"Milis hekayələri" layihəsində

Dostum Tofiq Mamedovla həmişəki kimi dənizkənarı bulvarda görüşdük. Bakı bulvarı bizim uşaqlığımızın, arzularımızın görüş yeridir. Məktəb illərindən bu yana, hava yaxşı olanda, Bakı küləyi günəşin nəvazişi ilə əvəz olunanda, burda görüşməyi, dərdləşməyi sevirik.

Əvvəllər, "Şeytan çarxı" adlanan karuselin yaxınlığında "Lalə" çayxanası vardı; Tofiq Moskvadan məzuniyyətə gəldiyi günlərdə gəzib-dolaşmaqdan yorulanda oranı seçirdik. İndi həmin çayxana yoxdur, bizim cavanlığımız kimi yalnız xatirələrdə qalıb. Biz də görüş yerini dəyişmişik, "Hökumət evi" ilə üzbəüz, dənizin sahilində yerləşən yeni çayxananı seçmişik. Bu dəfə də söhbətləşə-söhbətləşə bura gəldik, mürəbbəli bir çay sifariş verdik.

Sözümüz orijinal, hətta deyərdim ki, ekzotik bir mövzudan düşmüşdü. Söhbəti bu dəfə, doğrudur, təsadüfən, amma yenə mən başladım. Qarşıdan gələn keçəl, orta yaşlı, divanə baxışlı kişini manyaka oxşatdım. Dostum da etiraz etdi ki, manyakı bu cür asan, ilk baxışdan tanımaq olsaydı nə vardı, dünyada bir manyak qalmazdı. Hamısını yaxalayıb türməyə, ya da psixi dispanserə göndərərdilər, camaatın da canı qurtarardı. Bu keçəl kişi öz yerində, amma onun arxasınca gələn qara kostyumlu, qırmızı qalstuklu, ağsaçlı kişi var ha, professora oxşayır, onun özü də manyak ola bilər...

Çayxanada yerimizi rahatlayırıq, çay gözləyirik. Mən də gözləmə mövqeyindəyəm, söhbətimizin qırılmasına imkan vermirəm:

- Deməli, deyirsən ki, xarici görünüşünə görə, adi gözlə manyakı normal insandan, hətta professordan ayırmaq mümkün deyil?

- Əlbəttə, mümkün deyil. Mən Moskva milisində təzə işləyirdim, Ximkidə sahə müvəkkili idim, keçən əsrin (işə bax ha, qocalıb gedirik!) 80-ci illəri idi, Moskva Dövlət Universitetinin ağsaçlı, 60 yaşlı bir professorunu həbs etmişdilər. Parkda, bulvarda günün günorta çağı gənc qızlara hücüm edir, vizual seksual hərəkətlərə (bizim praktikada belə deyilir) cəhd edirdi...

Heyrətimin dərəcəsinə uyğun, uzun bir fit çalıram. Dostuma, deyəsən ləzzət edir, praktikadan nəzəriyyəyə keçir:

- Tanınmış hüquqşünas, rostovlu müstəntiq Amurxan Yandıyev də (90-nın əvvəllərində "məşhur" manyak Çikatilonun işini aparıb və bununla da şöhrət qazanıb) yazır ki, manyakları xarici görünüşlərinə görə tanımaq, praktiki olaraq mümkün deyil. Onlar cinayətləri, bir qayda olaraq, tam anlaqlı vəziyyətdə törədirlər və başqalarından heç nə ilə fərqlənmirlər. Çox alicənab, ziyalı görkəmlilərin də arasından manyak çıxa bilər, gözündən dəlilik yağan divanələrin də. Onların, sadəcə, davranışı diqqəti dərhal cəlb edir: manyak daim yan-yörəsinə baxır, ətrafını nəzarətdə saxlamağa çalışır. Qeyd edim ki, manyakın psixologiyasını A.Yandıyev qədər öyrənən, bilən ikinci adam tapmaq çətindər, o, yalnız hüquqşünas deyil, həm də psixoloqdur. O, "məşhur" manyak Vladimr Muxanikinin (iki ayda 8 adam öldürüb) dediklərinə əsasən müəyyənləşdirib ki, "normal kişi heç vaxt gecələr boş-boşuna parkda, tikinti yerlərində, qadın gözəllik salonlarının və ya qadın hamamının yanında veyllənmir". Muxanikin fikrincə, intuisiyanın köməyi ilə manyakı gözlərindən tanımaq olar. Amma bu manyakın fikridir, necə deyərlər, oğru oğrunu, doğru doğrunu uzaqdan tanıyır. Müstəntiqin fikirləri isə daha maraqlıdır: manyaklar "əməliyyat"a çıxanda heç vaxt adi günlərdə geyindikləri paltarı geyinmirlər. Qurbanını təqib prosesində manyakın gözləri, qulaqları ilə yanaşı bütün hissiyatı da yardımçı olur. Yaxalanma təhlükəsi olan kimi manyak hadisə yerindən dərhal uzaqlaşır. Bu təhlükəni isə o, intuitiv olaraq dərhal hiss edir. Amma o, bir müddətdən sonra təkrarən hadisə yerinə qayıdacaq, mütləq qayıdacaq. Unutmaq olmaz ki, manyaklar öz qurbanlarını təqib edərkən yalnız onların arxasınca getmirlər, qorxutmamaq üçün qabağa da düşə bilərlər.

Bu adamlar qurbanları tərəfindən qəfildən yaxalananda dilləri topuq vurur, qoxur və divara dirənən dovşan kimi təhlükəli olurlar. Manyaklar əsasən qorxaq adamlardır, onların qəddarlığı da qorxaqlığın nəticəsidir. Bu səbəbdən də davranışı ilə manyakı xatırladanlarla ünsiyyətə girmək məsləhət görülmür. Bəzən onlar aylarla qurbanın izinə düşdükləri üçün çox aqressiv və yorğun olur. Ona görə də beyinləri tormozlanır. Bu halda filosofluq edib onlara həyat, insan ömrünün dəyəri kimi mətləblərdən danışmağın özü bir absurddur. Manyakı heç bir söz dayandıra və niyyətindən daşındıra bilməz. Əksinə, bu halda manyak öz əcaib hərəkətləri ilə qurbanının diqqətini yayındıra və qəfil həmlə ilə ona xəsarət yetirə bilər. Odur ki, ən doğru yol birinin manyak olduğundan şübhələnən kimi adamların çox olduğu yerə getməkdir. Milis də məsləhət görür ki, qarşındakının manyak olduğundan şübhələnən kimi hadisə yerindən uzaqlaşmaq, dərhal qaçmıq lazımdır. Qışqırıq, müqavimət kimi əlavə vasitələr də manyakı qorxutmağa kifayət edə bilər. Yandıyev deyir ki, manyaklar heç də savadsız olmur, onlar çoxlu kitab oxuyur, filmə baxır, mətbuatla mütəmadi tanış olurlar. Amma onların oxuyub öyrəndikləri, bildikləri bir qayda olaraq, naqis əməllərini inkişaf etdirmək məqsədi güdür: qurbanı ələ keçirməyin yolları, qurbana əzab verməyin variantları, milisdən yayınmanın yolları, istintaqı çaşdırmağın yolları və s. Son illərin manyaklarında bir xeyli "irəliləyiş", hətta "inkişaf" var. Texnikanın nailiyyətlərindən istifadə edib, qətlləri "ən müasir üsülla" həyata keçirirlər.

- Mən o gün mətbuatda bu mövzuda maraqlı bir şey oxudum. Britaniyalı mütəxəssislər hesab edirlər ki, doğrudur, manyaklar bir çox hallarda intellektual cəhətdən inkişaf etmiş, savadlı olurlar, amma bunlar bir qayda kimi, uşaqlıqda müəyyən təzyiqlərə və təhqirlərə, zorakılığa məruz qalmış insanlardır.

Mən "yanan ocağ"ın üstünə "yağ tökmək" istəyirəm, deyəsən alınır, dostum artıq hazırdır...

- Tamamilə razıyam. Məsələn götürək, "məhşur" Çikotilonu. Onun tərcümeyi-halı, sözün əsil mənasında, tragikomediyadır. Xaricdə ziyalı insan, gözəl ailə başçısı, daxildə isə dünyanı lərzəyə salan, dəhşətli bir qatil...

Bu zaman bizə çay gətirirlər. Çayçı oğlan məcməyini stolun üstünə qoyur, səliqə ilə hərəmizə bir məxməri çay süzür. Dostum stolun üstünə qoyduğu qutudan bir siqaret çıxarıb yandırır, acı tustünü ləzzətlə ciyərinə çəkir. Mənim intizarla gözlədiyimi görüb həvəslə davam edir:

- Andrey Romanoviç Çikatilo 1936-cı ildə Ukraynanın ucqar vilayətinin bir kəndində anadan olub. Onun ailəsinin məlumatına görə, yağışlı, soyuq havada doğulan Andreydə anadangəlmə hidrosefaliya əlamətləri olub. 12 yaşına qədər gecələr sidik saxlaya bilməməkdən əziyyət çəkirmiş, ona görə də anası həmişə onu döyürmüş.

1943-cü ilə onun bacısı anadan olub. Amma bu qız Andreyin doğma bacısı deyildi. Onun atası müharibənin əvvəlindən cəbhədə idi, kəndləri isə almanlar tərəfindən işğal olunmuşdu. Andrey öz anasının alman əsgərləri tərəfindən mütəmadi olaraq zorlandığının şahidi olmuşdu və şübhəsiz ki, yeni doğulan bacısı da hansısa əsgərin belindən gəlmişdi. Belə güman edilir ki, anasının vaxtaşırı alman əsgərləri tərəfindən zorlanması balaca Andreyin psixikasının korlanmasına və onda insanlara qarşı kin-küdurət yaranmasına səbəb olmuşdu.

1954-cü ildə Andrey orta məktəbi bitirib, hüquq fakültəsinə qəbul olunmağa çalışır, amma müsabiqəni (sovet dövründə bu sahədə müsabiqə həmişə böyük olub) keçə bilmir. O, hesab edirdi ki, atası alman əsirliyində olduğuna və xalq düşməni hesab edildiyinə görə, onu instituta götürmürlər. 1957-1960-cı illərdə orduda xidmət edir, hərbi xidmətini Berlində çəkir. Sonralar Andrey etiraf edirmiş ki, orduda daim alçalmalara, seksual zorakılığa məruz qalırmış.

Hərbi xidmətdən sonra A.Çikatilo Rostov yaxınlığında olan Rodionovo rayonuna köçüb. Orada telefon stansiyasında mühəndis işləməyə başlayıb. 1962-ci ildə Çikatilonun bacısı onu öz rəfiqəsi ilə tanış edib və onlar evləniblər. 1965-ci ildə qızı Lyudmila, 1969-cu ildə oğlu Yuri anadan olub. 1965-ci ildə Çikatilo rayon bədən tərbiyəsi və idman üzrə komitəsinin sədri seçilib. 1970-ci ildə o, marksizm-leninizm kursu üzrə Pedaqoji İnstitutun qiyabi şöbəsini bitirib, internatların birində rus dili və ədəbiyyat müəllimi işləməyə başlayıb. Yeri gəlmişkən, 90-cı illərdə mən Moskvada işləyəndə Yuri artıq iş adamı idi və "məşhur" Çikatilonun oğlu olması haqqında fəxrlə yerli və xarici qəzetlərə müsahibələr verirdi. Amma ot kökü üstündə bitər deyərlər, sonradan Yuri də zorlanma üstündə həbs edildi.

A.Çikatilo ilk qurbanı olan 9 yaşlı qızı 22 dekabr 1978-ci ildə zorlayaraq öldürüb. Sonra o, qorxaraq 3 il qətl törətməyib. Nəhayət 1981-ci ildə ikinci qurbanının 17 yaşlı Larisa Tkaçenkonu zorlamağa çalışıb, alınmayanda isə onu öldürüb. Hadisədən dərhal sonra Çikatilo tutulub və qəribə bir təsadüf nəticəsində, qan qrupu öldürülmüş qızın dırnaqları altından götürülmüş (qız müqavimət göstərib) qanın qrupu ilə uyğun gəlmədiyindən (görünür, analizdə səhv olub) sərbəst buraxılıb. Bundan sonra onda bir arxayınçılıq yaranıb və sözün əsl mənasında, serial qatilə çevrilib. Belə ki, 1982-ci ilə Çikatilo 9-16 yaşlarında yeddi uşağı qətlə yetirib. Ümumiyyətlə, A.Çikatilo 1978-ci ildən 1990-cı ilədək 53 sübut edilmiş qətl törədib: 21 oğlan, 14 qız uşağı və 17 qadın. Cinayətkarın özünün etirafına görə isə o, 56 qətl törədib. Onun "iş metodu" belə olub: müxtəlif şəhər və qəsəbələrdə vağzallarda yetim uşaqlara, düşkün qadınlara yaxınlaşır, onlara ev, çörək təklif edirdi. Sonra yaxınlıqdakı meşəyə, ya parka (yerini və şəraitini əvvəlcədən müəyyənləşdirirdi) aparır və öz murdar əməlini həyata keçirirdi.

O dövrdə ələkeçməz sayılan Çikatilo "İblis", "Vəhşi heyvan", "Rostov qarıneşəni", "Vətəndaş X" və s. ləqəblər qazanmışdı. Bir-birinin ardınca törədilən amansız qətllər hətta ən təcrübəli milis işçilərini də dəhşətə gətirirdi. Ölənlərin üzərində dəhşətli sadizm əlamətləri var idi: doğranmış, deşilmiş, hər cür eybəcərləşdirilmiş meyitlər, meyitlərin müxtəlif orqanlarının kəsilməsi... Deyilənə görə, cinsi zəifliyi olan qatil meyitlərin cinsi orqanlarını kəsib yeyirdi. Milisin ağlına da gəlmirdi ki, bu qətlləri filologiya fakultəsini bitirmiş, mühazirələr oxuyan müəllim Andrey Çikatilo törədə bilər...

1990-cı il noyabrında uzun illərin axtarışından sonra Andrey Çikatilonu tutdular. Növbəti "əməliyyat"dan sonra meşədən çıxan qatilin palçığa bulaşmış plaşı milisdə şübhə oyatmışdı. Bu dəfə "qan qrupu" kömək etmədi. Onun işini tanınmış müstəntiq Amurxan Yandıyev aparırdı və manyakın bütün cinayətləri ifşa olundu. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, Çikatilonun cinayətləri tam anlaqlı vəziyyətdə törətməsi də istintaq dövründə sübut olundu. Bu dövrdə Çikatilonun "şöhrət"i bütün dünyaya yayılmışdı, o, bütün zamanların və bütün insanların ən "məşhur" manyak-qatillərindən biri hesab olunurdu. 1995-ci ildə onun haqqında hətta Hollivudda "Vətəndaş X" adlı bədii film çəkilmişdi. Manyakın adi insanlardan fərqini bilmək üçün Çikatilonun beynini öyrənmək istəyən xarici ölkələr o zaman buna görə Sovet hökumətinə böyük məbləğdə pullar təklif edirdilər.

Həbsdə saxlanıldığı müddətdə bağışlanması üçün dəfələrlə ölkə rəhbərliyinə müraciət ünvanlayan A.Çikatilonun bütün xahişləri rədd edildi. Nəhayət dəhşətli cinayətləri ilə tarixə düşən bu manyak 14 fevral 1994-cü ildə Rusiyanın Novoçerkassk türməsində güllələndi.

***

Dostumun xasiyyətinə bələdəm, bilirəm ki, danışmağa başlayanda dayanmır. Mən də dayanmağa imkan vermirəm, deyirəm çox uzağa getdik, bəlkə zaman və məkanca bizə daha yaxın bir hadisə danışasan. Dostum məmuniyyətlə razılaşır, çayın birini də sifariş edirik…

- Tamamilə razıyam. Məsələn götürək, bakılı manyakı, "məşhur" Benyaminovu. Onun da tərcümeyi-halı, sözün əsil mənasında, tragikomediyadır. Zahirdə tərbiyəli oğlan, əlaçı tələbə, daxildə isə şəhəri lərzəyə salan dəhşətli bir manyak...

Dostumun sözünü kəsirəm, təəccübümü gizlətmirəm:

- Bakıda seksual manyak?! Deyəsən, 25-30 il bundan əvvəl mən də bu barədə eşitmişəm, onda orta məktəbdə oxuyurdum…

- Roman Beniaminov 1955-ci ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub, indiki Nizami rayonunda, Neftçilər metrosunun yaxınlığında yaşayıb. Orta məktəbi yaxşı və əla qiymətlərlə bitirib, 70-ci illərin ən prestijli ali məktəblərindən birinə - AZİ-yə (indiki Neft Akademiyası) girib. İnstitutda da yaxşı oxuyub, amma adamayovuşmaz olub, tay-tuşları ilə futbol oynamayıb, çayxanada oturmayıb, qızlarla maraqlanmayıb. Hələ məktəbdə oxuduğu dövrdə kitab oxumağı, özünə qapılmağı, tək-tənha fırlanmağı sevib. Atası mühəndis, anası tibb bacısı olub, səhər işə gedib axşam gəliblər, tək övladlarının şəxsi həyatına müdaxilə etməyiblər. Romanın yaxşı oxuması, müəllimlərin ondan şikayətçi olmaması valideyinlərini qane edib. Çox güman ki, məktəbli dövründə, faktiki olaraq, öz öhdəsinə buraxılan, dərsdən sonra evdə və həyətdə tək olan arıq, çəlimsiz oğlan cinsi zorakılığa məruz qalıb. Bu məsələ istintaq prosesində təsdiq olunmasa da, Romanın cinsi zorakılığa meyilli olmasının əsas səbəblərindən biri kimi istisna da olunmamalıdır.

Deməli, 70-ci illərin ortalarında Bakı şəhərinin hüquq-mühafizə orqanlarını naməlum manyak-pedofilin ağlasığmaz cinayətləri ayağa qaldırmışdı. Hər ay ən azı bir-iki dəfə 8-12 yaşlı qızların zorlanması halları baş verirdi və uşaqların valideyinləri milisə şikayət edirdi. Maraqlıdır ki, zərəçəkmişlərin hamısı qeyri-müsəlmanlar idilər, pedofil sanki qurbanlarını seçirdi, müsəlmanlardan yan keçirdi. Zərərçəkmişlərin sözünə görə, manyak 20-22 yaşlarında arıq, qarayanız, qarasaçlı bir gənc idi, əynində qara şalvar, boz gödəkçə olurdu. Bu əlamətlər isə əməliyyat-axtarış işlərinə heç nə vermirdi, Bakı şəhərində gənclərin 50 faizi qarayanız və qara saçlı idi və bir o qədəri də qara şalvar və boz gödəkçə geyinirdi.

Roman Beniaminov sonralar istintaqa da etiraf etdiyi kimi, qisasdan qorxurdu, odur ki, qurbanlarını bir qayda olaraq, rus və erməni millətindən olan qızların içindən seçirdi. Adətən dərsdən tez çıxır, o vaxtlar təzə açılmış "Neftçilər", "Avrora" (indiki Qara Qarayev) metro stansiyalarının ətrafındakı məktəblərə göz gəzdirir, əlinə bir şey keçməyəndə, avtobusla Əhmədliyə kimi gedirdi. Dərsdən çıxan qızları məktəbin həyətində qaralayır, onların arxasınca düşürdü. Əsasən sarışın qız uşaqlarını təqib edirdi, onların əlində mənzil açarlarının olub-olmamasına xüsusi diqqət yetirirdi. Bu uşaqlar, adətən ata-anası işdə olduğundan, qapını özləri açır, mənzilə daxil olurlar. Onları mənzilə kimi izləyən Roman də bu zaman içəri soxulurdu. Məqamında içəri keçə bilməsə, tələsmirdi, qapının üstündə yazılan familiyanı oxuyur (o dövrdə mənzil yiyəsinin familiyası və adı qapının üstündə yazılırdı) və qapını döyüb ev yiyəsini soruşurdu. (Məsələn, "Vlasovlar burda olurmu? Mən sizin qonşuyam" və s.) Familiyasını eşidən uşaq da qapını açır və manyakın qurbanı olurdu.

Roman səliqə ilə qapını bağlayır, sonra qurbanının üstünə şığıyırdı. Qız 12-13 yaşlı olanda, müqavimət göstərəndə və ya qışqıranda isə cibindən yaşıl dəstəli bıçaq çıxarır və qurbanının boğazına dirəyirdi. Beş-on dəqiqəyə seksual zorakılığını həyata keçirib (alınsa təbii, alınmasa qeyri-təbii yolla), tez aradan çıxırdı. Vaxt itirmirdi, qurbanlarına xəsarət yetirmirdi və evdən heç vaxt heç nə götürmürdü. Odur ki, onu cinayət başında yaxalamaq da mümkün olmurdu. Valideyinlər də bu səbəblərdən, bəzən övladlarına inanmır, bəzən də şikayət etməkdən çəkinirdilər. Adi bir faktı qeyd edim ki, istintaqın rəsmi məlumatına görə, Beniaminov 10-dan çox seksual zorakılıq törətmişdi, amma milisə ancaq 5-6 adam şikayət etmişdi.

Beləliklə, Roman Beniaminov bir il müddətində Bakının hüquq-mühafizə orqanlarını həyəcan içində saxladı (o zaman belə məsələlər ictimailəşdirilmirdi, ancaq cinayət işi açılandan sonra məlumat verilirdi) və məsuliyyətdən yayınmağı bacardı. Amma günlərin bir günü, həmkarı Çikatilo kimi, o da tamamilə təsadüfən ələ keçdi. Bakının Şaumyan (indiki Xətai) rayonunun milis əməkdaşları (o zaman indiki Nizami rayonu da bu rayonun tərkibində idi) əməliyyat tapşırığından qayıdan zaman Əhmədli qəsəbəsi ərazisində qara şalvarlı, boz kurtkalı, qarayanız bir gəncin indiki Qara Qarayev prospektini keçdiyini görürlər. Bu zaman əməliyyatçılardan biri zarafatla deyir bəlkə budur, yaman oxşayır. Maşını işıqforda saxlayıb qarayanız gənci çağırırlar, sənədlərinə baxmaq istəyirlər. O, yaxınlaşıb özünü təqdim etsəydi, təbii ki, çıxıb gedəcəkdilər. Amma həmin gənc "qarğa məndə qoz var" gedişi edir, ayaqlarına güc verir. Əməliyyatçıların ikisi maşında qalır, ikisi düşüb qaçanı təqib edir. O, daha da qorxur və cibindən çıxardığı naməlum əşyanı kolluğa atır. Onu təqib edən əməliyyatçılardan biri naməlum əşyanı götürür, bunun yaşıl dəstəli bıçaq olduğunu görür, məsələni başa düşür, həmkarına köməyə yüyürür. Amma ona elə bir kömək də lazım deyildi, artıq arıq gənci yaxalamış və qollarını qandallamışdı…

Dostum burda dayanır, sönmüş siqaretini yandırır. Mən səbirsizlik edirəm, "axırı nə oldu" deyirəm.

- Axırı nə olacaq, istintaq Roman Beniamiovun cinayət əməllərini sübüt etdi, məhkəmə o vaxtkı Cinayət Məcəlləsinə uyğun olaraq, ona ölüm hökmü verdi. Beniaminovların Moskvada nüfuzlu qohumları vardı, çox çalışdılar, amma ölüm hökmünü ləğv etdirə bilmədilər. Benyaminov həmkarı Çikatilo kimi, layiqli cəzasını aldı.