Gənc yazarlardan söz düşəndə, ən çox adı keçən imzalardan biri şair Aqşin Evrəndir. Fərqli üslubu ilə seçilən şair tez bir zamanda həm oxucuların marağını çəkməyi, həm də ədəbi mühitdə söz sahibi olan yazarların müsbət rəyini almağı bacarıb. Axı hər gənc qısa zamanda bu qədər oxunmağı və tanınmağı bacara bilmir. Biz də bu uğurun səbəbini öyrənmək üçün şairi bir az söhbətə tutduq.

Axar.az şair Aqşin Evrənin "Şərq" qəzetinə verdiyi müsahibəni təqdim edir:

- Evrən təxəllüsünü seçməyinizin xüsusi bir səbəbi varmı?

- Evrən təxəllüsünün dərin, kodlarla zəngin bir mənası yoxdur. 7-8 il əvvəl dostlar mənə dedi ki, özünə təxəllüs tapmalısan, bunsuz olmaz (İndi başa düşürəm ki, nə qədər mənasız işlərlə məşğul imişik). Dostlar özbaşlarına səfərbər olub mənə təxəllüs tapmağa çalışdı. Bir dəfə təsadüfən televizorda Kənan Evrənin adını eşitdim. Onda heç Kənan Evrəni tanımırdım. Nisbətən qlobal ruhlu şeirlər yazdığım üçün fikirləşdim ki, elə burda gizlicə Evrən təxəllüsünü götürüm, özümü də, dostları da bu zillətdən xilas edim. Beləcə Evrəni seçdim.

- Çox gənc olmağınıza rəğmən, ədəbi mühitdə özünüzə məxsus yeriniz var. Belə desək, tez populyarlaşdınız. Kimi deyir, istedadınız buna yol açdı, kimi də deyir, sadəcə, bəxti gətirdi. Sizcə, hansı iddia doğrudur? Bəlkə, başqa bir səbəbi var?

- Əvvəlcə onu deyim ki, populyarlıq öz başlanğıcını sənətdən götürsə də, bunun sənətə, mətnə heç bir aidiyyəti yoxdur. Yəni bu hal yaradıcı məsələ deyil. Bəxt məsələsinə gəldikdə isə məncə, bəxtim gətirsəydi, daha ciddi bir şeydə gətirərdi, populyarlıq kimi məzmunsuz bir şeydə yox. Doğrusu, mən bəxt, şans, ulduz falı kimi primitiv, vitaminsiz şeylərə inananda hələ əkiz qüllələr başını aşağı salmamışdı və dünya da tamam başqa cür idi. Vallah, mənim haqqımda qalaq-qalaq yazı yazanlarla nəinki həyat, heç Feysbuk səviyyəsində belə tanışlığımız yoxdur. Yəqin ki, populyarlığın səbəbi mətnlərdir, çünki heç vaxt qalmaqalla gündəmə gəlməmişəm.

- Demək olar ki, son zamanlarda istedadlı şair deyəndə ağıla ilk Aqşin Evrən gəlir. Əksər sorğularda sizin adınız ön sıralarda yer alır. Yazmağa başlayanda bu qədər seviləcəyinizi və oxunacağınızı düşünürdünüzmü?

- Doğrusu, bu çox sevilmək, çox oxunmaq haqda heç bir qəti qənaətim yoxdur. Yəni sual budur: bunlar vacibdirmi? İnsanın iç kodlarının nümunəsi olan mətn, xarici təsirlərin gücünə ehtiyac duyurmu? Tutaq ki, şəhərdə, metroda oxucu dostlar yaxınlaşır, tanış oluruq, söhbətləşirik. Bunlar çox gözəl şeylərdir. Ancaq bunun mətnin yaranma prosesi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Məni ancaq ciddi mətn maraqlandırır, geridə qalanlar məişət təqvimidir. Amma onu da deyim ki, bu sevgi, hörmət axını mənə çox xoş təsir edir.

- Daha çox hansı mövzulara müraciət edirsiniz?

- Deyirlər, dünyada iki mövzu var: sevgi və ölüm. Ancaq bir dəfə şair dostumuz şeirlərimdən 16 dənə mövzu tapdı. Biz həmişə elə bilirik ki, müəyyən bir mövzuda əsər yazanda, yaxud rəsm çəkəndə ideyanı, mövzunu özümüz tapmışıq. Əslində isə istedadın yaşantıya diktə etmək şansı yoxdur. Yaşantı özü istedada diktə edir. Başqa sözlə desək, biz hansısa mövzuya müraciət etmirik, hansısa mövzu bizə müraciət edir. İndi dünya siyasi mənzərəsi elə bir hal alıb ki, adam nəinki şeir yazmağa, bu haqda düşünməyə belə utanır. Sizə konkret bir misal çəkim, özünüz dünyanın hansı vəziyyətə gəlib çıxdığını təsəvvür edin: 10 il əvvəl biz dünya ölkələrinə səfər edərkən oranın təbiəti, abidələrinin olmasını düşünürdük, indi isə terror olmamasını. Əgər terrorla mübarizə idarəsi terrorçuları zərərsizləşdirmək üçün məhz terrordan istifadə edirsə, demək, məsələ bitib. Yaxud İsveçdə insanlar biri-birinin başına tort çırpır, ancaq ondan bir az aralıda - Afrikada uşaqlar çörək belə tapa bilmir, palçıq çeynəyir. Yəni hazırda dünya insanının yaşantısı şeir texnikasından çox-çox yüksəkdə dayanır. Təəssüf ki, bu dünya baş tutmadı, yenidən başlamaq lazımdır.

- Son dönəmlərdə roman oxucularının sayı artıb. Sanki şeirə maraq azalıb. Siz necə düşünürsünüz?

- Mənə elə gəlir ki, getdikcə şeirsevərlərin sayı artır. Bu, sürət əsrində şeirin forma və məzmunca daha rahat, əlçatan olması ilə bağlıdır. Deyirlər ki, sənət kütləvi ola bilməz. Ancaq məncə, hər kəs şeir oxumalıdır, şeir həyat tərzidir. Bir neçə gün əvvəl Türkiyəyə köçən şair dostumuz Elçin Aslangillə danışırdım. Deyirdi, burda hamı şeir oxuyur, balıqçısından tutmuş, balığına qədər. Şeir oxuyan, sevən insanın mənəviyyatı daha zəngin olur, o, müəyyən məsələlərdə daha humanist qərarlar verə bilir. Hər addımda insanları şeir oxumağa çağırmaq lazımdır. İnsanlarımız, heç olmasa, həftədə bir dəfə 50 saniyələrini ayırıb şeir oxusunlar.

- Amma son dövrlərdə daha çox roman kitabları çap olunur. Bəlkə, roman kitabları daha çox təbliğ olunur deyə bizə elə gəlir?

- Haqlısınız, son vaxtlar daha çox nəsr əsərləri nəşr olunur. Ancaq nəzərə alaq ki, indi sürət əsrində kağız yaradıcılığı elektron yaradıcılığa uduzur. Bir misal çəkim: Azərbaycanda heç bir nəsr əsərini 10 min adam oxumur, ancaq bizim şeirlərimizi saytlarda, Feysbukda 10 mindən çox oxuyurlar. Yəni nəsr əsərlərinin daha çox çap olunması onun daha çox oxunması demək deyil.

- Bəzən yazarlar ədəbiyyata şeirlə gəlsə də, ən yaxşı və oxunaqlı əsərlərini nəsrdə yazırlar. Siz nəsrdə yazmağı düşünürsünüzmü?

- Yox, hələ ki, nəsr yazmaq planım yoxdur. Bu sahədə təcrübəsiz olduğumu düşünürəm. Ancaq çox istərdim ki, heç olmasa, qışda adyala bürünüb ağrı və xoşbəxtliklə oxunan bir roman yazım. Şeir və roman təkcə forma baxımdan deyil, mahiyyət, texnika və proses baxımdan da tamam başqa-başqa şeylərdir.

- Feysbukdan söz düşmüşkən, nisbətən yaşlı nəsil hesab edir ki, əvvəllər yalnız istedadı olan şairlər tanınardı, oxunardı. Amma sosial şəbəkələr hamını şair elədi. 5-10 bəyənməsi olan da toy-da mağarda özünü tanınmış yazar kimi təqdim edir. Bu, gənclərə qarşı qısqanclıqdı, yoxsa reallıq...

- Reallıqdır. Ağsaqqallarımız düz buyurub. Ancaq bir şey var ki, həmin gəncləri şair eləyən də elə o ağsaqqallardır. Bir də görürsən, kifayət qədər ciddi mətn yazan yaşlı bir şairimiz status səviyyəsində belə misra yaza bilməyən bir gənc haqqında tərif dolu yazı yazır. Bununla o, təkcə öz içinə xəyanət eləmir, həm də gözəl bir dostumuzun həyatını məhv edir. Bəlkə də o gənc gedib yaxşı bir fizik, ya da iqtisadçı olacaqdı. O şairin yazısı nəticəsində heç sıfır tam onda beş şair belə ola bilmədi. Doğrusu, bu şeylər artıq məni narahat etmir. Yazan hər kəsə xeyli uğurlar. Bu, çox faciəli, ağrılı yoldur, ümumiyyətlə burda uğur anlayışının olması da sual altındadır.

- Şair üçün vacib olan nədir, istedad, yoxsa intellekt?

- Şair üçün iki şey vacibdir: məişət səviyyəsində reallıq hissini itirməməsi və sənət səviyyəsində reallıq hissini itirməsi.

- Maraqlıdır, şeirlərinizin ilk oxucusu kim olub?

- Qrup yoldaşım, əziz dostum Aytən. Həmişə deyirdi ki, vaxt gələcək, sənin şeirlərini əzbər biləcəklər. Doğum günüm ərəfəsində də bunu mənə xatırlatdı. İlk dəfə yazdıqlarımı o oxuyub. Universiteti birlikdə oxumuşuq, bir partada otururduq, dəftərim olmurdu deyə, ondan vərəq alıb yazırdım, sonra verirdim ki, saxla, qaytararsan. Keçən dəfə onda qalan şeirlərdən, mətnlərdən birinin şəklini çəkib göndərmişdi. Bu artıq təkcə şeir deyildi, həm də bir ton xatirə idi.

- Yazarlar arasında şeirlərinizi yazandan sonra qiymətləndirmə üçün göndərdiyiniz biri varmı?

- Yox, heç vaxt heç kimə göndərib fikrini soruşmamışam. Təbii, bədii istedadına, təfəkkürünə inandığım qələm adamları var, ancaq heç vaxt öz yaşantımı müzakirə etməmişəm. Bu, insanın öz yataq otağını, çarpayısını TV-də canlı yayımlaması kimi bir şeydir. Ancaq nəsr yazsam, ən ağsaqqalından tutmuş ən gəncinə qədər - hər kəsdən məsləhət ala bilərəm. Hər insandan, ağacdan, quşdan, dayanacaqdan öyrənmək mütləq şəkildə lazımdır.

- Ayxan Ayvazın Aqşin Evrəni Ramiz Rövşəndən böyük şair hesab eləməsi xeyli müzakirə olundu. Siz özünüzü Ramiz Rövşəndən böyük şair hesab edirsiniz?

- Əvvəlcə, böyük şair anlayışının mahiyyətini müəyyənləşdirib baxmaq lazımdır ki, Azərbaycanda böyük şair varmı? Məncə, böyük şair faktı gözəl mətn yaratmaqla məhdudlaşmır. Areal olaraq da böyük olmaq lazımdır. Tutaq ki, İslandiyada məktəbli bir qız sənin şeirini oxuyub xoşbəxt olmalıdır və ya ağrımalıdır. Ramiz Rövşən məsələsinə gəlincə, bir çox yazıçı, şair özü üçün bir hədd qoyur: tutaq ki, "mən filan şairi keçəcəm, ondan daha yaxşı yazacam", - deyir. Amma mən heç vaxt ədəbiyyatda hündürlüyə tullanmaq üzrə çempionata qatılmamışam. Qatılsaydım, bu şair heç vaxt Ramiz müəllim olmazdı. Mən özüm üçün bir hədd qoysaydım, bu hədd Nazim Hikmət olardı.

- Elxan Zal müsahibələrindən birində demişdi ki, "Vaxtsız tərifin Aqşinin taleyində necə mənfi rol oynadığını gördük". Həm adaşsınız, həm də siz də eynən Yenisey kimi Azərbaycan oxucusu tərəfindən tez sevildiniz. Tərif edənləriniz də çoxdur. Necə düşünürsünüz, doğrudan da vaxtsız tərif istedada kölgə sala bilir?

- Düzdür, bu hal baş verə bilər. İnsan tərif və özünəməftunluq sindromuna tutulanda istedad onu bağışlamır. Bunu idarə etmək iradə yox, xarakter məsələsidir. Məsələn, indi ortada normal bir misrası, cümləsi olmayan gənclər həddindən artıq özünəməftunluq sindromuna tutulur (Utanmasalar, özlərinə eşq elan edərlər). Beləcə, ədəbiyyatda doğulmamış ölürlər. Həm də bu ölüm çox biabırçı ölüm olur. Baxırsan ki, gül kimi uşaqdır, ancaq bütün gün özünü biabır eləməklə məşğuldur.

Tərifin istedadı məhv etməsi məsələsinə gəlincə, mən özüm haqda bu fikirdəyəm ki, ən yaxşı mətnimi hələ yazmamışam. Bu təriflər də, xoş sözlər də məndə heç bir özündənrazılıq, təkəbbür hissi formaşdırmır, çünki xarakterim buna imkan vermir. Markesin populyarlıq haqda gözəl bir fikri var. Deyir ki, "Şöhrət cıdır atı kimi bir şeydir. Ya o səni belinə alıb, hara gəldi aparacaq, ya sən onu ram edəcəksən. Əgər şöhrətin ipini boş buraxsan, o səni aparıb dəbə mindirəcək və sən əvvəl-axır dəbdən düşməli olacaqsan, onda vay halına".

- Bir az da hədəflərinizdən danışın. Azərbaycan ədəbiyyatında hansısa mövqeyə sahiblənmək iddianız varmı?

- Hazırda poeziya ilə bağlı qarşıma böyük hədəf qoymamışam. İstər Rusiyada, istərsə də Azərbaycanda qələm adamları dəfələrlə mənim yaxın 10-15 ildə hətta Nobel mükafatına təqdim olunmağımla bağlı fikirlər deyib. Ancaq vallah, əvvəllər bu haqda düşünürdümsə də, indi düşünmürəm. Hazırda ancaq öz üzərimdə işləməliyəm, oxumalı, baxmalı, öyrənməli, yaşamalıyam. Uzaq xəyallar qurub reallıq hissimi itirmək mənim üçün intihara bərabər olar. Gələcək planlarım sırf kinematoqrafiya ilə bağlıdır. Zatən, indi qələm adamlarının arzularını görəndə adam nəinki özünə, qonşusuna da bir şey arzulamağa xəcalət çəkir. Bir də görürsən biri deyir, ən böyük arzum Xalq şairi adını almaq və ya Fəxri Xiyabanda basdırılmaqdır. Təsəvvür edirsiniz, bu nə deməkdir? Adam bu dünyada şöhrət qazanmaqla kifayətlənmir, hətta ölümdən sonra da şöhrət qazanmaq istəyir. İnsanda şöhrət hissinin əxlaqsızlığına baxın. Belə adam heç vaxt böyük mətn yarada bilməz. Bu artıq görməmişlik deyil, psixoloji xəstəlikdir.

İnsanın arzuları onun mahiyyətini göstərir. Özüm isə heç nə yox... istərdim ki, 300 il sonra bir uşaq hansısa misramı oxuyub, gedib atasını qucaqlayıb, onu çox sevdiyini desin.