi yoxdur.

Təhsil alan qızların çoxunu...

- Ramiz Qusarçaylı ilə söhbət edərkən dedi ki, Bakıda yazmağa başlayan qadınların əksəri duldur. Necə düşünürsən, dullar ədəbiyyata gəlir?!

- Ədəbiyyata sənətlə gəlmək olur. Ramiz "rayonda da yazmağa başlayan kişilərin əksəri duldur", - dedi. Görünür, rayonda da dul qalan qadınlar dolanışıq üçün, bəlkə də, "sənət naminə" şəhərə gəlir. Kişilər isə rayonda qalır. Ən düzünü Ramiz bilər. Mən bilən isə odur ki, dulun sərbəstliyi özünə qayıtdığındandır. Qadınlara ailəsində güclü təzyiq var. Biz belə ailələri qınayırıq, əslində, mühit qınanılasıdır. Mühitdən təpki olmasa, hər kəs qızını da, qadınını da istənilən sənətə yönəldər. Təkcə sənətdə deyil, peşə yönümündə də belədir. Təhsil alan qızların çoxunu ailə qurduqdan sonra işləməyə qoymurlar. Mühitdən təcrid olunan qadın sonradan mühitə qayıdanda o mühitin "qanunlarını" bilmədiyindən səhvə yol verir. Odur ki, hər kəs vaxtında ailə ilə paralel mühitin də tərbiyəsini götürməlidir ki, ona yad cisim kimi atılmasın.

- Elə yazarlarımız da var ki, doğrudan da, qısırdır sanki, ortaya əsər qoymur, amma göz önündədir, həm də iddialı.

- İkisi də onda olsa, tarazlıq pozular. Sənəti olanın iddiası olmur, iddiası olanın sənəti. Göz önündə olmaq isə xüsusi bir istedaddır ki, onu Allah Şeytanın əli ilə ancaq aravurana, satqına verir. Bir də var alicənab, səriştəli adamların seçib göz önünə gətirdikləri. Bax, burada birbaşa Allahın istəyi və əli var. Həqiqətə uyğunu da elə budur.

Evdəki xəyanətə layiq adam deyilmiş

- Bəzi qadın yazarlara üz tutub demisən ki, sizin buralarda axtardıqlarınız evinizdə var. Bununla nə demək istəyirdin?

- Axtardıqlarınızdan yaxşısı elə evinizdə var, - deyərəm yəqin. Amma xatırlamıram. Olur da... Ola bilsin, evdəki xəyanətə layiq adam deyilmiş. Bir də ki, kim layiq olduğuna çatır ki? Vallah, xatırlasam, nəyi nəzərdə tutursunuz, ona uyğun cavab verərdim. Bayaqdan fikirləşirəm, nəhayət, yadıma düşdü. Söhbət əsnasında həmişə qadınlara deyirəm: "Əgər evinizdə qulluğunda durduğunuz, ağrı-acılarına dözdüyünüzdə etibar yoxdursa, çöldəkində nə etibar olacaq?!" Sözsüz ki, sədaqətlilər bura aid deyillər.

- Neçə ildir külüng çalıb, birçək ağardıbsan, ədəbiyyatda öz yerini müəyyən edə bilmisənmi?!

- Sənətkarın sənətdəki yerini özü necə təyin edə bilər?! Hər kəsin öz seçim prizması var. Məsələn, mən hansısa bir təşkilatın sıralayıb, təqdim etdiyi siyahını istədiyim kimi yaddaş və zövqümə uyğun sıralayacağam. Yenə də, məsələn, mən sıralayanda Sabiri birinci yerdə görə bilərəm, bir başqası on birinci yerdə. Özümə gələndə, heç kəsdən kəc münasibət, kəc yanaşma görməmişəm. Mənim üçün vacib olan sənət adamlarının, sənət bilicilərinin fikridir. Sənətə sənəti bilən qiymət verməlidir ki, dəqiq olsun. Ola bilər, mövzu oxucunu tutar, amma o yazı sənət baxımından heç nə olar.

- Bəs olduğun yer özünə müəyyən etdiyin yerlə birdirmi?

- Müəyyən etdiyim yer yoxdur, olduğum yer var. Olduğum yerə münasibətim isə bəli və xeyrdir. Bir prizmadan bəli, birindən isə yox. O qədər layiq olmayanlar var ki məndən öndə! Bu məni qəti rahatsız etmir, çünki öz işimlə məşğulam. Bəziləri AYB-də iş, ev kimi mükafat və təltiflərə sahibi olduğu halda, ucqarda - nə yaxşı, Abşeronda belələri olmayıb - işi ilə məşğul olan Məlahət Yusifqızının kölgəsindən qorxub, AYB rəhbərlərinə mənim adımdan özünəlayiq uydurmalar çatdırıb. Nə yazıq ki, onlar da inanıb. Bu bir! Bir də əgər biri gəlib, məndən öndə olduğunu gəvəzələyəndə, ona yerini göstərirəm. Necə olub və hansı külək onu oraya atıb. Çoxuna elə gəlir, nəyi hansı yolla qazandığını ancaq özü bilir. Daha xəbəri olmur ki, ən az bilən elə özüdür.

Mühit aman versə...

-Tənqidimiz necədir? Özü nəfəs ala bilirmi, yoxsa elə qüdrəti varmı ki, başqasının nəfəsini alsın?

- Sənətə və sənətkara düzgün yanaşma baxımından yazılan bütün tənqidi yazılar rahat nəfəs alır və başqasının nəfəsini almaq qüdrəti də var. Mühit aman versə, nə sənətimizə, nə də tənqidimizə çatan olar.

- Şair olmaq asandır, müdir olmaq?

- Şair olmaq. Biri var, çoxluqla iş görəsən, biri var əvəzolunmaz, ulu və müqəddəs yaddaşla. Allah heç kəsi yaddaşsız eləməsin!

- Ərin sənin şeirlərini sevir, yoxsa bişirdiyin yeməkləri?

- Qızlar böyüyəndən yeməkləri qızlar bişirir. Ailə quranadək şeirlərimi sevdiyini deyərdi, indi bilmirəm. Evə gedəndə özündən soruşaram…

- Ədəbiyyatımızın durumu səni qane edirmi?

- Çap və təbliğatı baxımından yox.

Nə qədər xoşbəxt olsan belə...

- Hansı arzuların gerçəkləşmədi?

- Ürəyimdən daş asılıb,

Ürəyim daşdan asılı.

Ümidlər küncə qısılıb,

Arzular daşa basılır.

Fərd kimi arzularım sadə arzulardı, o qədər də davamlı deyil. Amma bir millətin adına, arzusuna gələndə arzularım böyük və davamlıdır. Millət və dövlətimin xırdaca ağrı-acısı, heysiyyatına toxunan xırdaca bir nəsnə məni sarsıdır, layiq olmadıqlarını yaşayanda üzülürəm. Bütünlükdə həyatımı, nəbzimi millət və dövlətimə kökləmişəm. Allah bizi millət və dövlətsiz eləməsin! Toplum rahat nəfəs alanda fərdlərin xırda-para çatışmazlığı gözə görünmür, əriyib yox olur. Amma ümumi bəlaların içərisində nə qədər xoşbəxt olsan belə, yenə də təhlükə başının üstündə olacaq.

- Niyə yazarlarımızın bəziləri özlərini səhnə adamları, şou adamları kimi aparır?

- Bilirsən, Faiq, mühit tələb və məcbur edir ki, yazar özünü şoulaşdırsın. Kimin ki möhkəm iradəsi, göz-könül toxluğu və gündəmə çıxarmağa güclü sənəti var, onun şouya ehtiyacı yoxdur. Bununla belə, təbliğat yüksək səviyyədə təşkil olunmalıdır ki, şouya ehtiyac olmasın. Maddi ehtiyac rəngarəngliyi olan yerdə isə bu mümkünsüzdür. Evdən çıxan hər kişi boş cibinin hayına qalırsa, sənət onun nəyinə lazımdır, sənətkar nəyinə lazımdır?! Adicə televiziyada işləyən bir həmkarımı tədbirə çağıranda, mənə: - Biz ancaq "xalq" şair və yazıçılarını çəkirik. Bizə icazə vermirlər başqasını çəkməyə, - dedi. Dedim, ay qardaş, sənin özünü tədbirə çağırıram, çəkilişə yox! Sonra müşahidə etdim və gördüklərimi gördüm. Bir dəfə də rəhmətlik Narınc Xatun ağlaya-ağlaya mənə dedi ki, televiziyadan filankəs mənə deyir, sənətinə baxma, çəkilişə gözəl qadınları gətir. Bu vəziyyətlə biz hara gedirik, qızım?! Aydın olmadısa, söhbəti xeyli uzada bilərəm, məncə, yetər.