Burda evlərin qapıları birbaşa qəbiristanlığa açılır... Bu qəbiristanlıq "Kombinatın qəbiristanlığı" adıyla tanınır. "Lenkombinatın" – indiki Hacı Zeynalabdin adına tikiş kombinatının yaxınlığında yerləşir. "Sakinlərinin" də əksəriyyəti elə vaxtı ilə bu kombinatda işləyənlər olub. Qəbiristanlıq Xətai rayonundakı Cavanşir küçəsində, "Qaçqınlar bazarı" deyilən bazarın arxasındadır. Bir tərəfi hündürmərtəbəli binalar, o biri tərəfi isə gecəqondularla əhatələnib. Əksəriyyəti sənədsiz tikili olan bu evlər az qala qəbiristanlığın içərisinə girib. Yörədəki xırdalı-böyüklü, sənədli-sənədsiz evlərin, xırda dükanların fonunda qəbiristanlıq heç də qorxulu görünmür. Amma "qəribliyi" dərhal hiss olunur. Unudulub sanki. Həm də qəbiristanlıq özünün qəbiristanlıq missiyasını itirmək üzrədir. Müxtəlif millətlərin nümayəndələrinin son məkanı olan bu yerdə qəbirlər baş-başa, ayaq-ayağa, yan-yana düzülülb. Eynilə bir vaxtlar çoxmillətli, beynəlmiləl kollektivi olan toxuculuq kombinatının mehriban işçiləri kimi bu qəbirlərin də bir-birinə doğmalığı hiss olunur. Qəbirlər sanki bir-birinə həyanıdır. Burda türk, tatar, rus, ukraynalı və başqa millətlərin nümayəndələri əbədi olaraq özlərinə məskən tapıblar. Azərbaycan türkü erməniylə çox dinc şəkildə baş-başa yatır. Səliqəli, ətrafı tər-təmiz, daima diqqət mərkəzində olan, əzizləri tərəfindən ziyarət olunan qəbirlərlə yanaşı baxımsız, diqqətdən kənar qəbirlər də var. Əsasən, qeyri millətlərin qəbirləri baxımsızlıq ucbatından bərbad vəziyyətdədir. Sınmış, yerindən çıxarılmış başdaşları və yandırılmış qəbirlər... Evlərin qapıları qəbirstanlığa açılır... Həyətindən, evindən çıxanlar qəbirlərin nizamsız düzülüşü ilə üz-üzə gəlir. Doğrusu, burda kövrəlməmək, hissə qapılmamaq olmur. Bir də qəzəblənməmək. Ölülər qapı-pəncərə düzəldir Diqqətimi qəbiristanlıqdakı qapı-pəncərə sexi çəkir. Sex üç qəbirin dəmir barmaqlıqlarla hasara alınmış ərazisindədir. Usta iş görür. Hazır qapılara boyaq vurur. Yaxınlaşıram, salam-kəlamdan sonra ona sifarişçi olduğumu deyirəm. Deyirəm ki, qapı sifariş vermək istədim, dostlar sizi məsləhət bildi. Elə ona görə də bura gəldim. Adı Nemət olan usta burda ancaq hazır qapı və pəncərələrin rəngləndiyini deyir. Qapı sexi isə bir qədər aralıqdadır. Qəbir sahiblərinin haqqını verirəm - Bəs, bu qəbirlərin üstündə işləyirsiz, bir söz deməzlər?- soruşuram. - Yox, nə deyəcəklər? Qəbir sahiblərini tanıyıram, razılaşmışıq, haqlarını verirəm, bir də hər iş gününün sonu silib-süpürürəm, tər-təmiz saxlayıram buranı. - Belə çıxır ki, qəbirləri icarəyə götümüsüz? - Elə də demək olar, – gülür. Qəbir-qarajlar Söhbət əsnasında Nemət usta deyir ki, bir-iki ilə bu qəbiristanlığı tamam dağıdacaqlar, plana düşüb, burda on beş dənə çoxmərtəbəli bina tikiləcək, qəbirləri isə şəhərdən kənara köçürəcəklər. Montindəki kimi. Bir qədər kənardakı qəbirdən maşın qarajı kimi istifadə olunur. Qəbirin ətrafı üç tərəfdən dəmir lövhələrlə qaynaqlanaraq tutulub, dam örtüyü var. İlk baxışdan qarajın qəbirin üstündə yerləşdiyi diqqəti çəkmir. Lakin "qəbir-qarajın" sağ-solunun da qəbirlərlə çevrələndiyi diqqətdən yayınmır. Bir qədər də diqqət etdikdən sonra, həqiqətən də qarajın bir hissəsini hansısa bədbəxtin gor evinin üstündə quraşdırıldığı aydın görünür. Dəmir barmaqlıqlar gözə çarpır. - Usta, deyəsən qaraj ediblər qəbiri? - Əşşi, özləri bilər, amma deyəsən axı qəbirə aidiyyəti yoxdur, - deyib beş addımlığındakı "qəbir-qaraja" tərəf diqqətlə baxır. - Onsuz da hamısını köçürəcəklər, – bayaq dediklərini təkrar edir. Məzarlıqda nərd yarışması Təxminən on addım aralıdakı qəbirlərin üstündə, hündür küknar ağaclarının kölgəliyində şıdırğı nərd "çarpışması" gedir. Ətrafdakı bütün evlər iç-içə olduğundan, sakinlərin asudə vaxtlarının səmərəli keçirməsi üçün bu qəbirstanlıqdan yaxşı yer tapması qeyri-mümkün görünür. Qadınların yuduğu paltar-palaz da qurudulmaq üçün qəbirlərin hasarlarının üstünə sərilir. Qəbrisitanlıq - örüş Bir qədər də irəli gedirəm. Təzə tikilən yaraşıqlı evlərin arxası qəbiristanlığa yapışmış haldadır. Məhlə uşaqları qəbirlərin arasında dərdsiz-qəmsiz atılıb-düşür, yörəyə şən ovqat yayırlar. Qəbiristanlığın yuxarı tərəfində, "Həzi Aslanov" metrosuna yaxın isə qəssablar iri və xırda buynuzlu mal-qara saxlayır. Peyin iyi ətrafı başına alıb. Nə vaxtsa qəbirstanlıqda əkilən ağacların və güllərin ətri də qonşuluqdakı bu peyin iyini qova bilmir. Qəbiristanlıqdan çıxıram, fikirlərim isə sahibsiz qəbirlərə "sahib çıxanlarımızın" yanında qalır. Özümüzə, doğmalarımıza rəva bilmədiklərimizi başqasına necə rəva görürük? Biz dirilərlə məşğuluq, ölülərlə yox Qəbirsitanlığın hansı dövlət qurumuna aid olduğunu araşdırmaq cəhdimiz də uğursuzluqla nəticələndi. Kimdən bu haqda soruşduq sa, ölüm sükutu ilə qarşılaşdıq. Belə ki, Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsi ilə əlaqə saxladıq, bildirdilər ki, bütün qəbiristanlıqlar Bakı İcra Hakimiyyəti Əhaliyə Vətəndaşlıq trestinin balansındadır. Adı çəkilən dövlət Trestinin müdiri Hacı Cavanşir Tağıyevlə əlaqə yarada biməsək də, qurumun qəbiristanlıqlarla iş şöbəsinin rəisi Sabir Həsənovdan məsələyə münasibət bildirməyi xahiş etdik. O, Xətai rayonunda yalnız Əhmədli kənd qəbiristanlığının onların balansında olduğunu vurğuladı. Və bu qəbiristanlığın Xətai rayon İcra Hakimiyyətinin balansında ola biləcəyini güman etdiyini bildirdi. Xətai rayon İcra Hakimiyyətinin Ərazi-idarəetmə şöbəsinin müdiri Pənah müəllim isə, qəbiristanlığın rayonun ərazisində yerləşdiyini desə də, bu qəbiristanlığın onun rəhbərlik etdiyi idarəyə heç bir aidiyyəti olmadığını dedi. Şöbə müdiri onu da qeyd etdi ki, biz seçkilərə hazırlaşırıq, bu istiqamətdə hər hansı sualınız varsa, buyurun, bir də biz dirilərlə, onların sosial rifahının yüksəlməsi ilə məşğuluq, ölülərlə yox.