Sürücülərin tez-tez rast gəldiyi hallardan biri qəza şəraiti yaratma ilə bağlı verilən cəzalardır. Yanacaqdoldurma məntəqəsindən, ikinci dərəcəli yoldan əsas yola çıxarkən gələn avtomobilə yol verilmədikdə DYP əməkdaşları həmin sürücüyə protokol yazır. Bunun cəriməsi isə 80 manatdır. Yəni, yol polisləri əksər hallarda adi yol verməməni də "qəza şəraiti yaratma" kimi qiymətləndirərək, sürücünü daha sərt məsuliyyətə cəlb edir. Əslində isə vəziyyət başqa çür də ola bilər.

Sürücü də, polis də çıxılmaz vəziyyətdə

Məsələyə aydınlıq gətirən hüquqşünas, yol hərəkəti qaydaları üzrə ekspert Ərşad Hüseynov "Axar.az"a əksər hallarda sürücülərin günahsız yerə məsuliyyətə cəlb edildiyini deyib:

"Ölkəmizdə mövcud olan yol hərəkəti qaydaları beynəlxalq konvensiyalar əsasında müəyyən edildiyindən bəzi texniki xarakterli problemlər nəzərə alınmasa, bu qaydalarda ciddi qüsurlar yoxdur. Lakin qayda pozuntularına görə məsuliyyət müəyyən edən qanunvericiliyimiz xeyli dərəcədə milli olduğundan burada qüsurlar bir az çoxdur. Belə qüsurlardan biri "qəza şəraiti yaratma" adlanan inzibati xəta ilə bağlıdır. Bu xətanın anlayışındakı kobud çatışmazlıq nəticəsində əksər hallarda sürücülər heç bir qəza şəraiti olmadığı halda həmin xətaya görə məsuliyyətə cəlb edilirlər".

Ekspert cəzanı müəyyən edən DYP əməkdaşlarının da bu zaman ciddi çətinliklə üzləşdiyini istisna etmir. Onun sözlərinə görə, "qəza şəraiti yaratma" anlayışının mücərrədliyi hazırkı məzmunda bu inzibati xətaya görə qanun çərçivəsində məsuliyyətə cəlb etməni qeyri-mümkün edir.

Qəza şəraiti üçün 2 şərt

"İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 151.3-cü maddəsində "qəza şəraiti yaratma" anlayışı belə müəyyən edilib: hərəkətin başqa iştirakçılarının sürəti və hərəkətin istiqamətini məcburi dəyişməsinə səbəb olan pozuntular törədilməsi.
Deməli, qəza şəraiti yaratmanın mövcud olduğunu söyləmək üçün iki başlıca şərt tələb olunur: nəqliyyat vasitəsi sürücüsünün yol hərəkəti qaydalarının hər hansı bir pozuntusunu törətməsi; bu pozuntunun digər hərəkət iştirakçısını (və ya iştirakçılarını) hərəkətin sürətini və istiqamətini dəyişməyə məcbur etməsi".

Bu şərtlərdən birincisi ilə bağlı heç bir anlaşılmazlıq mövcud deyil. Nəqliyyat vasitəsi sürücüsünün yol hərəkəti qaydalarına zidd olan istənilən əməl törətdiyi halda bu şərt mövcud ola bilər. Belə əməl qismində istənilən qayda pozuntusu – qəflətən hərəkətə başlama və ya bitişik ərazidən yola çıxma, sürət həddini aşma, nəqliyyat vasitələrinin yolun hərəkət hissəsində yerləşdirilməsi qaydasını pozma, ötmə, manevr etmə, dayanma, durma qaydalarını pozma və s. çıxış edə bilər. Hər hansı qayda pozuntusunun olmaması, yəni sürücünün hərəkətinin qaydalar çərçivəsində olması, bu, başqa hərəkət iştirakçısını sürəti və istiqaməti dəyişməyə məcbur etsə də, qəza şəraiti yaratma hesab edilə bilməz.

İstənilən halda sürücü cərimələnir

Lakin göstərilən şərtlərdən ikincisinin kifayət qədər qüsurlu olduğunu deyən Ə.Hüseynov onun "Yol hərəkəti haqqında" qanunun bəzi müddəalarına uyğun gəlməməsi səbəbindən təcrübədə bu inzibati xətanın bütövlükdə qanuna tam uyğun tətbiqinin mümkün olmadığını bildirib:

"Qanuna əsasən, yol vermə şəraiti mövcud olduqda sürücünün hərəkəti davam etdirməsi və ya hərəkətə başlaması, hər hansı manevr etməsi başqa nəqliyyat vasitələrinin sürücülərini qəflətən hərəkət istiqamətini və ya sürəti dəyişdirməyə məcbur etdiyi halda "yol verməmə" adlanır. Göründüyü kimi, hətta "yol verməmə" anlayışında hərəkət istiqamətini və ya sürəti sadəcə dəyişməyə yox, həmin hərəkət parametrlərini qəflətən dəyişməyə məcbur olma zəruri əlamət kimi göstərilib. Bu anlayışı əsas götürən DYP əməkdaşları yol verilmədiyi istənilən halda əməli qəza şəraiti yaratma sayır".

Bəs xarici təcrübə nə deyir?

Bu sahədə xarici ölkələrin təcrübəsinə toxunan Ə.Hüseynov deyir ki, əksər ölkələrdə "qəza şəraiti yaratma" adlanan yol hərəkəti qaydası pozuntusu mövcud deyil. Bildirib ki, bir sıra ölkələrdə isə eyni adlı yol hərəkəti qaydası pozuntusu nəzərdə tutulsa da, lakin həmin dövlətlərin qanunvericiliyində qəza şəraiti yaratmaya təxminən aşağıdakı kimi anlayış verilib:

"Qəza şəraiti yaratma, yəni yol hərəkəti qaydalarını pozmaqla hərəkətin başqa iştirakçılarını özünün və ya yol hərəkətinin digər iştirakçılarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün hərəkət sürətini və ya istiqamətini qəflətən və kəskin dəyişməyə və ya başqa tədbirlər görməyə məcbur etmə".

Məcəlləyə dəyişiklik lazımdır

Beləliklə, sürətin və ya istiqamətin istənilən dəyişməsinə deyil, məhz qəflətən dəyişməsinə, özü də kəskin dəyişməsinə məcbur edilmə qəza şəraiti yaratma hesab edilə bilər. Hüquqşünasın fikrincə, qəza şəraiti digər hərəkət iştirakçısını adi manevr etməyə məcbur etmədə yox, onu xüsusi sayıqlıq və məharət göstərməklə yol-nəqliyyat hadisəsindən qaçmaq üçün manevr etməyə məcbur etmədə ifadə oluna bilər:

"Ona görə də hesab edirəm ki, İXM-in 151.3-cü maddəsində qəza şəraiti yaratmaya verilmiş anlayış dəqiqləşdirilməli və bu xətaya görə məsuliyyət yalnız bundan sonra tətbiq edilməlidir, yaxud həmin inzibati xəta İXM-dən çıxarılmalıdır. Hərəkətin sürətini və ya istiqamətini qəflətən və kəskin olaraq dəyişmə dedikdə, yol hərəkəti iştirakçısının gözləmədiyi elə vəziyyətin yaradılması başa düşülür ki, bu zaman qəfil və sərt manevrlər edilməsə, qəza baş vermiş olacaq. Adi yol şəraitində normal manevrlərlə sürətin və ya istiqamətin dəyişməsi qəza şəraiti hesab edilə bilməz".

Nəzərə almaq lazımdır ki, qəza şəraiti ən azı iki hərəkət iştirakçısı (biri təqsirkar sürücü, digəri qəza şəraitinə düşən hərəkət iştirakçısı) olduqda yarana bilər. Özü də bu xətanın rəsmiləşdirilməsinin özəlliyi də var. Qəza şəraiti yaratma ilə bağlı protokolda həm qəza şəraiti yaradan, həm də qəza şəraitinə düşən hərəkət iştirakçısı (konkret avtomobil və s.) göstərilməlidir.